КоаниӀ дӀатетта чуваьлча, ков хьалха хиннар санна доацаш, кӀеззига эргадаьлча санна хийтар сона. Со укхаза хиннавар 70-гӀа шераш чакхдоалаш. Аьттехьара хьатӀадаь керда цӀенош дале а, даим Салман ваьха къаьнара цӀенош дагӀаш дар. Ковна гаьнагӀарча оагӀорахьа, пхорагӀа хьалаттар уж. Царна хьалха кизга уйче хиларах, коа чуваьнна саг цу сахьате бӀаргагора цӀагӀара хьахьежачоа. Къаьна цӀенош долчахьа бихьар аз сай никъ. НаӀара дӀагаргагӀертача, цӀагӀа лела Салман вайна, гӀадвахар со, бена никъ байнабоацилга кхетадаь. Сога моаршал а хаьтта, уйча корашта кӀалха латтача дӀаьхача истола тӀара хьаийца, къоалами каьхати хьакховдадир фусам-дас. Лерга хӀама хозаш вацар из цу хана, цудухьа йоазонца де дезаш хулар цунцара къамаьл. Айса дена гӀулакх дӀадийцача, къоано раьза хилар ший юртхочох дола дагалоацамаш язде. Массехк ди даьлча, юха тӀаваха везар са, цо даь йоазув дӀадахьа. 

ХӀанз а ши кулг даьсса со дӀавахийтанзар цо. Эггара хьалха цо сона делар духхьашха ше даь, 1923 шера аьтинга бетта 17-ча дийнахьа №4 йолча «Сердало» газета тӀа кепа теха арадаьнна йоазув. Из латински алапашца даь дар. Цул тӀехьагӀа, со ше волча вале массехк ди хьалха хинна хӀама дийцар цо. Дошлакъий-Юрта Салманах бӀаргтоха вена хиннавар Москве вахаш вола адмирал В. Кругляков, цар цхьана даьккха сурт а дар поэта истола тӀа уллаш. Из сурт а адмирала даь йоазув а дихьар аз се дӀаводаш, наьсархошта из моттиг газетага гӀолла дӀайовзийтар духьа. 1996 шера аьтинга бетта 27-ча дийнахьа арадаьннача «Наьсарен оаз» яхача газета тӀа арадаьлар «Адмирали поэти» яхаш корта бола йоазув. Цунца дар гаьннара венача хьаьшо вай мехкахочунца даьккха сурт а цо дита йоазув а. Фу дар фордахочо ший йоазонца аьннар? Из каьхат дӀаьха дац, цудухьа деррига доаладергда аз укхаза: «Хьамсара ИсмаӀала Салман! Тхо Москвера даьхкад, Ӏа хьегача сий долча къих хьона баркал алар духьа. Аз, эрсий къамах волча адмирала Кругляков Владимир Сергевича, чӀоагӀа лоархӀаш да сийлахьа гӀалгӀай къам, из ираз долаш, маьрша дахар лов.

Ӏа дукха хӀама даьд хьай къам а цун культура а дегӀакхувлача новкъа. Хьа къахьегам мах баь варгвоацаш ба. Сона лов, хьо ираз долаш а могаш а хилар. Хьа вахар, къахьегам – дуккхача ноахалашта дола масал. Аз тамаш ю хьа вахарах, цӀаькха а хьо ираз долаш хилар, могаш, болх беш хилар лов.

Хьа сий деш вола адмирал Кругляков.

27. V. 96 ш».

Сона хеташ, эрсий эпсара дика хьагойтад, ший лоацача йоазонца, Салман духхьал гӀалгӀашта вайза, вийза ца Ӏеш; гаьнна вай мехкал арахьа а вовзаш хилар.

