«Къаман культура хьагойташ да гӀалгӀай дувхар. Уйлаш, лерхӀамаш, дега низ - деррига зе йиш я цунга гӀолла. Из проект чӀоагӀа лоархӀаме йолаш йоаржайир мехка. Къаман дувцарца дувзаденнараш довзийтарал совгӀа, тхьовра денз хьадахьаш дар лархӀа дезилга белгалдир кхетаче. Ноахалашта юкъера бувзам, культура лораяр ишттача наькъаца чӀоагӀду тахан. Къаьстта из оагӀув массахана лорабе безилга, даьша хьадахьаш вайга хьакхаьчар лакха сий деш леладе дезилга, дувца деза вай техан», - дийцар «Сердало» газетага РДНТ кулгалхочун гӀонча йолча Котанаькъан Марема. Кагирхошта, берашта юкъе из хӀама мел лоархӀаме да белгалдар вай декхар да. 

Фольклора сахьато хьадийллар гулбеннарий дегаш, довзийтар дуккха а цу оагӀонцара лоархӀамедараш. ГӀалгӀай культура ший никъ малагӀча ханашкара денз хьабахьаш йоагӀа, культуран кӀоаргал яйзар гулбеннача хьаьшашта. Литератор волча Балайнаькъан Хьасана тоайир из сайре ший къамаьлаца. ГӀалгӀай къаман дувхарах дувцарал совгӀа, из хӀама хестадеш йола байташ йийшар цо. Балайнаькъан Хьасан цига вера, гӀалгӀай къонахий чокхи дийха. Байтанчас массанена дӀагойтар, вай даьша леладаь, тахан вайга хьакхаьча къаман дувхар хӀанз а сий деш, лоархӀаш хила дезилга.

Из бувзам боабе йиш яц вай, даиман кер чу леладе деза хӀамаш да уж. ГӀалгӀай къаман кхалнаьха чокхи дийха араяьлар кхоллама проекта хьалха латта РДНТ исбахьален кулгалхо йола Абдурзаканаькъан Аьсет а. Гулбеннарашка къамаьл деш, цо теркалдир, ший къаман истори, культура лораяр диц ца деш, дӀахо гӀа боаккхаш хилар яхь йолча хӀара сага декхар долга. Кхоана ураоттаргбараша из кхетадергдолаш, тахан хьалхадаха деза царна из. Эбарга-Юртарча культуран цӀен кулгалхочо, Мерешканаькъан Соняс дийцачох, культуран оагӀонца дуккхача шерашка къахьегаш, цо теркалдаьд; кагирхоша, кхувш латтача бераша къаман истореца дувзаденнараш геттара раьза болаш хьаллоацилга. МоллагӀа, цу оагӀонца дӀадоладеш дола хӀама дег чу дусаргдолчча тайпара, шийна тӀехьа пайда буташ хила деза. Цу кхетаче лоархӀаме дакъа дӀахьош яр дизайнер, модельер, тайп-тайпара хӀамаш хьаеш йола говзанча Имагожанаькъан Мадина. Кхетаче цо бовзийтар «Къаман берий дувхар» яха гойтам.

Из болх дӀабахьара гӀулакх цунна хьалхадаьккхар я РДНТ кулгалхочун гӀонча йола Котанаькъан Марем. Къаман дувхарцара безам Мадинай дег чу дикка чӀоагӀбенна латтар, хӀаьта Котанаькъан Марема берий къаман дувхара болх вӀашагӀболла, аьнна, хьалхадаккхаро из безам кхы а чӀоагӀагӀа совбоаккхаш сийг сегар цун вахаре. Геттара чам чубенна къахьега йолаелар дизайнер.

Кхыйола проекташ юстартетта, къаьстта из болх сихагӀа чакхбаккха ловш яр из. ХӀара дувхар ший тайпарча безамца кхеллар цо, къаман Ӏадаташцара лерхӀам совбоалаш. Цунга хьежжа, бокъонца дола цӀай хилар из проект йоаржаярах. Хьажархоша тамаш еш, чӀоагӀа хоза кхелладар хӀара дувхар. ДӀахо де лерхӀараш а кӀезига дац Мадинай вахаре. ТӀатеӀӀа болх дӀахобахьа лаьрхӀа я из, хозача дувхарашца наьха бӀарг хьоасташ.

