Укх шера 90 шу дуз хьалхарчарех цаI дола гIалгIай меттала яздаь хинна «Абат» арадаьнна. Из яздаьр хиннав ЦIокъанаькъан МурцаIал. Китаб яздаь хиннад латински алапашца кхелла хиннача вай къаман хьалхарча алфавита ларагIа. Кепа теха арадаьнна хиннад Буро тIа хиннача «Сердало» яхача гIалгIай къаман издательстве. Дувцаш дола китаб дешаш, цхьацца лоархIаме моттигаш а гучаяьлар сона. Масала, из арадоаккхаш, цунга хьожаш хинна бехктокхаме редактор хиннав тIехьагIа филологически Iилмай кандидат, профессор хинна дIаваха Малсаганаькъан Дошалкъа, хIаьта технически редактор «М. Мальсагов» аьнна латт. Хетаргахьа, из ва МутаIаланаькъан Хьажбикарца а, Осменаькъан Хьамзатаца а Темаркъий фельетонаш язъеш хинна журналист Малсаганаькъан Мухтар. Ши йоазув да цу тIа со ца кхеташ. Цхьаннахьа яздаьд «Инглит № 800», вокхазахьа яздаьд «АргIан № 73». Мишта кхетаде деза уж ши йоазув? Издательствос арахийца хиннад 800 книжка е 73 книжка?
Дикка теркам тIаозаш да цун цхьан оагIон тIа даь, гома чу латта «Хьехархочун теркамга» яха издательствон цIерагIа даь йоазув. Цо йоах: «Абата эшшача тайпара кулг-йоазон алапаш типографе ца хиларах а, уж керда хьадалца абат ара ца хецаш гоаде йиш ца хиларах а укх абата тIа нонах дола кулгайоазон алапаш сов таький долаш, яздара хала хургдолаш да. Из методикан доккха гIалат а да, абат керда арахецаш тоаде дезаш а да.
Хьехархочо берашта йоазув Iомаде деза укх абата тIехьашка долча алапи формах». Ер йоазув, таханарча дено дIадеххача тайпара ца яздеш, цу шерашка яздаьча тайпара дитад аз, гIалаташ тоа ца деш.
Цхьаькха цхьа моттиг а я теркам тIаозаш. Дукха ха йоацаш вай Iилма-тохкама институто могаяьча тайпан цIерашта юкъе Цокиев яхар язъяьй, Цокънаькъан аьнна.
Бакъда ший книжка тIа автора ЦIокъакъонгий МурцаIал аьнна яздаьд. Из цунна дикагIа ховш хиннад аьнна хет сона, моллагIча таханарча Iилманхочул.
Юххера цIаькха дагалоацаргда вай, малагIа дешар дийша, балхаш даь саг хиннав хьалхара «Абат» кхеллар. Воашкара дувца ца а гIерташ, цо ше даь йоазув дешаргда вай:
«Со, Наьсарен района чуйоагIача Сурхо тIарча ахархочун воI, ваьв 1890 шера. Са да, революци ялале а яьнначул тIехьагIа а, лаьттанца болх беш хиннав. Деша со ваьгIав Наьсарерча 2 класс йолча ишколе, из чакх а яьккхай 1904 шера. ДIахо аз дийшад Гори яхача гIалий тIарча Закавказски хьехархой семинаре. 1910 шера из чакхъяьккхача, семинаре Хьехархой Совето, сона фу хов а техка, Халкъа дешара Министерствон юхьанцарча училищешка хьеха бокъо а 2-ча классай хьехархо яха цIи а еннай сона.
1910 шера со болх беш хилар Бакински губернерча Кубачински уезда Кевне-Худатски училищен кулгалхо волаш.
1913 шера цигарча кхыча юрта чуйоагIача 2 классах латтача училищен керте оттаву со.
1917 шера деша вода биъ бетта лаьрхIа йолча прапорщикий школе.
1917 шера 3-4 бетта 111-ча гIашлой, эшаш хуле а аьнна соцаяь лоаттаеча, полканна юкъе гIулакх деш хул.
1918 шера, Советий Iаьдал эттачул тIехьагIа, со болх бе волалу халкъа дешара лостамагIа. 1918 шера август бетта сох хул областной съезда мандатни комиссе доакъашхо.
1919 шера тIемаш деш хиннав, ТIой-Юрти Долакха-Юрти лораеш. 1919 шера июнь бетта 22-ча дийнахьа тха юрт Деникина бIево йохайича, лоамашка дIаваха лела везаш хул, моастагIий эскара юкъе а ваха, цунна гIо цадар духьа.
1920 шера, моастагIчох мохк мукъабаьккхача, юха а хьамсарча юрта хьехархочун болх бу. Иштта къахьег юрта Совета а коопераце а революционни комиссена юкъе волаш а, нахага дешийташ йолча комиссена юкъе волаш а.
1926 шера ИнгОНО гIалгIай меттах вола инспектор хул сох.
1926 шера дешарах йолча РСФСР халкъа комиссариата вIашагIтехача облОНО болхлошта йолча шин бетта лаьрхIача курсашка ладувгIаш хул. Царел тIехьагIа ИнгОНО вахарца а профсоюзни балхаца а дувзаденнача дешаех вола инспектор хул.
1927 шера хьожаву 7 шера дешача керттерча ГIалгIай областной школан заведующелла, из яр Ленина цIи лелаеш. 1928-ча шера 10 январагара 1932-ча шера 15 сентябрага кхаччалца, кулгал деш хиннав ГIалгIай индустриальни техникума кийчон отделенена, цу техникуме хьеха а хьехаш. Цул совгIа гIалгIай хьехархой техникуме гIалгIай метта методика хьехаш а вар. Цу юкъа массехказа преми енна белгалваьккхар, кхетам балара а дешара а болх дика дIабахьарах.
1932 шера 15 сентябрагара 1937 шера 1 августага кхаччалца, ГIалгIай зооветтехникума кийчо яра курсий заведующи а хьехархо а хилар. Цига а хьехархочун балхах дукхаза премеш тийлар.
1937 шера 1 сентябре денз, укх денга кхаччалца болх беш ва Iаьлий-Юртарча юххьанцарча школе, хьехархо волаш.
Цокиев Махьмада МурцаIал.
Наьсарен района Iаьлий-Юрт.
1938 шу, 11 май».