Фу дар Салмана сона деннача, латински алапашца даьча йоазон тӀа дийцар? Из, вайна ховш ма хиллара, цун берригача кхоллама юхьиг хиннай. Эггара хьалха наьна меттала цо даь, кепа теха йоазув-тӀахьехам дар из. Укх шера 101 шу дуз, из йоазув дича денз. Вай къаман культура, литература дегӀааха доладенна хьалхара шераш хиннад уж. Хьакхелла хиннад къаман йоазув, бакъда хӀанзарчоа кӀезига хиннаб цох пайда эца ховраш. Из хӀама теркал а деш, къонавар а къаьнавар а каьхата мотт, цунга гӀолла Ӏилмаш Ӏомадара тӀахьехаш хиннав зӀамигача сага. Иштта хиннад цун доккха доаца йоазув. «ГӀалгӀай боккхийча а кагийча а нахага» яхаш хиннаб цун корта. Деш вай из: «Эггара хьалха гӀалгӀай, шоай боахамаш Ӏо а даьхка, баха хайшача хана, цхьаккха тайпа дунен сердало хиннаяц царна юкъе. ТӀаккха хьалхагӀа селий моллаш хьалъухаш, гӀалгӀашта юкъе, шоллагӀа нохчий моллаш ухаш хиннаб, тӀаккха гӀалгӀаша шоаш нах нохчашкахьа деша а моллаш хилийта аьнна а бахийтаб. Уж нах, дика дешаш, дийша а баьнна, моллаш а хинна цӀабаьхкаб. ТӀаккха уж баьде хинна бола гӀалгӀай, цу дин дешара тӀехьа а баьнна, дунен сердалонах хӀама доацаш дӀаболабеннаб. Царна мотташ хиннад из дунен дешар дийша саг кераста хулаш санна, хӀана аьлча дешар кераста наьха меттала доландаь. Шоашта юкъерча моллаша, хьаькъал долаш волча сага шоашта школаш яхка езар аьлча а, чӀоагӀа раьза боацаш хулаш хиннаб уж, из дийшачох кераста хулаш санна хеташ. ХӀанз укх сахьате из дунен дешар гӀалгӀай шоай наьха меттала арадаьннад, хӀанз кхерам бац царна шоаш кераста хилар, хӀана аьлча из дунен дешар кераста наьха меттала доацаш, шоай наьха меттала доландаь.

Сага ший ма хулла дунен дешар деша деза, моллагӀча наьха меттала из дале а, хӀана аьлча из дешар дийша саг кӀоарга хьаькъал долаш хул, хьаькъал хулча долла хӀама а хул. Дешалаш, гӀалгӀай кӀантий, тӀехье дага а лаьце, дешалаш!

Озанаькъан Салман».

Юххера, фу хилар аз дихьа хиннача кертерча гӀулакхах. Массехк ди даьлча, юхавахар со газета чӀоагӀа эшаш дола йоазув кийча дий хьажа. Кулгаца язъяь ийс оагӀув уллар дукха хӀама дайнача Салмана къаьнарча истола тӀа. Мехкахошта хӀанзалца ца вохийтача тайпара, дагавохийтар оаха Гойганаькъан Ӏаддал-Хьамид, хӀана аьлча цхьаннена цу дезалах цаховш дола хӀамаш дар Салмана ший юртахочох яздаьраш. Хьаэц вай цу йоазон тӀара цхьа дакъилг: «Ӏаддал-Хьамида да ГӀаьнажа Сипсо лаьттанца хьаьнала къахьегаш, ший кулгаца даьккхача беркатах пайда эцаш, ваьха мугӀарера ахархо вар. Цун нана Маьрзет эхь-сабар, эздел-гӀулакх хоза долаш, дикача къонахчун санна сий деш саг яр. Из мел йовзараша, хьамсара лоархӀаш, Маьзи аьле йоаккхар цун цӀи. Цу даьи наьнеи дика дезал бар: кхо воӀи кхо йоӀи. ЧӀоагӀа барттайна, Ӏимерза, вӀаший юхь-эхь долаш, безаме бахаш дезал бар уж».

Машар этта, дикагӀа йола ханаш яьхкача, Сипсой шоллагӀвола воӀ Ӏаддал-Хьамид Аьлтий-Юртаи Дошлакъий-Юртаи юкъе доаллача доккхача ор чу (цхьачар атагӀе оал цох, хий соца а даь, цунах Ӏам баь, цу Ӏам чу чкъаьрий чухеца а, хӀаьта цу ора берда тӀа ягӀача хьунах (дукха гаьнаш яьгӀай цига хьалха) парк е а, наха цига салоӀаргдола моттиг йилла а лаьрхӀа хиннав. Кхы а дукха хоза уйлаш хиннай цун.

