Хьамсарча сага амат

Соахка дар из. Магасе ший дезалца тика тIа вена, Iалаудин кхийтар сох. Со цецвоаккхаш, ший стихаш ешар а наьна меттала язъяьчар гIалаташ тоадар а дийхар цо. Бакъдар аьлча, мукъа ха кIезига хул сога: е газета редакце е ишколе ваха везаш хул. ХIаьта а Iалаудина юхь йоагае маганзар сона.

- Дукха йий уж? – хаьттар аз артистага.

- 200  мара еша езац хьона, - аьлар цо.

Раьза хилар со уж еша, амма сиха йийша яха вIаштIехьадаргдоацилга дIахайтар.

Цхьа-ши ди даьлча, деша деза йоазош дахьаш вера иллиалархо.  Со дIахьежача, уж-м ма йий геттара дукха, массехк книжка хиллал. Царна юкъе яр берашта йола байташ, боккхагIчарна язъяьраш, поэмаш, и. кх. дI. Массехк книжка хиллал йоазош дар сона юххьанца дайнараш.

 - Уж ерригаш са еша  вIаштIехьа дац, айса хьалха ешаргья аьнна 200 мара, - аьлар аз  дагадоацаш венача хьаьшанга. Йийша а йийша, сайна ховчох цун мел дола гIалаташ тоадаь, дIаелар аз байташ.

 Укх деношка газета редакце вера Эсамарзанаькъан Iалаудин, сона дала совгIат а дахьаш. Из дар хIаьтта арадаьнна цун байтий книжка «Наьнага».

 ГIалгIай меттала байташ  язъяь ца Iеш, Iалаудина ший книжка яздаьдар эрсий меттала. Цун нана нохчашха хиннай, СатуевгIар Османа Аьсет яхаш. Сона хетачох, куц долаш аьлча дизза хургдац из дош, хоза саг хиннай из. НачIал долча наьха овлан тIара хинна а хила тарлу. Сона вовзар нохчий поэт СатуевгIар Хьусен. Хамхой Ахьмади сои Урус-Мартанерча жIара тIа нийсделча, цига вайра сона эггара тIехьа Хьусен. Тха машина чу хьачухайна ваьгIа, дахар-денар, кердадараш дийца, дIавахар цIихеза нохчий поэт. Сона белггала оалалургдац Iалаудинага кхаьча начIал даьгара да е наьнагара да, хIана аьлча цун да вIалла вовзацар сона. Амма наьнагара кIеззига хинна а говзала дакъа ца кхоачаш-м из висавоацилга ша санна шаьра хов.

 Iалаудина книжка цунна хетадаь да, мужалта тIа а чухьа а цун сурт латт. Кулг яздаь, автора сайна из книжка делча, бакъдар ца аьлча Iеваланзар со. Iалаудина хьалхашка бехказваьнна:

- Хоза саг хиннай шун нана, - аьлар аз. Из цIенача дег тIара доагIаш а дар.

Геттара доккха книжка дац нанна цо хетадаьр, ерригаш цхьа бIаь ах бIаь совгIа оагIув мара яц цунца, хIаьта дега дикахетар деш, ший тайпара йIовхал луш да из, цунга духхьал хьожача сага. Деша волавелча-м, цунна юкъера дукха а бе-бе чулоацам болаш а байташ корайоагIа. Массийтта байт я поэта, нана хьехаеш. Боарам боаццаш из дукха езаш хинначох тара ва воI. Цо ше язъяьча книжка дешхьалхенца белгладаьккхад, наьна вахар атта ца хиннилга, дукха халонаш, маьрацара къастар, берех йола сагото ла езаш из хиннилга. ХIаьта а деналах, эзделах ца йохаш, чакхъяьннай из кхалсаг, кхело шийна бегIа никъ кхоачабаллалца.

Кхы тайпара чулоацам болаш а дукха байташ я книжка тIа, царех яь даьна хетаяьр, шоаш зIамига болаш Iокховсарах даьна гешт деш, къинтIеравоалаш дола дешаш а кораду книжка тIара. Из нийса а да, вахаре дукха а вIалла дагайоаца а моттигаш нийслу, рузкъан болх иштта къаста безаш хиннаб цар. Из кхета а даь, дег чура эгIазал дIаяьккха, къинтIеравалар – из бусалба сага, моллагIча дикача сага декхар да.

Книжка дешачунна дукха байташ короргья автора ший вахарах дувцаш, дезалах, берех, къонахех,  сага декхарах, иштта кхычарех. ТIеххьарча оагIонаш тIа я афоризмаш, уж цо ше кхелла я. Массехк, ешаргья вай: «Безам а цабезам а цхьатарра болаш хул шаккха оагIонца», «Массадолча хIаманна говза саг, массадолча хIаманна чоалхане а хул», «Iовдала хулачул халагIа да, Iовдалча сага юхь ловзаяр».

 Къаьстта теркам тIаозаш я Гуржий йоазонхой цхьанкхетара хьаким йолча Гонашвили Маквалас вай мехкахочун кхолламах, оамалах, начIалах аьнна дешаш. Цу йоазонна керте оттадаьд цо Мухьаммад Пайхамара (с. I. c.) аьнна дешаш: «Ялсмале наьна когашта кIалха йоалл». Книжка автор хоаставеш, цо аьннад: «Эсамарзанаькъан Iалаудин хьаваьннав кортамукъален мах геттара дика бовзача цIех. Из – Кавказа лоамий воI, цудухьа вича денз цунца  да къонахчал, чIоагIал. Бокъонца вола йоазонхо ше хиларах тарра, цун саготдеш да цхьа хаттар; сенна кхеллад вай укх дунен чу – йоккха саготонаш ла, халонаш йовза, безам лелабе, даим тешаме долаш чакхдовлар духьа е массадолчох догьэккхара. Хаттараша дIадех жоп...»

 Iалаудина кхоллама дукха боккха боаца тохкам беш да байтанча, культуран гIоръяьнна болхло йолча   Чаненаькъан Тамарас даь йоазув а.

 Книжка арадаьккхар я Нохчий Республикан йоазонхой Союз.

 Айса дийшача байтий книжка кхел миштай ца хаьттача Iеваланзар со.

- ГIалгIай метта маца доаккх Iа книжка ара? – хаьттар аз.

- Цхьацца байташ я цу юкъе хувца езаш, кастта хургда из а, - аьлар йоазонхочо.