Зуламах лоравалар
Ехача машинаца лелача сага дикадар чудахьаргдац
Хьалха хиннача боккхача наха каст-каста хьехабора шоай цӀенна, дезала, гонахьарчарна дикадар дахьаргдоаца нах. Масала, цар бийцача, дикадар дахьаргдоацача наха юкъе бар «бус ара лелараш», «болх беш боацаш, къаракъа тӀехьабаьнна лелараш», «дас-нанас яхачун тӀа боаца дезалхой», иштта кхы дӀахо а. Бакъда тахан гучабаьннаб цу мугӀаре дӀаоттабе мегаргбола цхьаькха тайпара нах, уж ба машин еха йолга ховшше, цу тӀа хайше арабувлараш. Сога хаьттача уж чӀоагӀа майра а цунца цхьана унзара а нах ба. Ехача машинаца вода саг моллагӀча миноте а моттиге а машин сеца новкъа виса тарлу, тӀаккха цунна шийна хьовзам баьнна ца Ӏеш, цунца болхача наха хьовзам боал. Укхаза дагаух сона цхьаццадола вахаре нийсденна масалаш. Цкъа хьехархой шоай новкъоста саг енача бахар массехк машинаца. Цу юкъе нийсъеннаяр каст-каста хьал ца лоталуш, водитела саготдеш йола машин. Ах бийса яллалца саг енача а баьгӀа, цӀабаха тохабелча, хьал ца лоталуш йисар ювцаш йола машин. ОарцагӀбала безий хьаьший гӀулакха фусам-дай, ишта а вешта а, тетташ а техьатессаш а лотае белча; цхьаккха тайпара лоталуш яцар машин. КӀезигагӀа дале а, цхьан сахьата садиар цу транспорто фусам-дай а цунца хьабаьхкача хьаьший шоай а. Кхы цох хӀама ца хинна, шоашта вовзача сага коа машин Ӏо а оттаяь, кхыча машинаца цӀабаха бийзар цар.
Е цхьаькха моттиг дагайоагӀа сона. Гаргара саг кхелхача баьхкаб юртара мурдаш, шоай машинаца. Зикар а даь, машинаца цӀабаха арабаьннача цар транспорт наькъа юккъе сецай, кхы дӀахо ца йохалуш. Вешта аьлча, лертӀа хиннаяц из, цудухьа вӀалла дагадоацача моттиге сецай. Таьзетерча кагийча нахагара гӀо дийха, цар новкъосталца цӀабаха бийзар зикаре лаьтта кӀаьдбеннача наьха.
Из деррига хургдацар, нагахьа санна машина да цунга ший ханнахьа хьожаш, йохалехь кулг тохаш, лерттӀа доал деш хиннаваларе. Цхьаькха а да, из йохилга ховш хилча, цунца ара ца ваьлча геттара нийса хургдар.
Аз лакхе доаладаь масалаш-м сага зе-зулам доацаш чакхдаьннад; кӀеззига наха хьовзам баь, цар саготдаь. Амма тӀехьале во йолаш а хила тарлу цу тайпара хӀама. Укхаза сона дагаух Наьсаре со зӀамига волча хана хинна ши хӀама. Дикка ха яххалца зерата бийса йолча хинна, «Газ 69» яхача (наха «Бобик» оалар цох) Ӏаьдала машинаца цӀабоагӀаш хиннаб машин лехкачун гаргара нах, царца хиннад бераш а. Наьсарера переезд йолча ӀотӀакхаьчача хана, шлагбаум къайла хиннай, тормоз техача машин сецаяц, тормозаш дӀаяьнна хиннай цун. Дала къахетам баьб царех, цӀермашин ӀотӀакхаьча хиннаяц цу хана. Цу шлагбаумех чакхъийккха, поезда кӀалха ца водаш висавар юртбоахама болхло а цун гаргара нах а.
Бакъда цхьаькха моттиг хилар, вай ювцача переезда тӀа саг вувш, цун машинах аьшка гурмат хьаеш. Мухь кхухьача машинаца воагӀаш хиннавар водитель, къайлача переезда тӀа нийсвеннавар из, цӀермашина кӀалха водаш. Водитель цу моттиге веннавар, сона бӀаргавайна а вовзаш а вр из, Хьажбикар яхаш цӀи а йолаш. Тахан белггала ала йиш яц, из фу бахьан нийсвеннав цӀермашинновкъа поезда чархашта кӀалха. Из йоккха поалхам йола, дуккхача хана денз машина тӀа болх беш хьавоагӀаш саг вар. Хетаргахьа, тормозаша тийшаболх баь хила тарлу цунна.