Лоацца аьлча, Озанаькъан Салман волча аз бихьа хинна никъ, газета кхолха пайда боалаш, чакхбаьлар. Дукхача йоазанхошта – боккхагӀчарна а къонагӀчарна а – юкъе хила вийзав са, айса дунен чу яьккхача хана, дукха журналисташ, хьехархой, Ӏилманхой байзаб сона, бакъда Салманах лаьца царгара дикадар мара хаза дийзадац. ГӀалгӀай цхьа кица да «Буц овлан тӀара йоагӀа» яхаш. Хетаргахьа, Салмана дикал а яр цун даьшкара хьайоагӀаш, цар кхеваьвар из эздел, гӀулакх, яхь йолаш. Уж шоаш а баьхаб шоай къаманна эггара эшаш болча моттиге хила гӀерташ, къаман сий а, тайпан-цӀен сий а лакха лоаттадеш. «Даьй исторех» яха цо язъяь статья ешшалца, сона бокъонца хайнадацар мел хьаьнала, бусалба динах боахкаш нах хиннаб уж. Салмана да ИсмаӀали поэта Озанаькъан Ахьмада да Илези ши воша хиннав. 1885 шера уж шаккха бусалба дешар деша нохчашкахьа вахийтав. Наурерча Ӏусман-Хьажас хьехаш, 10 шу даьккхад цар. Цигара цӀабаьхкаб вежарий 1895 шера. 1898 шера царех цаӀ Долакха-Юртеи (ИсмаӀал) вож ТӀой-Юртеи (Илез) имамал леладе бахаб, цигарча наха дехарах. 1901 шера ХьажцӀа вода ИсмаӀал. Цигара цӀавеча, Буро кӀалхарча, тӀаккха юха Долакха-Юртарча маьждигий имам хул цох. ЦӀаькха ХьажцӀа вода. Иштта хиннаб Салмана дай.

ИсмаӀала Салман ваь хиннав 1904 шера саькура бетта 1-ча дийнахьа. Тахан нийсса 120 шу дуз, из вича денз. Вай къамах болча йоазанхошта юкъе эггара дукхагӀа ваьхав из. Леча хана (2002 шу) 98 шу даьннадар поэта, кхы а 2 шера ваьхаваларе, бӀаьра воалар из. Цу юкъа (1904 – 2002) дукха хӀама де карахдаьннад цунна. Паччахьа зама йолаш, советий Ӏаьдал отталехь дуккха хьалха, деш цо шоай юртарча кхо класс йолча ишколе. Керда Ӏаьдал эттача, хьехархой кийчбеча кхаь бетта йолча курсашка, тӀехьагӀа цхьан шера йолча курсашка деш. Юххера, из деша отт хьехархой техникуме (1930). Из яьккхача денз (1931), даим къахьегаш, дешар наха юкъе доаржадеча волаш, чакхваьннав, ше валлалца йолча хана. Ишколашта кулгал деш, дешара тӀахьожам лоаттабу инспектор волаш, гӀалгӀай меттала дешара книжкаш оттадеча гӀулакха ший дакъа юкъехьош, хьавенав из. Цу хана, балха воллаше, чакхйоаккх цо Къилбаседа Кавказа лоаман хьехархой институт. 1938 шу хьатӀакхаччалца, вайна ховш да, гӀалгӀай алфавит оттадаь дар, латински алапаш ларде ийца. ХӀанзарчох вӀалла тара дацар из. Леладе хала доландаь, из хувца, эрсий алапашца оттаде лоархӀ Ӏилманхоша. Цу тӀа болх баьча комиссена юкъе хиннав Салман. Кердача йоазонца кхелла книжкаш яздеш а, къахьег цо, рабфаке гӀалгӀай мотт хьехарца из тардеш.

