Тахан дӀахо а дӀахьош ба вай мехкахошта карагӀдаьннар довзара болх; даьша, даь-даьша гойта майрал, денал дувцаш бола никъ тохкаш ба. Бакъда, хала хете а, Сийлахь-боккхача тӀема ветераний вахара никъ вайна массаза а хилац дика бовзаш. НГӀАССРа Пригородни кхален Мочкъий-Юрта ваьхача ЦӀолой Яхььяй вахара истори дийца даланза да хӀанз а.

Из ваьв 1918-ча шера дукхача дезале (3 йиша,6 воша), бакъда хӀара дезалхочунна ший безам дӀабелар дас, нанас. Бера хана денз, из зӀамсаг белгалвоалаш вар къахьегама тӀера хиларца. Из болх беш вар колхозе, хьайра тӀавилла вар из, цул тӀехьагӀа юртсовета депутат а хул.

Белгалдаккха дезаш да, цу ханашка иштта бехктокхаме болх атта сага луш бацар, геттара ший балха тӀа белгалваьнначун мара уж таронаш хилацар.

1939 шера лоархӀаме ха отт цу дезале: Яхьья эскаре вех Могилев яхача шахьаре. Цига Белоруссе цунна нийслу тешаме новкъостий. Ший мехкахой Оздой Ӏумар, Тебой Беслан, Къарше (тайпан цӀи ховш яц).

Дошлой полке тӀема гӀулакх дӀахьош хул из шин шера. 1940 шу цунна боккха кхаъ бахьаш доагӀа, цу хана (1939-1940) шерашка Фински тӀем тӀа хинна цун да ЦӀолой ИбрахӀим воагӀа из волча.

Новкъосташта дагаухаш долча дувцарах, ЦӀолой Яхьья бакъахьара саг вар, кӀаьда оамал йолаш из хиларах, дукха новкъостий бар цун, моллагӀа нийсъенна хало, юхь тӀа велавалар долаш, дӀахьора цо. Ше долчча беса тӀаэцар цо вахар, халонех кхералургволаш вацар из.

Кастлуш, кулгалхой амарах къона салте Орёл яхача шахьаре хьожаву. Кердача балха моттиге ИбрахӀима Яхьья шийна гонахьарча нахаца дика тарлуш хул. Штаба кулгалхочо Артаманова из дика хеташ тӀаэц.

Яхьья цӀаьхха хьахиннавац иштта бехктокхаме волаш, эскарера гӀулакх дӀахьоча. Из хьалкхийнав тӀема бӀухочунна дезале, дас дукхача тайп-тайпарча тӀемашка дакъа лаьцад, цу юкъе 1917-1921 шерашка Граждански тӀем тӀа а, цунна тара хила гӀертар дезал а.

ТӀема гӀулакх чакхдаьккхачул тӀехьагӀа, юха мехкавала цунна дегӀадацар. Дезал, йийха ягӀа йоӀ, иразе вахар - деррига а хи чу баха кхера санна дайра. Дикача нахаца гаргалол тасса хьаьха хиланзар.

1941 шера ахка. ХӀара сагагара хьахозаш Германе тӀема низ чугӀорташ хилар мара дацар, хьатӀайоагӀараш кхыйола ханаш яр.

Деррига советски халкъ цхьана отт Даьхе лораеча мугӀаре. Иштта Яхьья а тӀем тӀа вода. Лоаццача хана из Ӏомалу разведчик хила.

Цу хана НГӀАССРе чоалхане хьал хул. 1942-ча шера МагӀалбик а кхыйола моттигаш а лораеш лозабаь салтий Мочкъий-Юрта дӀабуг. ЦӀолой цӀагӀа бӀухой штаб хул, лозабаьраш госпитале дӀабуг; ишколашка, наьха цӀеношка дӀанийсбу.

Моцал ловш бола салтий кхаба Чоклой ИбрахӀим юрта гӀолла лелаш хул, даар гулдеш. Гаргарча наха яхачох, цу наькъ тӀа вовз цунна Орджоникидзе оалача шахьара гарнизона кулгалхо Золотов.

Цул тӀехьагӀа, Чоклой ИбрахӀимга гӀолла лакхехьа вийцача Орёл шахьарерча Яхььяй кулгалхочунца Артамановца доттагӀал тосс гарнизона кулгалхочо.

