Ший хозалца цӏихеза йолча шахьаре ӏобессараш дог айденна , массайола моттигаш йовза чам болаш бар. Сурташ, видеош йоахаш; къахьийгар цар. Хӏаране ший декхараш дар – сурташ дахар, сюжеташ яр, иштта кхыдараш а. Хӏаравар ший болх лакхача боарам тӏа хургболаш чакхбаккха гӏертар.

Татарстана бахархой хьаьша чӏоагӏа лоархӏаш, хоза тӏаэца ховш ба. Шоай Даьхе чӏоагӏа боча йолаш, безаме, тешаме нах хеталу царех. Шоай мохк безарга хьежжа, цун хӏама тоадара тӏехьа тайп-тайпара проекташ йоаржаеш къахьег цар тахан. Паччахьалкхено моллагӏа хӏама дӏадоладича, бахархоша геттара раьза болаш хьаллоац из, шоай дакъа юкъехьу.

Иштта, бахархоша дӏадоладаьр хьакимаша а хьаллоац. Белгалде деза, мехка тахан нах тӏаийбеш 150 отель йолга. Иззал отелаш хиларо хьагойт; хьакимашта, бахархошта юкъе бувзам болга. Цар фусамашка сага эшаш мел дар долаш да, хӏаьта моллагӏа хӏама дезаш хилча, оарцагӏа сиха боагӏа. Казане туристаш хоза тӏаэц, лоархӏ, цар хьашташ боаггӏача боараме кхоачашде хьож. Къаьстта чӏогӏа яьржа, хьаллоацаш я Татарстане туризм. Тайп-тайпара цу оагӏонцара фестивалаш, яхьаш, кхетаченаш дӏакхухь цига каст-каста. 

Шахьара арахьарча туризмах лаьца аьлча, 50 совгӏа глэмпингаш, наькъаш, цхьацца моттигашка гобахар да цига даьржа. Ма дарра аьлча, хӏара дийнахьа ший хӏама тоадеш, беркате наькъаш хьаделлаш, массадолча мехкашкара адам тӏаозаш, къахьегаш моттиг я Татрий мохк, хӏаьта къаьстта Казань дукха хана денз ший хозалца цӏихеза, наха езаенна шахьар я. Чӏоагӏа хоза тоадаь да Казанера маьждигаш, ишта кхыйола истореца бувзам бола гӏишлош.

Хӏаьта Казански Кремле кхачар-м къаьстта терко е эшаш хӏама да… «Кул-Шериф» яхача маьждига хозал йийца ца валлал я, укх дунен тӏа эггара доккхагӏа дола Къорӏа да цига уллаш. 14 шу хьалха Итале хьабаь болх ба из республикерча исторен, культуран хӏама хьаллоацаш йолча ганза дехарах. 800 кийла да Къорӏа, 2 метр лакха, 1,5 метр шера да. Къорӏан 632 оагӏонах латт, 250 грамм хӏара оагӏув йолаш, цунна кепа техай лаьрххӏача шотландски каьхата тӏа. Дерригача дунен хозал чуэзача санна хеталу «Кул-Шарифо», туристически балкона тӏа ваьлча. 

Вӏалла а ца соцаш Корӏа дешаш ба цу чу хафизаш. Мах баь варгвоацаш да къаьстта из хӏама! Динах воаллача сага чӏоагӏа лоархӏаме да каст-каста ше цхьаь висар, паргӏатта ше Кхеллачунга дуӏаш дергдолаш, вахара уйла ергйолаш. Казанске Кремле латташ йолча Сююмбике гӏалага хьажа, цун истори довза ловш бар беррига викалаш. Гӏаланна лакхера Казанка яха хий, Эдал бӏаргагу, иштта кхыйола хозленаш а.

ЮНЕСКОй теркаме йола тамашийна хоза моттигаш яйзар мехкахошта. 192 лагӏа лакхе даьлча, Свияжски-Успенски маӏача наьха киназа гарга хилар тхо. 1555-ча шера архимандрит хиннача Германо хьайийлла моттиг я из. XVӏ–XVӏӏӏ –ча бӏаьшерашка цига бахаш хинна кераста нах тӏалаьтта моттиг лоархӏ цох. Дукха хувцамаш да цун истореца дувзаденна, 20-ча бӏаьшерен ха чакхъяла йоаллача хана, меттаоттаяьй из моттиг. 

Белгалде деза, Татрий мехка бахаш бола нах чӏоагӏа хоза, чам бола даараш кийчде ховш болга. Тха аьттув баьлар уха, борщ яа, иштта кхыболча, ший тайпара кийчбаьча кхачах кхета. Дӏахо тхо кхаьчар «Татрий слободка» яхача дахчах яьча археологически музее. Из хьайийлла ворхӏ шу да, цу юкъа тайп-тайпарча яхьашка толамаш даьхад цо. 