Каст-каста нийслу машений чархашта «лазар» дола моттиг. Цу гӀулакхо а дикка гоалбоаккх водитела никъ. Дукхаза яйнай сона чархашта бегаш ягӀаш йола машинаш, цхьан кога тӀа кхувсалу кӀаьнк санна, етталуш йолхаш хул уж, чубагӀарий чӀоагӀа саготдеш. Сенна воал цу тайпара чархаш йола саг боккхача новкъа а моллагӀча новкъа а?! Из ийккхача е хецаеннача моттиге латта ма везаргвий цун, чарх хувца гӀерташ. Дика да цунна когаметта дӀаоттае совлен чарх машина чу яле. Дукха хул «запаска» йоацаш арабаьле а. Цхьан дийнахьа кналал дехьарча поликлинике водаш вар со «6-ка» оалча газелаца. ТӀаьл дехьадаьлча, наькъа йисте соцаяь латтар ӀажагӀа бос бола тхол хьалха яха маршрутка. Кулг лостадаь шийца балхара новкъост – тха водитель соцавир цо. Чарх ийккха, цунна когаметта дӀаоттае совлен чарх йоацаш висавар из. Чарх ехар духьа соцадаьдар тхо. Вешта аьлча, новкъа фу хургда, фу нийслургда Даьла воацачоа ха йиш яц, цудухьа машина чу уллаш совлен чарх йоацаш аравалар доккха гӀалат да. Цул доккхагӀа гӀалат да аьхки лелаеча чархашца кизга Ӏоакъа санна болча асфальта тӀа биллача ша тӀа лелар. КӀалха лыжеш доахкаш санна ха хьекхаш, хехкалуш, гоама-чӀоама лелаш хул шаьра чархаш йоахка машин. Из саг, шийна кхераме хинна ца Ӏеш, новкъа лелача кхыча машинашта а унзара ва, моллагӀча мотте цо из тӀатоха тарлу, вӀалла гунахьа доацача сага. Соахка Ӏаьлий-Юртара Ӏуйран Ӏай ӀовоагӀача сага наьха карта тӀатехаяр ший машин, лайжа хиларах. Нагахьа санна Ӏай лелаю чархаш лаьттаяларе, из ца хила а тарлора. Никъ маьрша дӀабихьа, юхаба ловш вале; машина лерттӀа доал де деза. Хьо лерттӀа цунга хьожаш ца хилча, зулам хьахила йоккха юкъ яц. Цхьан дийнахьа «Нива» яхача цӀеча машинаца Шолжа-ГӀалий тӀа долхаш дар тхо – кхо саг. Водитель, цун фусам-нана, со. Сипсой-ГӀалан ӀоэгӀадаьлча, цӀаьхха, цхьа текхаеча хӀаман тата а даьнна, аьшк Ӏоежача санна оаз хезар тхона. Машин соцаяь, тхо хьежача; Ӏояьнна глушитель текхаяьяр машино, цул тӀехьагӀа из, хьа а хаьда, Ӏоежаяр. Водитель цун кӀалха каст-каста хожаш хиннаваларе, цо зувргдар, кӀезиг-кӀезига хадаш латтача глушитела «лазар». ЦӀаьхха, цхьан дийнахьа хьахинна хӀама дацар тхона хиннар, хьалха денз меллуш хьаенаяр машина из оатхал.
Цох таралесташ яр сона яйна цхьаькха моттиг. Сурхо тӀарча 9 шера дешача ишкола наӀарга араваьнна латтар со, хьалхашка гӀолла тӀехбоалача боккхача машиннаькъагахьа дӀахьежаш. Хаьхкка Кен чу мухалех Ӏочуйодача машина (кӀай жигали) чарх хьаийккхар, цу машинал хьалха а яьнна, дехьа оагӀора газа турба йодача чукхиийттача моттиге сецар из. Нагахьа санна цига ишколера бер нийсденнадаларе, цох доккха хатар хьахургдар. Ираза, бер а нийсдаланзар, машин ше а тӀакӀалтӀа ца йоалаш йисар. Текхаш дӀа а яха, сецар из. Шеко а йоацаш, сона дайна хӀама нийсделар, машина лерттӀа доал цадарах. Хетаргахьа, чарх лерттӀа дӀатӀачӀоагӀъяь хиннаяц, цудухьа хьаийккхай.
