Вай къам Сибре Iодигалехь, дикача балха тIа а волаш, наха лоархIаш, воккха хьаким волаш, хиннав ТIумхой Мухтар. Из хиннав Буро тIарча типографе кулгалхо.
Цу хана «Чона тIий» оалаш белгалъеш яр гIалгIай Буро тIа бахаш хинна моттиг. Мухтар а вахар цига ший дезалца. ТIумхой Мухтареи Iарчакханаькъан Хасиханеи цхьана вахар Iодилла кхы дукха ха а яцар. Цу хана кхо бер дар цар.
Уж а зIамига дар. Ялх шу даьнна кIаьнк Мурад, диъ шу даьнна Радимхан, ши шу даьнна Заретхан. Дукха хьаьший чулатташ а наха юкъе лелаш а воккха хьаким лоархIаш вар Мухтар. ХIирашха а гуржашха а, кхыдолча къамех а доттагIий хиннаб цун, дезала яхачох. Хоза ший балхах хоттавенна дIаводача Мухтара, сигалара тIоа сегача санна, хезар вай къам мехкахдоаккх яха хоам. Цу хана башха нах тешаш хиннабац, из иштта хургда, аьлча. Мухтарага а оалаш хиннад гонахьарча доттагIаша; из бакъдац, аьле. Таро йолаш, Бурон юккъе йоккха квартира йолаш, вахаш вар из. МархIадоахкаш кагий бераш а долаш, ший фусам-наьнаца Хасиханаца, Сибре вуг ТIумхой Мухтар. Бакъда, Iокхаьчачул тIехьагIа, юха ше хиннача балха дIатIавохийт из. Из Акмолинск оалача шахьаре нийслу.
Типографе кулгалхо волаш, цига а ший болх дIаболабу цо. Дукха бе безаш хилац, хIана аьлча наькъа лайна хало цхьаннахьа гIолла тIа ма йоалий. Из леча хана, йиъ йиIиг, цхьа кIаьнк хиннад цар. Цига Iобахачул тIехьагIа кхы а ши дезалхо малхавоал: Залика, Мадина. Мурад цаI мара воаца воша а воI а хул цу дезале. Тхьовра денз хIама ца эшаш хьалкхебеш хиннача дезалах; шоай оамал а йолаш, лерттIа нах хиларга сатувсилга дар. Цу тайпара, Казахстанерча ишколе вода ТIумхой Мухтара воI Мурад. Цунца цу хана деша вагIаш хул, хIанз Наьсаре вахаш вола Къоастой Iийса, шоайла доттагIий болаш дукха ха йоаккх цар, Дала уж, Iоажал а яйта, къоастабилцца.
Цига ишкол а яьккха, уж шаккхе а юридически дешар деша ловш хул, бакъда цу хана Кавказе ваьнна хиннача Мурада наьна-вошас Iарчакханаькъан Беслана цIавех ший йиший воI, дIахо лакхара дешар укхаза дешаргдолаш. Цо яхар ца дича валац йиший воI. Iарчакханаькъан Беслан дика таро йолаш, наха юкъе лоархIаш, лелалуш вар. Тикаш яр цунга, ший нах балха дIаоттабаь, Iаьдала балха зе хургдоацаш тIахьожам лоаттабеш, хьавоагIаш вар вай юха мехкадаьлча денз. Цудухьа, ер цаI мара воацилга кхетадеш, ший бIарга кIалха хилийтар дар цунна дийзар а. Хала ханаш ма ярий уж. Иштта Кавказе воал Мурад. ДIахо Нохч-ГIалгIай хьехархой институте деша отт из. Вахаш цу хана ший наьна-воша Беслан волча хул зIамига саг.