Берий къаман дувхар тоадеш, дукха хӀама гойта лаьрхӀа я модельер мехкахошта. Гулбеннараша лакха мах оттабир цун къахьегама. Гуш дар, къаман дувхар селханарча исторе лоархӀаме оагӀув хиларал совгӀа, таханарча хана а доаккхалца леладе йиш йолаш долга. Кхоллама балхашцара чам Мадинай дег чу бера хана сомабаьлар.

Догам де, цхьацца хӀамаш хьае Ӏомаяла йолаелар из, иштта хореографи езаелар цун дега. Берий ашарий ишколе, исбахьален ишколе дешаш, геттара дӀачӀоагӀбелар из безам.

Кхоллама вахаре цо хьалхара гӀа боаккха ханаш яр уж. Театральни, хореографически, ашарий оагӀонашца гучадувлар цун дегӀацара начӀал. Кулгашца тайп-тайпара хӀамаш хьакхоллаш, цо хьегаш дола къа хам баь варгвоацаш да, къахьегара тӀера хиларо дикка гаьнаяьккхай Мадина тахан. Цунна гонахьа мел бараша лакха мах оттабеш да цун балхаш.

Говзанчий хӀара деннарча балхах цаӀ да, даим кердадараш лохаш хилар. Имагожанаькъан Мадина хӀара денна цхьацца таронаш лохаш я. Цун керттера декхар - лораяь а ца Ӏеш, наха дӀайовзийтар гӀалгӀай къаман культуран тӀехьале, хьамсарча мехкара арабаьнна бахача нахá из кӀоаргагӀа дӀагойтар.

Говзанчан кхоллама балха дукха да тамашийна хозал йола балхаш. Масала, терко тӀаяхийта езаш да Шолжа-ГӀалан маьждиг, из цо даьд цӀилеторгех, из тахан Шолжа-ГӀалан музея экспозице цхьа дакъа да. Цун балхашца иштта го йиш я театральни теникаш, уж лаьрхӀа я ГӀалгӀайчен берий театра, ший тайпара хоза гизгех яь хӀамаш я.

Имагожанаькъан Мадинай балха юкъе лоархӀаме дакъа дӀалоацаш да, цо кхувш йоагӀача вай тӀехьенца беш бола болх. Из хьожаш я ший ма хулла мах бола говзал царна дӀаяла, дӀахо а Ӏадатий оагӀув лорае, из дегӀайоалае.

Фольклора сахьат дӀахьош говзанчаша Эбарга-Юртарча культуран ЦӀен сцена бокъонца йола подиум санна кийчйир, цу тӀа дӀабихьар хоза кийчбаь гойтама болх.

Къона моделаш хоза къаман гӀирсаш тӀадийха цу тӀа баьлар, гулбеннарий къаман гӀирсацара безам совбоаккхаш, цар дог гӀоздоаккхаш.

Цар дизза кхоачашдир хьалхашка лаьтта декхар.

«Котанаькъан Марема йоах, берашта къаман гӀирсаш хьакхоллара тӀехьа болх бе аьннача хана, сона из чӀоагӀа дезадалар, со сихха йолаелар из кхоачашде. Шоана тахан бӀаргадайнар, из дӀадолалуш дар мара дац. Со лаьрхӀа я цу тӀехьа къахьега, аз дош лу шоана, цӀаькха вай укхаза вӀашагӀкхетача хана, шо дерригаш цецдаха»,-аьлар модельера-дизайнера, гойтам йистебоалаш.

Имагожанаькъан Мадинас гойташ болча кхалнаха тӀабувхабеча гӀирса юкъера белггала йола моттиг дӀалаьцар курхьарсо, из ба тхьоврча хана вай Ӏадатех керта тӀа техкаш хинна кхалнаьха гӀирс. Цо теркам тӀаэзар цига хиннарий.

Курхьарс тӀатехкаш хиннай, цхьаннахьа кийчвенна яха езача хана. Курхьарс еш хиннай дикача хӀамах- цӀеча кӀадах е фертах. Царга хьежжа белгалъеш хиннай цу сага вахаре дӀалоацаш йола моттиг а, цун къаман культура а.

Курхьарса керттера мах ба, тамашийна этнографе белгало из хилар. Тохкамхоша яхачох, из дукхагӀа лелаеш хиннай ГӀалгӀайчен лоаман моттигашка, цо лоархӀаме ду гӀалгӀай къаман Ӏадат.