Ший хьалхара байташ язъе из волавеннав 1924 шера. Цу гӀулакхах дог ца эккхаш, тесса ца дуташ, йӀаьхача заман чухь ший байташца наха салоӀам бу халкъа поэта. Хьалхара цун стихотворенеш дукхагӀъяраш Ленинах, Даьхенах, дешарах хиннай; амма, поэт воккхагӀа мел хул, дӀашерлу цун тематически оагӀув. Вай литературанна юкъе эггара хьалхара поэма язъяьр ИсмаӀала Салман хиннав. «Урдуви Тамареи» яхаш я из, цун а бӀаь шу дизад. ХӀаьта а, селхан язйича санна, хоза екаш, езалуш, тахан а тӀехьа лоархӀаме дешаш гӀеттадеш, доашхаш я из. Ишколе Ӏомаю поэма, дешархой уйлаш дика гучайоахаш хул 9 классе цох деш дола къамаьл, тохкаш йола турпалхой оамалаш. Вай деношка а кегаденна да урдош дахара а телара а гӀулакх. Цхьанне 50 эзар лу, ваӀадо оттадаьча беса, вокхо 150 эзар лу, кхоалагӀчо – миллион, иштта кхы дӀахо а. Болаш ба, йоӀ ехка, шоай киса диза гӀертараш а. Цудухьа къалуш яц поэма.

Вай мехкахочо поэмаш дукха язъяьй: «В. И. Ленин», «Лоаман лаьча», «Аьсет – халкъа йоӀ», кхыяраш. ДукхагӀа йола ха байташ кхоллаш яьккхай цо. Цар чулоацам тайп-тайпара ба. МоллагӀа ха йолча наха цхьатарра езалуш а, царна хьаькъал луш а я «Эздели гӀожали» яха байт:

«Хало йоацаш, атта дулуш,

ХӀама да из эздел яхар,

Адамий безам дукхагӀа хулаш,

Сийлахь ду цо сага вахар.

Эздел лело атта да,

Бакъда сий цун лакха да.

Наха юкъе хоза доацаш,

ГӀулакх да из гӀожал яхар;

ЮххегӀолла синпха лоацаш,

Деге дода гӀожа Ӏахар.

ГӀожал ийрча гӀулакх да,

Ӏовдалала дакъа да.

Эздело даь дикахетар

Даьчун хам беш духьаллатт,

ГӀожало даь халахетар

Даьра чов еш, дег тӀа латт.

Даим эздел леладе,

ГӀожалах дегӀ лораде».

Литература довзаш болча наха лакхара мах баьб цун кхоллама. Масала, Малсаганаькъан Увайса Абос яздаьд: «Малсаганаькъан Кураза Зоврбикацеи Беканаькъан ДордагӀа Темботацеи цхьана, эггара хьалхарча деношка денз, гӀалгӀай советски литература дегӀадоаладе дӀаволавенначарех цаӀ ва Озанаькъан Салман. Вешта аьлча, кховзткъа шу даьнна Ӏац из наьна меттала дола говзаме йоазонаш де волавенна, советски нах шоай вахар кхы а хоздара, тоадара, адамашта а, халкъашта юкъера машар а, вошал а чӀоагӀдара тӀабехаш из хьавоагӀа. Боккха а чоалхане а никъ баьб йоазанхочо вай халкъа литература дегӀадоаладара, цунна юкъе вай заман а заманхочун а бакъдола сурт-сибат гойтара, вай заман тӀехьадисача гӀулакхашца тӀом лоаттабара, уж вайна юкъера цӀендаь дӀадахара…»

Духхьал цхьа Увайса Або хиннавац цу тайпара уйла йолаш. Озанаькъан Салмана кхолламах шоай дош аьннад АхматовгӀар Раисас, Ведажанаькъан Ахьмада, Гаьгенаькъан Гирихана, Дахкилганаькъан ИбрахӀима, Осменаькъан Хьамзата, Хамхой Вахас, Чахкенаькъан СаӀида, Албохчанаькъан Мусас, Дидиганаькъан Бориса, Зангенаькъан Микаила, Малсаганаькъан Оарцхос, Патанаькъан Йоакъапа, Муцолганаькъан Раяс, Саганаькъан Ӏалихана, Котанаькъан Султан-Гире, кхычар. ТӀехьарчо поэта 100 шу дизарга ше даьча «Халкъа поэта биографецара цхьайола оагӀонаш» яхача йоазон тӀа аьннад: «Цкъа редакце заданегӀа вахар со, из волча. Цо болх беча цӀагӀа со дӀачуваьлча, хетаделар сона, цхьа ший тайпарча каьхатий дунен тӀа се кхаьчача санна. Истолаш тӀа, пенах хьалтеха, книжкай тархеш тӀа – массанахьа хоза вӀашкадаьхка, нийсагӀа аьлча, Ӏояьхка е хьалъэхка каьхата листаш ядар. Истола тӀа справочникаш дадар – дуккха справочни литература. Къаьсттача истола тӀа гулдаь дадар Ӏарбий меттала книжкаш. Цхьан баьссача пенах хьалтеха йоаллар цхьа ший тайпара схема. ДӀаюхевахар со. Из яр йоккхача ТӀаргамара хьадаьннача дерригача гӀалгӀай тайпаех болча наьха даьй цӀераш тӀайола схема. ШаьрагӀа язъяь яр Гарбакхах хьадаьннача тайпай (ГӀарбакханаькъан, Озанаькъан, Тутайнаькъан, Осминаькъан, Угурчанаькъан, Чопанаькъан, Къулбажанаькъан…) барий цӀераш.

