1992 шу цӀаккха дицлургдоацаш дусаргда гӀалгӀай къаман дег чу. Хӏара цӀагӀа бера бала цу хана. Цхьаволча сага гаргара саг вийра, кхы цӀаккха юхавоагӏарвоацаш висар, цхьабараша хӀанз а сатувс цу деношка де доацаш шоай бейнараш цхьаннахьа гучабаргбий-хьогӀ, яхаш.

Ха дӀаяхаяр аьнна, аттача даргдолаш хатар дацар из. Из дахаш да боккхагӀбарий  дувцарашка, йист ца хулача  бӀаргашка, цхьацца йолча оамалашка. Из ноахалгара ноахалга доалаш дӀахьоргда, тӀабижа  боккха мухь санна, цӏаькха хила йиш йоаца хӀама санна.

Цу хана цӀаьхха дехар деррига Ӏадаташ, кхыметтел Кавказа лоамаш оагаделар эттача къизалах, бехк боацача наха тӏаденача Ӏазапах. Бӏарччача ноахало хьалдетта цӀенош оахамаш хинна дӀаэттар. Шерашка Ӏоадаь хинна наьха доалахьардар дайна дӀадаьлар. Бӏаьшерашка наха тоадаь дада лаьтташ доассаделар. Бӏаьшерашка овла хийца хинна наьха вахара моттигаш йита езаш хилар. Берий екаш йола оазаш хьахозаш хинна моттигаш йоассаелар, дезалера мах бараш лорадаь йолча, царех бола дагалоаттам хиннача моттигашка хьаэца хӀама дац йокъ мара.

Вай юха а ювцар я дӀаяха ха. Бакъда вай дагалоаттам - из лазарах, балах латташ хинна Ӏац. Из кхы а сага деналах, тамашийна духьалъотталуш хиларах, шийна мел йоккха сагото тӀакхаьчаяр аьнна, ше саг хилар доа ца деш, дагахьа дикал, хургдолчох тешар, новкъостал дара кийча хилар долаш, эггара нахага халагӀа йола ханаш кхаьчача хана шоай цӀен наӀараш хьайийллача, бехача наха гӀулакхаш лоаттадаьча нахах латташ да.

Цо Ӏомаду вай машара мах бе. Машар бац, оалаш ма хиллара, «сиха бохара тӀера», дале а из лорабе беза.

Цхьаккха хӀаманца нийсдергдац наьха деха вахар, беха дезал, берий бӀаргех Ӏолегаш дола хи тӀадамаш, валар. Цо Ӏомаду вай  цхьоагӀо лорае, барт хилийта, из вайна фо санна эшаш да, из лард я, вай хургдар хьакхоллаш йола.

Из балане ди вайна дага мел доагӀача хана, цу ханашкара лазара кхерам вайна мел хозача хана, вай таро я тешшаме хьалха дIадаха, кхетадеш моастагӀал юкъеделча цун малагӀа мах ба ховш. Из дагалоаттам кхы  а хьаькъал луш хилба, из хилда кхы цӀаккха хургдоацаш дӀадаьнна.

1992 шера гурахьа къаьнарча Кавказа лаьтта денала, къахетама белгалонаш яьхкар. Шолжа Шахьара парке 2021 шера оттадир Тӏоаршхой Ахьмада хетадаь дагалоаттама улг. Цо, юхадехаш хӀама доацаш, гӀулакх лоаттадар, бокъонца дола турпалал гойтар цӀаккха а дицлургдоацаш дусаргда наьха дегашка.

Цу сага хьагойтар, эггара халагIа енача ханашка а  дог лазар, ше саг волга кхетадеш хиларо мара хӀама хувца таро луш цахилар. Пригородни кхале гӀалгӀай цӀенош доагача хана, нах лохаш бар шоашта цабалара никъ. ДукхагӀчарна из бар гӀорадаьча Эса хи чу гӀолла, лоамашка гӀолла боагӀаш. Уж боагӀаш бар баьдеча гӀолла шелалах, шоашта могача беса шоай бераш Iоажалах лорадеш. Цу наькъах тӀехьагӀа аргда «Вахара никъ».

Цу унзарча деношка, Мужеча вахача 28 шу даьннача Тӏоаршхой Ахьмада; денал долаш, яхь йолаш волча  зӀамсага; ше саг хилара белгалонаш гойтар. Ший новкъосташца цхьана цо тӀаийцар беха нах накъабахара дола гӀулакх, цо новкъостал дора гӀорадаьча хил дехьабоахаш, цо хьаллоацар наькъа боагӀаш низ дӏабаьннараш, Ioажалах кӀалхарбоахаш.

Цун денал боарам боацаш дар. Дукхача сахьаташка нах хил дехьа, бахарах човнаш хилар цунна, цул тӀехьагӀа шаккхе а ког боацаш висар. Тӏоаршхой Ахьмада оттадь сийленг, дукха нах кӀалхарбахарах, денала белгало я, халача хьале виса саг кӏалхарваккхара мах мел ба хойташ йола моттиг я из. Тахан, дикагӀа йола оагӀонаш ювцаш, вай кхею тӀехье, цунца цхьана нахацара дика бувзам хотташ.

Из сийленг долча хьа мел воагӀа саг уйланга вода, мел боккха ба сага къахетам, денал, ший вахар кӀалдита а кхычунна новкъостала ваха кийча хилча. Тӏоаршхой Ахьмад къаман турпал ва, ноахалгара ноахалга доалаш дахаргда  цу халача, баланеча деношка цунна карагӀдаьннар.

Цун денало масал лургда вай тӀехьенна, къехетаме хила, денал долаш, эшача новкъостала баха кийча болаш Даьхен къонгаш кхебара. Цо битанзар гӀорадаьча хин кӀалха вай къоаной, кхалнах, бераш.

«Уж бар дагабоаца бала тӀабена, кхы баха моттиг йоацаш, шоай хьамсарча Гӏалгӏай къаман новкъостал эшаш арабаьнна хинна нах. Цу шийлача 1992 шера енача гуйран бийсашка, эрий ара, готтача лоаман наькъа такилгашка гӀолла бахка безача оттабаьбар уж. Цудухьа латт тахан «ГӏалгӀай къамангара»  яха дешаш Ӏаьржача мрамора кхеран тӀа. ТӀоаршхой Ахьмада а, кхыча гӀалгӀай къаман кагийча наха а доккха новкъостал дир, цу шерашка беха нах Эса-ЧӀоже гӀолла арабоахаш. Дукха гӀалгӀай кӏалхарбаьхар вай кагийча наха, шоай вахар кхо ца деш, кӀалъэтта; уж оарцахбаларах царна Дала низ белар, дукха бехке доаца синош кӀалхардаха. Цкъа кхера ца луш, денал гойташ эттар уж цаӀ санна цу ден-бус.

МоллагӀа долча къаман низ бусташ хул цун къонгий, мехкарий гӀулакхашца, царна карагӀдоалачунца, цох хьахул дийна истори, цхьайолча хана Ӏадат хиле дӀаотташ а нийслу уж денале гӀулакхаш. ГӏалгӀай къаман дукхача хана денз хьадоагӀаш да; сий дар, эздел леладар, эшача новкъостал дар лоархӀаме долаш; из доа ца деш хилар лакха мах болаш да. Тахан гӀалгӀай къонача ноахала шоай сийрда наькъаш да; къаман низ ба хӀара денна болча къахьегамца, деналца, шийга долаш дар декъа кийча хиларца. Цунца да ГӏалгӀайчен хургдар. Из ба Вахара, Сердалон никъ, цу тӀара вай доахалургдац  цхьанна сага.