Машинаца йоха йиш я моллагӀа а хӀама. Амма из шийна ховшшехь, цу тӀа хайна аравоала саг, зулам де водаш волча сагах тара ва. Цхьан дийнахьа, Ӏай дар из, лоа дилла, шийла бенабар лайчилла бутт. Сецца баьссача трасса тӀагӀолла хаьхкка йодача машина кизга теха, наькъа йистегӀолла хьалводача сага кулг кагдир водитела. Саг цазувш хилар цаӀ да, наькъа йиста тӀа дӀатӀавалар цхьаькха да, никъ лерттӀа бӀаргагуш цахилар кхоалагӀдар да. ХӀана гуш хиннабац цунна никъ, юстара хьалвода саг? Машина чура пешк болх беш хиннаяц, цудухьа кизгах ша баь хиннаб, водитель вагӀача оагӀорахьара кӀеззига мара хӀама ца гуш. Юххера а, гунахьа доацача сага зулам ду цо. Ша баь кизга долаш, ара мишта воалл машинаца? Тхьовра, 50 шу хьалха, водителаша шоаш арабалале, дӀайхача хица ша бошабийя, мукъадоаккхар хьалхара никъ зе дезаш дола кизга. ХӀанз цу гӀулакха дукха сагота боацачох тара ба водителаш. Машина чура пешк мукъагӀа хьатоаяйта еза, шоаш цунца маьрша лела безам болаш бале.
Цхьа дикка догӀа делхача дийнахьа, хьалхайодача машино цицхаш юхадийтте, баьдду машина никъ зувш дола доккха кизга. Цхьаболча водителий кизга цӀенду щёткаш лелаш хилац, хий хьалдетта бешкилг яьсса хул. Уж хӀамаш доаца машин а лертӀа я оалалуц. ЛерттӀа хӀама ца гуш хилча лела хала да, авари е тарлу из бахьан долаш.
Дукхаза зе йийзай са цхьа лампа еха машин, лампаш вӀалла согалуш йоацараш, гола тохаш хилча «поворотник» ца йоагараш. МассагӀа да уж кхы а.
Къаьстта дукха нийслу газаш аракхувсаш, топ етташ санна таташ ду машинаш; е мерий чу тхьамка даха циск санна «Ӏиршингаш дувлараш». Со машений пхьар вац, хӀаьта а, сона хетачох, цар карбюратор е трамблер вӀаштӀехьа яларе, ца хила тарлора уж тайпара халонаш. Нагахьа санна иштта машин еха хилча, гӀулакха ваха мегаций таксеца е юкъарча автотранспортаца, Ӏайха хьай машин меттайоалялцца. ТӀаккха, хатарах хӀама доацаш, дика чакхбаргба сага никъ. Цу шоай ехача машина дӀакӀал ца хьожаш лелараш дукхагӀча даькъе кагирхой ба. Уж сагота бац из дӀахаьхкача, дӀайодаш хилча. Ший а наьха а кхерамзле лораеча сага из леладергдац. Цунна дола масал доаладе лов сона. Ӏуйрийна 7 сахьат даьлча ӀойоагӀа Сурхо тӀара автобус, гараже дӀачуйода массехк минот яккха. Цу юкъа бокса чу из дӀачулаьлле, кӀоага чу Ӏочуваьле, цунга хьожаш чакхвоал водитель. Даьтта Ӏодаха моттиг йий, тормозашта новкъарло еш хӀама дий, мотора чура даьтта боараме дий, иштта кхыча хӀамашка хьож из. Цунна хов, ший бӀарчча дийнахьа нах кхувла безилга а цар моаршо ший кара йолга а. Цудухьа ший автобус даим тешаме хилийта хьож из.
Нагахьа санна машин хьайна тоае ца хойя, итташ моттигаш я вайцига тайп-тайпара машинаш тоаеш. Цига дӀачулаьлла, хьатоаяйта еза. ХӀаьта тоаеш бала мах беце, машин коа латтийта, тоае ха тӀакхаччалца. Хьайна а наха а тешаме боаца никъ бахьа ма гӀерта ехача машинаца. Иштта хьоча наькъах дикадарр хьадаргдац. Вешта аьлча, ехача машинаца лелача сага дикадар чудахьаргдац.