Вайна тахан а хоалуш да, цу тайпарча къаман моттигаша вай Ӏадат лорадеш, иштта культуран мах бараш диццадалийтара юкъе дакъа дӀалоацаш хилар. Фольклора сахьатах хилар боккъонца дола халкъа кхоллама цӀай. Цига дакъа лоацаш бар начӀал дола культуран балха викалаш. Керттера терко тӀаозаш яр къонача иллалархочо Хьаьшанаькъан Иманас яь кийчо. Из вокальни кружоке Ӏомалуш я Эбарга-Юртарча культуран ЦӀагӀа, цун хьехамча я ший гӀулакх дика довзаш йола Пхьиленаькъан Фатима. Цо дика кулгал а деш, Иманас хӀанз болх бу хьалхара шу дац, цунца цхьана аьттув боал кхоллама таронаш маьхалъяха.

Концертмейстер йолаш цига дакъа лоацаш хилар ГӀудантанаькъан Дана, Тамасхананаькъан Марем, цар профессионализмо ше морг кхы йоаца ашарий оагӀув дӀаяхьа таро елар.

Кхетаче дӀахьош хиннача Мерашканаькъан Ритайна хайра; йӀайха, дег чура кхетачен моттиг вӀашагӀйолла.

Цун дика вӀаштӀехьадоал нахаца юкъара хила, царна эшар довза. Иштта лакхача боарам тӀа вӀашагӀбеллабар кхетачен болх. Зейтанаькъан Ӏийса ший болх дика бовзаш хиларах, из бехктокхаме эттар фольклора сахьат дӀахьоча, оазаца дувзаденна кхоачамбоацараш ца хилийтара. ВӀашагӀкхетар хоздеш яр «Сийг» яха берий халхара ансамбль, цунна кулгал деш ва Имагожанаькъан Мухьмад. Из тоаба гӀалгӀай Ӏадаташ лорадерех я. Цун халхарашка дика юкъедаьннад гӀалгӀай Ӏадаташ. Мухьмада кулгалца къонача говзанчаша Ӏомаю халхара техника, иштта шоай къаман культуран тӀехьале.

Имагожанаькъан Мухьмад, къона хиларга хьежжа доацаш, дика говзанча ва хореографе даькъ тӀа. Цо коллектив дика вӀашагӀъеллай кхоллама балха тӀа. Цун кулгалца къонабараш, халхара техника Ӏомаярал совгӀа, шоай къаман культуран тӀехьале Ӏомаеш ба, ма ярра къаман халхара кӀоаргагӀа йола моттигаш чу а лоацаш.

«Сийг» ансамбла хӀара халхар гӀалгӀай культуран наькъ тӀа вугаш хул. Цо укх наькъа а гойтар къаман искусство. Цу юкъе керттера терко тӀаозаш хиннар дар вай къаман гӀирсаш гойтар, цар шоай тайпара хилар, цу фольклора кертте лаьтта декхар дар, уж гулбеннарашта гойтар а иштта царна дезадалийтар а.

Белгалду, «Сийг» ансамбла гӀалгӀай Ӏадаташ лорадаь а ца Ӏеш, уж дегӀадоаладу, тайп-тайпара къаман белгалон оагӀонаш лохаш. Къонача артистий дика начӀал дола кулгалхо хилар бахьан долаш, из тоаба ГӀалгӀайче меттел, цул арахьа а дика йовзаш я. Из, дика а хеташ, белгалдир цига дакъа лоацаш хиннача Эбарга-Юрта администраце викала Келаматанаькъан Руслана.

Фольклора сахьат дӀахьош хьалхадаьккхар, гӀалгӀай гӀирс - из цхьаннахьа сеца латтача къаьнарча гӀирса кеп йоацилга, из даим дегӀабоагӀаш, кердабувлаш бола гӀалгӀай къаман тӀабувхабу гӀирс ба. Цига халкъа кхоллам вӀашагӀъувш ба хӀара деннарча гӀалгӀай вахарца, ше морг кхы боацаш из хилар белгал а деш. Дукхача шерашка хьабоагӀа бувзам ба из, цо безам чуболийт суртанчашта, модельерашта, тохкамхошта кхы кӀоаргагӀа из бовза, Ӏомабе, дӀадахача ноахалцара бувзам, хоада ца беш, лелабе.