Хоза оаз, хоза иллеш
ГӀалгӀай Республикан халкъа артисткан Охценаькъан Хадишата кхолламах
Охценаькъан Хадишат - из цӀи массане а дагалатт дикача кхоллама сийрда оагӀув санна, цунца вӀашагӀкхет академически начӀал, къаман Ӏадаташ. Цун оаз дукхача тайпара а безам тӀабодаш а я, из я гӀалгӀай ашарий, иллей культуран хозал. Цхьан оазаца дерригача къаман дог дӀадовзийт цо. Ший тайпара хоза оаз йохийташ, цо оалаш долча иллешка хӀара ладувгӀаш волчунна кораду ший вахарера цхьа дакъа.
Охценаькъан Хадишат яьй 1959 шера, наджгоанцхой бетта 28-ча дийнахьа Алма-Ате. Бер долча хана а хиннай из иллешца, ашарашца безам болаш, цун хьалхара «концерташ» хилар ший хьамсарча ишколе 2-ча классе ягӀаш, цӀихезача ашархочо Янданаькъан Мухьмада Мадината кулгал а деш. Къаьстта цунна хоаделар хургйолча иллиалархочун начӀал.
Хадишат массахана яр МагӀалбика шахьара культуран вахара юкъе: из хулар шахьара, республикан исбахьален шоаш вӀашагӀбеллача кхоллама балха дакъа лоацаш, йоккхача сцена тӀа яла чӀоагӀа ловш а яр, из яр цу хана пионерий ЦӀен солистка. Бакъда цун никъ чоалхане хилар. МоллагӀа гӀулакх дӀадоладеш, хьалхара хила атта дац, къаьстта искусстве, гӀалгӀай къаман чӀоагӀача Ӏадаташка диллача тешшаме а. Бакъда дег чура ший тайпара низ болаш йолча Охценаькъан Хадишата еррига халонаш тӀехьайитар, цох хилар ший къаман хьалхара профессиональни иллиалархо.
Нохч-ГӀалгӀайчен ашарий училищен студентка йолаш, цо гойтар ше дика тӀехьале хургйолаш артистка хилар. Уж шераш дар цо хьалхара профессиональни гӀа баьккха, гостролашка из иха, Нохч-ГӀалгӀайче цун оаз екаш хинна шераш. Цо дӀаоалар Верде, Беллине, Перголезе, Римски-Корсакова, Чайковске, Глинкай ашарех дола иллеш. Дика цу хьалашка Ӏомабаланза бола ладувгӀархой сатувсаш хулар, цун аргӀанара илле оаз дӀайолаяларга. Оперни иллиалархочунна мара ца хулаш йола эггара чоалханегӀа оаз екар цун иллешка Кармена (Жорж Бизе) е Джульеттай бала (Винченцо Беллини) бувцаш. Цу кхолламо керттера моттиг дӀалоацар академически репертуаре.
Цу ханашка из зувш атта саг вацар, Нохч-ГӀалгӀайчен АССРа Паччахьалкхен телерадиокомпане а тӀехьа. Цу ханарча радиокомитета ашарий редактора Абаьданаькъан Хьавас йийхар Хадишат инструментальни ансамблаца гӀалгӀай илеш лакха: «Бетта сайре» ( дешаш Чахкенаькъан Ю. мукъам Хамхой А.), «ГӀалгӀай вальс» (дешаш а мукъам а Хамхой А.), «Хоза бӀаргаш (дешаш а мукъам а Маькенаькъан А.), «Къаьнара йиӀий илли» (халкъа дешаш а мукъам а кийчдаьр Н. Иржанский). Дикка ха яьнначул тӀехьагӀа, кхыйола произведенеш дӀаязйир. Уж яр «Хьа бӀаргаш» (дешаш Угурчанаькъан А-Г., мукъам Ю. Долгова). «ГӀарагӀураш» ( дешаш Чахкенаькъан С., мукъам Шахбулатов А.), «Наьсарен вальс» ( дешаш Гаьгенаькъан Г., мукъам ПаскаевгӀар Р.).