Цу дийнахьа со из волча кхаьчар, имама Аш-Шафии цӀерагӀча ГӀалгӀай исламски института дехарагӀа Ӏарбий-гӀалгӀай-эрсий дошлорг оттадеш Салман воаллача хана…»

Белгалдоаккхаргда вай Котанаькъан Султан-Гире дувцаш долча дошлорга чудоагӀа 7 (ворхӀ) эзар дош. Из бокъонца яздаь ваьннавар поэт 1996 шера, цхьан юкъа арадаккха низ ца кхоачаш а илла, 2014 шера кепа теха арадаьккхад из.

Салман вича денз, хӀара пхи шу, итт шу мел доалача хана, нах вӀашагӀтехе, шу оттадийя, из ди дездеш Ӏаьдал дар цун ший а цун къонгий а. Цу тайпарча цхьан моттиге нийсвелар хӀанз а университета студент вола сои соца цхьана деша вагӀа Котанаькъан Заьудини. Вай поэт, иллиалархо хиннача Хамхой Элмарзий Ахьмадá гӀо-новкъостал де ухар со цу заман чухьа. 1979 шера дар из. Тхо пхелагӀча курсе дагӀар. Салмана 75 шу дузача хьийхавар Хамхой Ахьмад. Машин цун йолаш яр, бакъда из дӀалалла саг вацар. Заьудин водитела курсаш яьха вар, цудухьа цунга дийцар аз эттача моттига хьакъехьа. ВӀалла новкъа доацаш, Хамхой Ахьмад цу юбилее Дошлакъий-Юрта вига раьза хилар из. Цу дийнахьа дукха нах байзар тхона, Салман ваь ди дезде баьхкабар «Сердало» керттера редактор Тебой Тухан, книжни издательствон директор Галай Хьасан, нохчий литературни критик АйдаевгӀар ЮшаӀ, йоазанхой СулаевгӀар Мухьмад, Ведажанаькъан Ахьмад, журналисташ Пхьилекъонгий Ахьмад, Котанаькъан Султан-Гири, кхыбараш. Цу сарахьа со а Заьудин а Шолжа-ГӀалий тӀа юхадахар, къаьна иллиалархо а поэт а ийца.

Доккха дакъа юкъедихьад поэта таражамаш деш, кхыча къамех болча наьха йоазош гӀалгӀашта дӀадовзийтара гӀулакха. Уж дерригаш дагадеха а дийца а варгвац, хӀаьта а царех цхьадараш хьоаха ца дича нийса хургдац. 2018 шера «Сердало» яхача книжни издательствос кепа теха арадаьккхад «Эрсий классика, таржам даь, гӀалгӀай меттала» яха кхо книжка – кхо том. Царна юкъедахача таржамашца да Салмана даьраш а. Масала, цо гӀалгӀай меттала даьхад укх тайпара йоазош: Н. Некрасов «ЗӀамига мужге», «ДогӀал хьалха», Л. Толстой «Пожарни жӀалеш», «Циска кӀориг», «Ломи жӀалиги», «Пилла», «Аьрзи», «Форда гӀажаш», «Харцлувр», И. Крылова «Бекарги боргӀилги», «Пиллеи кӀазилги».

