ТӀема авиаце денга
Цхьа тайпан цӏи лелаяь кхоъ тӏема лётчик
Сийлахь-боккха Даьймехка тӀом болча хана, цунна юкъе дакъа лоацаш хиннача, геттара тӀехдаьнна денал, майрал, мехкацара боккха безам хьагойташ; довна юкъе лаьттаб цхьатарра тайпан цӀи йола лётчикаш. Уж кхоккхе а Арчаков аьнна тайпан цӀи язъеш хиннав, царех цаӀ эрсе хиннав, вож шиъ - гӀалгӀай . Николай Иванович Арчаков ваь хиннав Рязански областе Телятники яхача юрта 1913 шера. 1933 шера ворхӀ класс яьккха хиннай цо, кхы а цхьа шу даьлча аэроклубе дийшад. 1941 шу тӀакхаччалца из болх беш хиннав заводе а мах бара даькъе а.1941 шера маьцхали бетта тӀем тӀа а ваха, Ленинградски, Малхбузен, Белорусски тӀемашка дакъа лоацаш хиннав из. Николай Иванович 999 авиаце полка эскадрильена керте латташ, Ил-2 яхача самолетаца тӀом беш хиннав. ТӀом чакхбоалаш, цо 162-зза сигала ваха, моастагӀчоа дов даьд. Ӏалаьмате дукха моастагӀий техника: цӀермашинаш, танкаш, йоккхий топаш, автомобилаш, бронетранспортёраш, зениткаш, вагонаш, и. кх. йохаяь хиннай цу денал долча сага. 1945 шера аьтинга бетта 25 дийнахьа Николай Ивановича енна хиннай Советски Союза Турпал яха цӀи.
ТӀом чакхбаьнначул тӀехьагӀа а тӀема авиаце болх беш хиннав дог майра турпал. Кхелхав Арчаков Николай Иванович 1961 шера.
Из тайпан цӀи лелаяь Ӏарчакханаькъан Керамий Хасолта ваь хиннав 1922 шера ТӀой-Юрта. Буро тӀа 7 класс яьккхачул тӀехьагӀа из эскаре гӀулакх де вахав 1941 шера аьтинга бетта, бокъонца тӀом чакхбаллалца моастагӀа вохавеш хиннав, тӀеххьара Берлине бомбаш чу а етташ, котало яьккхарех цаӀ хиннав из. Белорусски а ГӀинбухен-Малхбузен а тӀемашка дакъа лаьцад цо юххьанца дошло-разведчик волаш, цул тӀехьагӀа лётчик волаш. 160 гӀеттав из моастагӀчоа дов де, езача бомбаш еттача самолётаца. Хасолтанна енна хиннай шиъ ЦӀеча Седкъан орден, 3-гӀа дозал дола Сийлен орден, ЦӀеча Байракха орден яла оттаваь хиннав из.
ТӀом чакхбаьнначул тӀехьагӀа, вай Сибрера цӀадаьхкача из ваьхав хьамсарча ТӀой-Юрта, болх беш хиннав Керамий Хасолта «Октябра 40» шу яхача совхоза парторг волаш. Кхелхав 1992 шера.
КхоалагӀа вола Ӏарчакханаькъан лётчик сона хьалха хезавацар, эггара хьалха из хезар сона Коталон 80 шу дузаш, цун сурт а цох дола йоазув а дайра сона Магасе хьалтеха доаллаш. Вай мехкахо хиннав деналах а майралах визза вола къонах, советски эскара эпсар. Ӏарчакханаькъан Наке Мухьмад ваь хиннав 1917 шера Наьсар-Керте. 1941-1945 шерашка зӀамагӀа вола лейтенант волаш, тӀема юкъе дакъа лаьцад цо. Езача бомбардировщика ТБ -2 шоллагӀвола пилот хиннав Мухьмад. Из самолёт хиннай 1500 кг мухь сигала хьалхьош; геттара говзача лётчикаша лелаеш хилча, 2000 кг мухь дӀахьош хиннаб цо. Наке Мухьмада, дагардаь варгвоацаш, дукхаза сигалара дов даьд моастагӀчоа. Цунна дукха тӀема совгӀаташ денна хиннад. 1985 шера енна Сийлахь-боккхача Даьймехка тӀема 2-гӀа дозал дола орден тӀеххьара хиннай. Хьалха хинна цун тӀема каьхаташ 1994-1996 шерашка Шолжа-ГӀалий тӀа тӀом латташ бомбаш чуеттарах даьгад. Наьсар-Кертерча цхьан урамо лелаю Наке Мухьмада цӀи. Из цӀи цох тиллай 2007 шера. ХӀаьта ше из кхелхав 2000-ча шера, дӀавеллав Наьсар-Кертерча кашамашка.
