Доккхача исторе дáкъа
МагӀалбика 92 шу дизар дездир
МагӀалбик - Россе тӀема сийлен шахьар ший 92 шу далар дездеш хиллар. Цу юртарча вахара оагӀоний юхьиг дӀайолалу хозача Тирка дукъ тӀара, цига паччахьалкхен цӀихезача викала Орджоникидзе Сергос, гӀалгӀай къаман доттагӀчо, дӀадоладир хургйолча промышленни гӀишлон центр хьалъяра балхаш. Шахьар хьакхоллара истори дувзаденна да СССРа мехкадаьттан промышленностаца. МагӀалбик хилар боккъонца йола ерригсоюзни къахьегама карагӀдаьнначун белгало - из хьалъеш бар беррига мохк. Советски Союза массайолча миӀингашкара эзараш нах дакъа лоацаш бар мехкдаьттхой шахьар хьалъеш, из хала декхар боккъонца кхоачашдарга доаккхаш.
«МагӀалбико лоархӀаме моттиг дӀалоац республикан а мехка а исторе. Сийлахь-боккха Даьймехка тӀом болаш, къаьстта укхаза керттера Кавказ лораяра тӀема чӀоагӀо лаьттар, мехкдаьтта моастагӀа тӀакхоачаргвоацаш. 120 эзар совгӀа саг велар цу тӀема юкъе, бакъда моастагӀа юхатехар, хӀаьта моттигерча бахархой, цу бӀуна новкъостал лоаттадеш хиннача наьха денал даим масал да майрала, моастагӀчоа духьалъотташ хилара. Къаьстта цудухьа МагӀалбик бокъонах йоагӀаш йола тӀема сийлен цӀи лелаеш я.
Вай хана хьалъеш я МагӀалбике керда ишколаш, спортивни гӀишлош, тоадеш латт урамаш. Бакъда цун керттера рузкъа да - къахьегама тӀера болаш, дегаш цӀена долаш, нах укхаза бахаш хилар. Цар шоашта могар ду хьамсара шахьар тоаяра, хозъяра, из дегӀайоалаяра. Даькъала хилба МагӀалбика бахархой, толамаш а доахаш, могаш болаш дукхача шерашка», - цу тайпара дӀайха дешаш аьлар МагӀалбика бахархошка ГӏалгӀай Республикан кулгалхочо Келаматанаькъан Махьмуд-Ӏаьлас.
МагӀалбика вахар яздаьд дошоча йоазонца. Цун къахьегама толамаш юкъеденад исторена, дукха масалаш гойташ. Мехкдаьттхой къона шахьар, ше хьакхеллача хьалхарча шерашка денз, йолаелар мехкадаьттан даькъ тӀа лакха толамаш даха, дика къахьега. МагӀалбика бахархоша цкъа гойта Ӏийнадац дика къахьегама масал. Царна юкъе кӀезига бац Социалистически Къахьегама Турпалаш.
Къаьстта йола оагӀув шахьара исторе язйир Сийлахь-боккха Даьймехка тӀом лаьттача шерашка. Кавказ яккха аьнна тӀавена хинна герзах хьалвикъа моастагӀа юхатехар вай эскархоша. Шахьар лораеш лаьттача бӀево тамашийна чӀоагӀа духьалъэтта; денал, майрал гойташ; эккхавир моастагӀа, мехкдаьттанна тӀа ца кхоачийташ.
Тахан МагӀалбик дӀахо а дегӀайоагӀаш я, ший исторически Ӏадатий оагӀонаш лораеш. Шахьар лоархӀаме промышленни, культуран центр я; цо кхебу керда профессионалаш, Даьхе бахьан оттаргбола къонгаш, хьалха дӀабахараша йита дика лар йоа ца е кийчабараш.
Шахьара Ди доккха цӀай хинна дӀаэттар, дика самукъадаккха, безам баа моттиг хилар цох. МагӀалбика бахархошта йицлургйоаца паргӀатон оагӀонаш йитар цо цар дегашка. Геттара безам тӀабодаш хиннар дар, керттерча майдан тӀа денна концерт, из кийчдаьдар шахьара культуран Цӏен артисташа. Кхоллама шатлакх йоаржайир хьажархошта хьалхашка, шахьара дикагӀа йола исбахьален тоабаш арайоалаш. Къаьстта терко тӀаэзар кхалнаьха «ЛоАман оаз» яхача иллиалархой тоабо, цига мел хиннарий дегашка кхаьчар цар иллеш.
Боккъонца дола цӀай хилар гулбеннарашта цига дукхача артисташа дӀааьннача иллейх. Уж бар Байсахарова М., Кагерманова Ф., Тиминаькъан З., Тебой Л., Чередниченко А., Барханой З., ПхьугӀой А., Исраилова Л., Овшанаькъан Р.,Мадаганова С., Галай Т.
ГӀалгӀай къаман культуран тӀехьале гойтар ярмарке-гойтаме, цига дар пхьараша кхелла балхаш. Хьажа баьхка хиннача наьха таро яр царех хӀама эца, уж боккъонца дола искусствон кхолламаш дар, цар хьагойтар мах бола халкъа культуран, Ӏадатий оагӀонаш.
Цӏай дӀахьош юкъеяьккхача спортивни программа чудоагӀаш дар безам тӀабодаш дола ловзараш. Шахматех ловза гулбелар говзал лакха яраш а иштта болалуш бола къонабараш а. Цунца цхьана дӀахьош дар истола тӀарча теннисах дола ловзар, цига дукха бар доакъашхой.
Республикански яхь дӀайихьар, ондаргий говзал гойташ, латарах йолЧа «ГетагӀазанаькъан М. цӀерагӀча «Роснефть» яхача спортивни ишколе. Яхьаш дӀахьош яр 2011-2013, иштта 2017 шерашка баьрашта юкъе, цига гулбелар республикера начӀал дола спортсменаш. Из лоархӀаме да ГӏалгӀайчен спорта Ӏадаташ чӀоагӀдара.
ЦӀай дӀадахьаро хьагойтар, мишта лоархӀаме да спортивни Ӏадаташ лорадар а дегӀадоаладар а, тайп-тайпара ханаш яьнна нах вӀашагӀтохаш, цхьа оагӀув лоацаш хьамсара мохк дегӀабоалабар.
Карарча хана дӀадихьа шахьара Ди хургда МагӀалбик дӀахо дегӀайоалаяра дика дакъа, хӀаьта турпалхоех бола дагалоаттам даим бахаргба, ГӏалгӀайчен берригача наьха дегашка.
МагӀалбика хургдола вахар ца хаддаш бувзам болаш да, дӀаяхача ханашка хинначунца. Йоккхий халонаш лайна, дукха коталонаш яьха шахьар тахан майрра хьежаш я шийна хьалха. Цун истори хьалдизад турпалча гӀулакхашца, сийдолча истореца, из кхы а дӀахо дӀагӀоргда кердача толамашца, карагӀдувларашца.
Сий долча шахьара хӀара вахархо дагадоагӀаш хилва; ше доккхача, сийлен исторе дакъа долга; цудухьа цох тийша да, малагӀча мугӀарашца яздергда МагӀалбика дӀахо дӀахьоча вахара истори.