ТIумхой Мурад ваьвар 1937 шера бекарга бетта пхийттлагIча дийнахьа. БIарг тIаотташ куц-сибат долаш, велавалар ший тайпара долаш, цу хана таро йолча наха куц даккха тохаш хинна дошо царгаш теха, лакхача дегIара, хозача оамалах саг вар из. Цун хозал сурта тIа а хоалуш я. Сона из иштта дика дагавар а цаховш нийсденнадац. Нанас яьча шин йишас даь шучий дар тхо. Шолжа-ГIалий тIара лакхара дешар дийша а ваьнна, 1960-ча шерашка ТIой-Юртарча ишколе хьехаш хул ТIумхой Мухтара Мурад, исторе а къахьегама а урокаш луш вар из цу хана. Дикка ха яьнначул тIехьагIа, цун нана а беррига нанас баьраш а цIабоагIа Даькъасте. Уж баха ховш Наьсаре, шоай тIумхошта юкъе. ТIаккха Мурад а хьавоагIа ТIой-Юртара Наьсарерча бархI шера дешача ишколе. Цига дIахохьу цо ший хьехархочун болх. Хьехархошта юкъе белгалвоалаш, берашца безаме волаш, ше везийта ховш саг вар из. Цунна дукха балхаш тIакхихьадар Iаьдало а, бакъда ший наькъ тIара вала ловш вацар из. Хьехархо волаш къахьегаш хиннача юкъа, цо цхьаццадолча ший йоазошта кепа тохар цу хана Наьсаре арадувлаш хиннача «Ленина никъ» яхача газета оагIонаш тIа. Дукха безар цунна из болх. Истори довзаш ше хиларах тарра, ше ишколера ха зехьа йоаеш санна хеташ, шийна ховр газета оагIонаш тIа дита лаьрхIар цо, цIаккха а довргдоацаш. Пхийтта шера ишколе болх баьчул тIехьагIа, Мурада лаьрхIар ший дас Мухтара лелабаь никъ хьаэца. ЗIамига волча хана денз, дас безабалийта болх бар из.
— Сай даь ларах ваха безам болаш со вола дукха ха яр,-аьлар цо цхьан дийнахьа ший наьнага Хасиханага, — хьо духьала еце, «Ленина никъ» яхача Наьсарен газете корреспонденталла дIаэцаш ва со.
Из цу хана саг йоалаяь, Мухьмад, Рустам, Мувса яхаш кхо кIаьнки Марем, Зарема яхаш ши йиIиги — пхи бер долаш вар. Кокурхой Лида яр цун фусам-нана. ЧIоагIа тоам болаш, дикача наьха саг яр из, йизза гIалгIай нус йолаш чакх а яьлар, бакъда дукха яха ираз хиланзар. Шовзткъа итт шу даьнна яр из леча хана. Казахстанера венна цIавера цун воккхагIвола воI Мухьмад. Цул тIехьагIа, цхьан шера мара из а яханзар. «Эггара воккхагIвола, бочагIвола воI валар ланзар цо», - оалар тIехьагIо гаргарча наха. Сона дагадоагIачох, из воккхагIвола кIаьнк Мухьмад Буро тIа ишколе дIачувеннавар даь-нанас Хасихана, дикагIа кхеташ хургва ер, аьнна. ЧIоагIа ловра цунна воккха хьаким цох хилийта, ший даь-да санна. ХIара кIира цига хьал а яхе, из воалавеш, цIайоагIар из салоIача деношка. Цунна из кIаьнк гиваьлла, тахан санна духьала латт са бIаргашта. Иштта хала хьалкхебаь виIий дезал бар уж. Из ше даим, къонах санна саг я оалаш, хьаенарех яр. Тхьоврча хана ХьажцIа яха вIаштIехьадаьлар цун. КъорIа дийша а яр из. Саг велча, даим гонахьарча наха дIайийхе, енна кхалсаг лувчайора цо, цунна КъорIа дешар. ЦIена саг яр из, хIана аьлча хьаяьнна моттиг а яр цун цIихезача цIагIара. ТIой-Юртарча Iарчакханаькъан Iисий йоI яр вай ювцар. Ший заман чухьа наха лоархIаш, динах воаллаш саг вар Iиса, иштта йоаккхар цунах цIи а, хIанз санна Iийса ца оалаш.
Цу тайпара дIадодаш дар Мурада вахар а. «Ленина никъ» яхача Наьсарен газете из болх беш хул вайна дика вовзача журналистаца Зангенаькъан Микаилаца. Из цу хана газета редактор вар, хIаьта Мурад корреспондент вар. Ший балха чIоагIа раьза волаш, дукхача статьяшта кепа тохаш хьавоагIача Мурада цхьан аьхки, отпуск а ийца, ший йиша Радимхан йолча Караганде ваха дагадох. Ший Iоажало цига вигар из.
Дагадоацаш, цу гаьнарча мехка валар нийсденна, цIавера из укхаза дIаволла. БIаьха хилар цун кхоллама никъ, бакъда лоаца хилар вахар. Ший дезал боккха хилар, цар иразе вахар го дегIа хиннадацар цунна. ХIаьта а тахан ТIумхой Мурада дезал хоза дIатарбенна, шо-шоай фусамашка бахаш ба. Дикача балхаш тIа ба, нийсача наькъ тIара ца боалаш, наха юкъе болаш, дика-во дIадерзадеча дакъа лоацаш хьабоагIа. Из я-кх вай юхеюташ йола тIехьале. Уж дика бецаре тахан ер дувцар а хургдацар, уж иштта хиларо яздайтад сога ер мугIараш.