Хетаргахьа, поэта йита еррига литературни тӀехьале биззача боараме хӀанз а яйза даьннадац вай. Цунна тешал деш да шергара шерга газетий оагӀонаш тӀа арадувлаш дола цо даь йоазош. Дукха ха йоацаш, кепа теха дар цо тӀехьа тӀакхувш долча ноахалашка даь васкет. Къаьстта цар теркам тӀаоза безаш да аьнна хет сона, наьна мотт Ӏомабара тӀахьехаш, цо аьнна дешаш. Цул совгӀа, 2017 шера тов бетта 28 дийнахьа дӀадоладаь, «Сердало» газето массехк номер тӀа кепа техар «Сона дагадоагӀача хана, гӀалгӀашта юкъе леладеш хинна даьех диса Ӏаьдалаш» яхача йоазонна. Цох къаьстта боккха пайда баьлар аьнна хет сона даьй эздел, цар дӀакхихьа никъ бовза безам болча нахá. Укхаза дувцар саг ехар, зоахалола нах бахар, найц чувахар, совгӀаташ дахьар, нускал цӀадоаладар яха а кхыдола а вай заман кагирхошта дицлуш латта даьй Ӏаьдалаш. Цхьайола Салмана байташ шоаш а я васкет, хьехам санна екаш. Царех цаӀ я «Барт-цхьоагӀо» яхар. Дезал бале а, юрт-мохк бале а, цар низ наха юкъе барти цхьоагӀои хиларца мара бац. Из уйла цӀаькха а хьалхайоаккх вайна цу байто:

«Гарахььяьнна хена ткъовро

Хьазилго а соттаю,

КӀеззига миха Ӏимад хьаро

Из дӀа-са а лостаю.

Ткъоврош шоайла барта хилча,

Дозала а сотталац,

Шоайла вӀаший кхотаелча,

Уж миха а лосталац.

Иштта да нах барта хилар,

Цар барт-цхьоагӀо цаӀ хуле,

ЧӀоагӀа хул цар шоай низ, хьинар,

Духьалъовтт уж денале».

Озанаькъан Салманах хьабаьнна дезал а, из ше санна хьаьнала, нахаца Ӏимерза, тарбала ховш ба. Салман шозза саг йоалаяь хиннав. Хьалхаръяр Овшанаькъан Дреса йоӀ Хьава, шоллагӀъяр Барханой ИбрахӀима ПаьтӀамат хиннай. Эггара воккхагӀвола воӀ Ӏаддал-Самид хиннав. Мохк меттаоттабаьчул тӀехьагӀа, Наьсар-Керте ишкола директор волаш, болх баьб цо. ШоллагӀволча Султана 1954 шера Киргизера хьехархой институт яьккхаяр. Вай Сибрера цӀадахкале, эрсий мотт, литература хьехаш хиннав из. 1957 шера цӀа а вена, Дошлакъий-Юрта ший болх дӀахо а хьабеш вола Султан, пхи-ялх шу доаллашехь, юртарча юххьанцарча ишколан директоралла хьожаву. 1979 шера денз ше валлалца йолча хана, шоай юртарча №16 йолча ийс шера дешача ишкола кулгал деш хилар из. Султан «РФ сердалон тӀехдика болхло», «Къахьегама ветеран» вар.

Мухарбика тӀемхочун никъ хержабар. Из подполковника чин долаш, Дошлакъий-Юрта ваха сецавар.

Тазрет мехкарашта юкъе йоккхагӀа яр. Ӏаьлий-Юртарча ишколе завуч йолаш, къахьегаш хилар из. Карарча хана из йоацаш я. Кхелхай 1993 шера.

Цунна тӀехьа Шахразада йоагӀа. Из цӀи цох тилла хиннай, Малхбоален фаьлгашкара турпал езаенна. Цо Нохч-ГӀалгӀай пединститут яьккхаяр. Филолог йолаш, болх баьб цо а. Из а 1997 шера кхелхай.