«Bella Tour» яхача турагенствон болхло йолча Тиймарзанаькъан Хьавас белгалдир, Свияжск гӏайрен-шахьар тӏарча вахара истори довзар шийна лоархӏаме дар, аьнна. Дахчан музее дайначох тамаш еш яр из чӏоагӏа. Къаьнара дахчах яь шахьар яр цига гуш хиннар. 16-ча бӏаьшаре тайп-тайпара хӏамаш: пхьегӏаш, куцала эхкараш, барзкъа, кхыметтел лыжеш тӏехьа дар цига. Къаьстта хоза, беркате хеталора Казань бус. «Казан» яха дезал кхоллалуш йола проект хьайийллай цига бурятский архитектор, скульптор волча Намдаков Дашеса. Шахьара керттерча моттиге латт из гӏишло. 

Белгалде деза, дезал дӏа-хьа къасташ дола гӏулакх цига чакх ца доаккхилга. Цкъа вӏашагӏкхийттараш юха къастийта лаьрхӏа яц из моттиг. Цхьаькха цхьа хӏама а да теркалде дезаш, Казанера цискаш бӏаь шу хьалха денз цӏихеза да дехкий дика лувцаш хиларца… Российски императрица хиннача Елизаветас доал деш хиннача ханашка, Санкт-Петербург цицхолгех хьалйиза хиннай. Геттара чӏоагӏа яьржача цар цун цӏагӏара боккха мах бола хӏамаш, барзкъаш толхадеш хиннад. Казанера цискаш цицхолгий фу хоададеш да аьнна хезача цо, 30 циск доаладайтад шийна цигара. Йоккха юкъ ялалехь, цицхолгий лар йитаяц цар цига. 1745-ча шерарча ардара бетта 24-ча дийнахьа цискаш ший доазон тӏа леладе аьнна чӏоагӏо яьй цо.

Казанерча тикашка дукха хӏамаш го йиш я, циский сурташ тӏалатташ. Иштта лакха лоархӏаш, дезаш да уж цига. Татрий мехкарча моттигашка хьона довзаргда азиатски, эрсий, европейски, гӏуозлой, иштта кхыдолча къамий даараш. Моллагӏа тайпа кхача хьабеха аьттув ба цига туристий. Белгалде деза, бусалба наьха даар кийчдеш, цига къаьстта дукха моттигаш йолга. Хьаьнала дола даар лехаш гобаха безаргбац цига кхаьчача бусалба наьха. Пресс-наькъа доакъашхой аьттув хилар эчпочмак яха татрий къаман кхача кийчбе ӏомабала. Эчпочмака цӏа-музей Казански Кремлера гаьна ваха везаш дацар. 

Татрий даараш довзийташ хиннача театра, киноне актриса йолча Сейфулина Розалияс чӏоагӏа къахьийгар, массанена цу кхетаченах тоам хилийта гӏерташ. Цо хьахьехаш, оаха а кийчйир эчпочмак, тӏаккха чам баьккхар. Вай республикерча культуран гӏулакхех йолча Министерствон кулгалхочун гӏонча йолча Ноакастхой ӏайнас белгалдир, Татрий мехка культура, истори дийца ца валлал дӏаьхий хиларах.

Хьаьший камаьрша тӏаэца ховш, массанеца безаме, машаре, беркате нах ба цига бахараш. Къаман барзкъаш, къаьнара тӏормигаш, пхьегӏаш, кхалнаха тхьоврача ханашка лелаяь хӏамаш яр тхо хиннача моттиге дукха. Кхо са бола хингилг хьадоалача юкъа, татрий юртарча шоайла чӏоагӏа везаш хиннача шин сага исторега ладийгӏар оаха. «Бик тамле. Бик матур» яхар казанхошта лоархӏаме хӏама да, цо чулоац цар къаманца дувзаденна дуккхадар. 

Татрий мехкарча Гӏалгӏайчен массазарча викалца Хьаьшанаькъан Амираца бувзам лоаттабир оаха, цига йоаккхача юкъа. Цун оагӏув хьаллоацаш бола дика новкъостий ба Казанерча «Гӏалгӏай къаман культуран автономи» яхача оагӏон хьалха латта Баьтаранаькъан Ахьмад, кагирхошца дувзаденнача гӏулакхех вола Коазой Мухьмад. Оаха Казане даьккхача кхаь дийнахьа гӏо лоаттадеш, цига дӏадихьа денош тхона цӏаккха а дицлургдоацача тайпара хилийта гӏерташ, къахьийгар цар.

Татрий мехкацарча бувзамо вайна доккха дикаш дергда аьнна хет, хӏана аьлча дуккхача дикача гӏулакхий юхьиг дӏайолае ховш нах ба цига бахараш. Бус шахьара моттигашка гӏолла гобахар, цигарча истореца бувзам бола лоархӏамедараш довзар къаьстта моттиг дӏалоацаш хилар вай мехкара бахача викалий дегашка. Ма дог хьоасташ хӏама да-кх гонахьа машар, барт, цхьоагӏо хилар! Дика нах бовзар, царцара гаргало чӏоагӏъяр лоархӏаме дар тхона массанена. Баркал хьона, Казань, ала лов тахан!