Училище яьккхачул тӀехьагӀа, цо болх бир ший хьамсарча шахьаре, цкъа хьалхагӀа хормейстер, цул тӀехьагӀа шахьара «Октябрь» яхача культуран ЦӀагӀа. ДӀахо из хилар НГӀАССРа МагӀалбика горисполкома культуран даькъа инспектор, республикан Ӏилма-методически центра, халкъа кхоллама, культуран сердалон балха йоккхагӀа йола методист.
1988 шера цунна йовз мах баь варгвоаца гӀалгӀай иллей ганз гулъяь йола ашархо Инаркъанаькъан Мадина. Халкъа иллеш дахара болх дикка чоалхане хеталу Хадишата: академически оагӀув тарлуш бацар къаман багахбувцамца. Бакъда цун кхоллама наькъ тӀа халкъа репертуар ца хилча ярйоацарех яр. Академически чӀоагӀо а къаман дегагӀозале а цхьана йолаш хилар цо доахаш дола иллеш. Из болх геттара эшаш бар, дӀадоалаш латта къаман иллеш кердадахара.
Цу шерашка, ТВ режиссёра Йовлой Раяс хьал а лоацаш, Паччахьалкхен телерадио дӀаязйир шиъ концертни программа, цига Охценаькъан Хадишата 16 халкъа илли даьккхар, Инаркъанаькъан Мадинас пандар а локхаш. Цар кхолламо «дийнйир» гӀалгӀай къаман йовш латта ашарий тӀехьале. Цунца цхьана Хадишата дӀаяздир радио гӀолла композитора Малсаганаькъан Евай иллеш, уж дӀахойодача хана массанена дика довзаш хилар («Маьлха илли», «Яндаре», «Мехка илли», «Хьа цӀи»).
90 шерашка из яр инструментальни ансамбла солистка-иллиалархо йолаш болх беш, Нохч-ГӀалгӀайчен АССРа Паччахьалкхен телерадио. Цо дӀаяздир керда ши илли «Ага илли» (дешаш Хамхоев А., мукъам Хрисаниди К.), «ЙиӀий илли» ( дешаш Угурчанаькъан А-Г., мукъам Ю. Долгова). Бакъда Шолжа-ГӀалий тӀа эттача тӀема хьало бохабир цун дика хоттабенна хинна кхоллама никъ. Йоккха йоацача юкъа, хоза тоаенна лаьтта шахьар хоарцайир, цунца хаьдар Хадишата сатувсар а.
1996 шера иллиалархо кхоач ГӀалгӀай мехка, Хамхой А. цӀерагӀча Паччахьалкхен «ГӀалгӀайче» яхача иллей, халхарий ансамбла коллективе болх беш хул из. Ший мехка цун кхоллама лакха мах оттабу. Цох хул (1997) ГӀалгӀай Республикан дикагӀа йола болхло, ГӀалгӀай Республикан «Дошо сай» яхача хьалхарча преме лауреат (1998), ГӀалгӀай Республикан халкъа артистка (2007).
Цунна карагӀдоалар хӀара илле маӀан лаха а, иштта из кхычарга кхачийта а, цо дӀаоалаш дола хӀара илли ший тайпара оаз йолаш, дешай чулоацам боккха болаш хулар. Цудухьа бар цун кхоллам ший тайпара наьха безам тӀаозаш.
Охценаькъан Хадишата репертуаре 100 илли дар, царна юкъе нийслора гӀалгӀай къаман бӀаьшерен исторе вахарах лаьцараш а. Тахан из я Российски ашархой союза академически иллиалархой Гильде доакъашхо, дика дакъа юкъедахь цо иллей, методически болх вӀашагӀболлача, ашарий а иллей а кхолламе, ший болх юха кердабаккха лаьрхӀа а я.