ЯлхлагӀа Ӏаддрохьим-Хьажа вар. Из йӀаьххача хана (17 шера) болх беш хилар Наьсарерча №27 йолча училище. ТӀаккха, кӀеззига бизнес лелаяь, муфтията гӀулакхашка хьожаш болх бир. Цул тӀехьагӀа, Сипсой-ГӀалий тӀарча исламски института проректор хилар цох. Москве «Ислама байракх» яхача газета редактора болх бича, мехка столице шоаттеи кӀирани деношка гӀалгӀай мотт хьехаргбола ишкол хьаелл цо. Ала деза, гӀалгӀай мотт а эрсий мотт а – шаккха дика ховш из хиннилга. Цкъа-дале, аз дукха дийшад «СелаӀад» яхача берий журнала лаьрхӀа бе-беча къамий фаьлгашта цо даь таржамаш. ШозлагӀа-дале, дукха ха йоацаш, вовзача цхьан сага сона елар «Даим а Россеца» («Навеки с Россией») яха стихотворени. Из язъяьр а Ӏаддрохьим вар. Массехк шу да Ӏаддрохьим воаца.

ВорхӀлагӀа Ӏалихан ва. Цо Москвера инженерий-гӀишлонхой институт яьккхай. Цигара онкологически Центр яьча монтажникашта керте лаьттав из.

Мехкарех тахан цхьа Мадина мара йисаяц. Из а хьехархо я. Мадина яхаш а болх беш а МагӀалбика кхале я, цо Ӏоахарганаькъан (маьра) тайпан цӀи лелаю. Салмана Мадина РФ гӀоръяьнна хьехархо я.

Цу дезалера хьаваьнна 17 саг хиннав, хьехархочун болх беш. Цар юкъара балха стаж 600 шу да. Цар, кхетам бенна, нийсача новкъа баьха кагирхой мел хиннаб дувца дезац аьнна хет сона.

Цхьан сагах дийна истори дар ала йиш яле, уж дешаш майрра ала йиш яр Озанаькъан Салманах. Цунна яйнаяр паччахьа зама, революци ялар, Граждански тӀом (1919 шера Наьсар-Керте лораеш деникинцашта духьала баьча тӀем тӀа хьоа човхабаь хиннаб цун, из бахьан долаш, воккха мел хул лергса дика доацаш вар Салман), Сийлахь-боккха Даьймехка тӀом, къам дохадар, Сибрера цӀадахкар. Цун вӀашагӀкхетараш хиннадар В. И. Ленина сесагаца Н. Крупскаяйца, Серго Орджоникидзе йоӀаца Этереца, Гойганаькъан Сипсой Ӏаддал-Хьамидаца, Заьзганаькъан Идрисаца, Малсаганаькъан Зоврбикаца, Беканаькъан Темботаца, иштта кхы дӀахо а. ТӀеххьарвар геттара хьамсара хеташ, цунна «Беканаькъан Темботага» яха байт язъяьяр Салмана:

«Зоврбика сийг сегача,

Цунах йоккха сердал яьр,

ХӀара гӀалгӀачун дега чу

Из сердал чукхачийтар,

Вар из Тембот – хьехархо,

ГӀалгӀай хьамсара дезалхо.

Зоврбика тӀехк кхеллача,

Цу тӀехка тӀа дулх диллар,

Сердалонна никъ биллача,

Из никъ наха бовзийтар,

Вар из Тембот – хьехархо,

Халкъа веза дезалхо.

Зоврбика лард еллача,

Цу ларда тӀа цӀа хьалдаьр,

Керда йоазув цо кхеллача,

Наха хьехаш, доаржадаьр,

Вар из Тембот - хьехархо,

Сий деш лоархӀа дезалхо.

БӀаьшерашка къайла яьлла

Метта хозне хьайийллар,

Эггара хьалха вай меттала

Стихаш язъе йолаяьр,

Вар из Тембот – хьехархо,

КъаьнагӀа вола йоазанхо».

Озанаькъан ИсмаӀала Салмана хьабена беркате никъ, цун къахьегам тайп-тайпарча паччахьалкхен совгӀаташца белгалбаьккхабар. 1984 шера цунна еннаяр «Нохч-ГӀалгӀай АССР халкъа поэт» яха еза цӀи. 2000-ча шера «Карахдаьннарех» яха ордени «Волга» яха машени елар поэта Заьзганаькъан Мурада, иштта цунна еннаяр «Къахьегама сийле» яха майдилг, РСФСР а НГӀАССР а Лакхехьарча Совета президиумий Сийлен грамоташ, кхыдараш.

Кхелхав Озанаькъан Салман 2002-ча шера лайчилла бетта 5 дийнахьа, ший 98 шу дизача хана. ДӀавеллав Дошлакъий-Юрта.