«Республикера АПК хьал тоадара тӀехьа доккха дакъа дӀалоацаш да хаьсаш кхедар. Беркат дукхагӀа мел хул, маьхаш а лохагӀа хул. Из оагӀув тоабеш де лерхӀараш, чам бараш дукха да. Вайцига хьахулаш йола коартол чӀоагӀа чам болаш, дика лоархӀаш я. Юхахержа зӀамига коартол хьайбашта дӀаяла йиш я. Массадолча хьайбашта безаш, пайда беш кхача ба коартол», - белгалдир вай мехкадас Келаматанаькъан Махьмуд-Ӏаьлас мехкарча юртбоахама оагӀон хьалах дувцаш. Россе дуккхача моттигашка, коартол шоллагӀа йола маькх лоархӀаш я.

ЗӀамигача доазон тӀа Ӏа дӀайийча а, хьахулаш беркат да из. КӀоарга, юстара уллача юртарча къахьегамхочо, ший доазон тӀа коартол дӀаювш, бӀарчча дезал кхоаб. ГӀибухерча Америкера вай мехка хьачуечахь, шеддолча адама безаш кхача хинна дӀаэттай коартол. Вай мехкара бахархой массахана къахьегара тӀера хиннаб. Тахан наха шоай коашка ца лелаеш хӀама яц - доахан, жа, цийцаргаш, кхыйола акха котамаш, вампалаш-котамаш, иштт хьайбаш, оалхазараш. МоллагӀа керда хӀама дӀадоладе кхераш, оамал яц вай къаман наьха. Республике гӀолла дӀа-хьа хьежача, гуш да-кх из тахан. ХӀаьта коартол мишта кхее, дӀаоттае еза ховраш вайна юкъе кӀезига бац. Советски хана денз, геттара дика коартол хьахулаш моттиг хиннай вай мохк.

Ха дӀаяхарца хувцалу деррига… Дукха ха йоацаш, коартол йохкача моттигашка кхайкарал деш хозар вайна: «Ер коартол ТӀой-Юртара я, ер – Мочкхий-Юртара». ХӀаьта тахан вай тикашка, базарашка яьржай туркий, голландски, египетски оала коартол. Вайна дикан хила мег из… ДӀае дикагӀа йола коартол харжа ма езий, юртбоахаме къахьегарий хӀара шера.

Теркалде деза, шахьаре бахача наьха куц хьаийцараш вай мехка хӀара денна дукхагӀа хулаш латтилга. Юрташка бахарашта юкъе дукха ба тахан вӀалла хӀама дӀа ца ювраш, мел эшар тикашкара ийдераш. ЦӀи йоаккхарг мел бола кхача вай мехка хьаэца болаш ба, арахьара хьачукхухь, вай моттигашка кхебаьр а ба. Маьхаш а лакха дац ала йиш я, вайцига кхебаьча кхачан. Хоза хета бос бола Ӏаж эца йиш я базар тӀара, хӀаьта из гӀадвугаш да. Россе моттигашкарча коартола кхоачамах дувца эттача, укх шера йокъал латтарах ма хетта дукха хиннаяц из; бакъда, йолаш яр вайна кхоачам хургболаш я, яхаш, белгалду. Коартол кхеяра болх лакхача боараме дӀахьоча пхе мехкашта юкъе я РФ. Массехк миллион тон беркат да укх шера чуийцар. ЛаьрхӀачул дукхагӀа хилча, маьхаш а лохагӀа хул.

ХӀаьта из нах гӀадбугаш гӀулакх да, бакъда фермерашта, юртбоахаме къахьегарашта хало еш да. Шоай мел дайнар меттаоттадаь, шоашта пайда бе беза цар. ООН (ФАО) юртбоахама гӀулакха оагӀоно белгалдечох, коартол кхеяра гӀулакхе эггара хьалхарча моттиге Китай латт ( 95-100 млн тонн), Инди (50 млн совгӀа). Цигара адам миллиарда тӀехдаьнна дикка ха я, цудухьа чуэцаш дола ялат а цунга хьежжа хила деза. Тохкама болхлоша теркалдечох, вай мехкарча вахархочо шера 54-55 кийл коартол юъ. Цхьан сага гали, ши гали коартол хул-кх из. Ма дарра аьлча, ший коарча беша цхьа бахьан къахьегаш хуле, бӀарччача шера шийна баа кхача чуэцалургба-кх цунга. Историкаша белгалдечох, 1913-ча шера, ерригача Россе гулъяь хинна коартол 30 млн тоннага кхоачаш яр. Тахан наха кӀезигагӀа юъ коартол, хӀана аьлча, даарий кхоачам тайп-тайпара ба. Гуйран хана урагӀбаха болалу коартола мах. Тахан массайолча моттигашка латташ коартолий доккхий тӀормигаш гу вайна, мах  кхийлах 40, 50 сом болаш. Коартол тӀера цӀена хилча, чӀоагӀа раьза хул нах. Цхьабола базархой бицлу коартола тӀера лаьтта дӀадаккха, тӀадоаллача лаьттах ахча дала ца ловраш кхычахьа болх. Бакъда, вай теркалде деза, ший кулгашца ший беша кхеяь коартол эггара чам болашагӀа йолга. Тайп-тайпара молхаш ца етташ, Ӏайха тӀахьожам беш, кхеяьча коартола мах баь варгвац, цунга кхоачаргдац цхьаккха кхыдола беркат!