1943 шера бекарга бутт. ТӀеххьара ший дезалга каьхат яздеш, ЦӀолой Яхььяс ший вахарах лаьца дувц, цо хоам бу Туле ше водаш хиларах.

Цхьа ха яьлча; даьна, нанна ховш хул Артамановгара унзара хоам: Яхььяйна кхаьннахьа човнаш яь хул, цудухьа Тулерча лазарете дӀавугаш хиннав из. Из деррига а хӀама дацар, ши сахьат далале немцаша цу моттига го баь бецаре…

Цун тӀехьа доагӀача шера, вайнаьха къамаш мехкахдоах Сталина харцоно. Кердача моттиге ше дӀачӀоагӀвелча, дас лохаш хул ший воӀ.

Чоклой ИбрахӀима дехара жоп лу Щучинска яхача шахьара цхьан ишкола кулгалхочо, къаьнарча жугтечо (хӀанз Акмолински областа Бурабайски кхален центр я из). Цун новкъосталца тӀем тӀа каьхаташ ухийт цар, бакъда массаза юхадоагӀа каьхат, мичав хац, аьнна». Дукхача шерашка къахьегарах пайда баланзар. ТӀом дӀабаьннача шерашка а сатийсар дагадоацача диканга. ТӀема декхараш дика кхоачашдеш хиларах, Граждански, Фински тӀемашка Даьхен доазонаш лорадеш майрал гойтарах цун вахар дуккха а аттача даьлар.

«Из Даьхен маьлхара исторе оагӀув, хӀара Советски Союза дезалга кхаьчар.

Сийлахь-боккха Даьймехка тӀом лаьтта шераш, эггара халагӀа йола исторе оагӀонаш хинна дӀаайттар Советски Союза бахархой фусамашка. ХӀара цӀагӀа ба гаргара нах, цу шерашка тӀема мугӀарашка лаьттараш, кортамукъале яккхара моастагӀчоа духьал-лаьттараш; денал гойташ латаш, шоай са Ӏодиллараш.

Царна ловра паргӀата вахар долаш, укх дунен тӀа баха, бакъда из цар вайна дитар. Дуккхабараш шоай фусамашка юхабахканзар; шоай хьамсара да, нана бӀаргаго; уж мархӀабехка, цар йӀовхалах хьарча вӀаштӀехьдаланзар цар. Иштта хилар тха дезале а.

Тха даь-даь воша ЦӀолой ИбрахӀима Яхьья 1943 шера бекарга бетта вейра. Тха гаргара саг тӀем тӀа вахавар хьалхарчарца. Цу хана Даьхен тӀема мугӀарашка эттар дукха кагийнах, мехкарий. ТӀом хьайнача хана, цун 23 шу даьннадар. 1943 шера из валарах бола хоам бера, цу тӀа йоахар, Яхььяй турпалхочун валар хиннад.

1968-ча шера, СССР Лакхехьарча Совета Указах даь-даь вешийна ЦӀеча Седкъан орден елар.

Сийлахь-боккха Даьймехка тӀом чакхбаьнна 79 шу да, бакъда цу тӀем тӀа моастагӀчоа духьалъ- этта, шоай са ца кходеш, вайна ер паргӀато йоаккхаш, латаш хинна вай майра бӀухой бицбенна ха йоагӀаргьяц. Со вӀалла укх дунен тӀа валале из хиннадале а, тахан Коталон ди долаш, аз доаккхал ду сай даь-даь воша цу тӀем тӀа хиларах».

Цу хана цун даьннадар 25 шу. Эггара вахарца чам хула, безам баа ха яр из. Цо ший са дӀаделар, Котало йоаккхаш.

Мехкахбаьхачара цӀабаьхкачул тӀехьагӀа, юртхошта дагаухар из; цун денал, майрал, цун хозал дукхача наьха багаяха ювцаш яр.

Иштта сийрда лар шийна тӀехьа йитар - из ираз да, вай хӀаране доккхал де дезаш а да. Уж ханаш лайнарий ираз хилда, могаш хилба уж, кхы цхьаннена бӀарга ма гулба из тӀом, машар хилба дерригача дунен тӀа.

Байнарех Дала къахетам болба, Дала гешт долда, бийрза моттиг даькъалайойла цар.