Гӏадъяхарца цига нах тӀаэцаш яр дика йовзаш йола гӀалгӀай поэтесса, прозаик, Россе йоазонхой доакъашхо Гӏазданаькъан Аьсет. Къаьстта из я Гуцаранаькъан Микаила йоазош гӀалгӀай меттала доахаш, цун кхоллама таржам даьр.

Культуран дегӀаахара Центре дӀачуваьннача йоккхача моттиге йоаржаяьяр тематически гойтама оагӀув, из хетаяь яр Гуцаранаькъан Микаила. Гойтама чудоагӀаш дар цӀихезача поэта сурташ, литературни журналаш тӀара цун тайп-тайпара байташ. ЛаьрххӀа доаржадаь дар поэтически оагӀув белгалъеш хинна Гуцаранаькъан Микаила сурт, цо ший тайпара безаме дерзадир наьха вӀашагӀкхетар.

СихагӀа бовза безам бар укхаза хьабаьхкача хьаьший «Зама замангара йоагӀа» яха поэтически гуллам, цун дешахьалхале язъяьй наха лоархӀаш йолча духлохама Ӏилмай доктора Ӏалбаканаькъан Фатимас: «Гуцаранаькъан Микаила поэзи - наьха дегашкара уйлай хьинар совдоаккхаш, саг уйлангахьа вохийташ, сага оамалах хотталуш я, цо хьакхолл чулоацама дукхал. Цудухьа хеталуш хул, драматически хьалашца из дувзаденна долаш санна. Из аттача поэзех я ала йиш яц, таханарча заман тара хила гӀерташ а яц, цхьайолча моттигашка цхьацца дола денош «сийрда» доагӀаш, уйлаш ловзаеш, цхьадола хьал бегашта доаккхаш, масса оагӏорахьа мукъавала гӀерташ санна хул из.

Нагахьа санна Гуцаранаькъан Микаила поэзе бесашка диллача, из ше морг кхы воаца морача-овкъара бесай кинематограф ва ала йиш я, Тарковский А. кхолламах таралесташ ба цун болх. Иштта режиссёр а хьожаш хиннав, наьха уйлашца вӀашагӀъэдаь сурт дилла.

Гуцарнаькъанчунъяр - из драматически поэзи я, цу саго сцена тӀа шийна чура дуне гойт, «ше санна вар» (А. Арто).

Ала йиш йолаш да, Гуцаранаькъан Микаила юххьанца язду, Ӏадатий боарамга хьожаш, иштта ший тайпара бустам болаш ше деча йоазон, ше мел яздеча хӀаман юкъе «шоллагӀа вола ше» гуш, поэзе ханашка дакъа лоацараш а, ше цу коллам тӀа мел бувцараш а шийга гӀолла чакхбоалаш санна. Поэта хьагойт къайлагӀдараш, тешшаме уж нахаца декъа гӀерташ ше хилар».

«Зама замангара йоагӀа» яха гуллам бовзийтар хоза вӀашагӀбелла бар, Гӏазданаькъан Аьсет хьежар из поэтически сайре безаме дӀаяхьа. Юххьанца кхетаче дӀайолалуш, цу хьала ший тайпара безам тӀабодаш хилар кӀеззига лаьгӏъяь сердал, камераш, иштта дош аларца дег чура доагӀаш хинна къамаьл. Цу хьалашка байташ ший тайпара мах болаш яр, ешача хана. Дош а, мукъам а цхьана хотталуш хиларо, цига хьабаьхкача наьха хӀаране дог хьестар. Гуцаранаькъан Микаила хьакхелла байташ, поэтически мугӀарашка диллача, вайх хӀаране къамаьлаца хотталуш яр, уж йийшар къаман культуран, искусствон викалаша. Геттара дег чура безам тӀабодаш яр «Дега оаз» яхача тоабо кийчъяь хинна программа, гӀалгӀай къаман Ӏадатий оагӀонаш юкъейоахаш кийчбаь из кхоллам терко тӀаозаш бар.

Гулбеннарашта чӀоагӀа безабелар начӀал долча Эккажанаькъан Маринай кхоллама болх, цо гойтар «Гуйре когашта кӀалха» яха сийрда шиъ номер. Иштта «Безаман оагӀув» яха илли а аьлар, ладувгIаш хиннараш боккхача безамца самукъадаьнна бар, цун поэтически мугӀарашта еррига уйла тӀайохийташ.

Боккъал къаьга яр ГӏалгӀайчен цӀихезача артисткай Боазаркъанаькъан Белай программа. Цо дӀааьлар «Ираза маӏа саг» яха илли. Йицлургйоаца кеп сцена тӏа оттаеш, геттара безаме, массаза санна сийрда, наьха терко тӀаозаш дӀааьлар из илли.

Цига гулбеннача хьаьшашта цхьаькха совгӀат хилар ГӏалгӀайчен цӀихезача артиста Беканаькъан Рахьмана дӀааьннача «Хьо соца массаза вахаргва» яхача иллех. Боккъонца дола исбахьален къамаьл санна хул Рахьмана дӀаоалаш дола иллеш, из укх наькъа а къаьга, сцена сийрдаяьккха вар ладувгIаш багӀача наха хьалхашка.

Иштта цу ерригача сайрийна, сцена тӀара доагӀаш дола поэтически мугӀараш дувзаденна дар Гуцаранаькъан Микаила байтий лирически оагӀонца. Мукъам духхьал дош накъадоаккхаш хинна а Ӏацар, цо цунца къамаьл дора, деррига маӀан гучадоаккхаш, кердача доазонна йовзаш йола кеп луш. Гуцаранаькъан Микаила поэзи дукхача оагӀоний чулоацам болаш хилар гойташ дар «Кӏаьдъеннача форда гIажа безам» яха илли, из яр Кудайберген Димаша клип. Цу зале мел вагӀа саг йоккхача терконца хьежар цунга. Цул тӀехьагӀа дийцар Гуцаранаькъан Микаила доккхача хьинарах, цун дукха дика гӀулакхаш карагӀдаьнна хиларах, российски культура дегӀайоалаеча цо доккха дакъа юкъедена хиларах.

Гӏазданаькъан Аьсета таржам даь Гуцаранаькъан Микаила поэтически кхоллама болх бовзийташ, дӀахо къамаьл дир ГӏалгӀайчен культуран цӀихезача болхлочо Йовлой Илеза, Россе йоазонхой Союза доакъашхочо Саганаькъан Маликас, «ГӏалгӀай википеде» проекта кулгалхочо, российски «Рувики» яхача интернет-энциклопеде гӀалгӀай оагӀон редактора Йовлой Мусас. Царца цхьана къамаьл деш хилар Ӏаьлий-Юртарча №1 йолча ишкола гӀалгӀай метта, литературан хьехархо, Россе дешара сийдола болхло Гаьгенаькъан Марем, цун дешархой - ворхӀлагӀча классе багӀа Баркинхой ӀабдаллахӀ, Гаьгенаькъан Ӏусман.

Бераш хьежар шоаш дӀахьош хинна болх ма хулла гӀалгӀай метта хозала оагӀонаш белгалъеш гойта, моллагӀа йола поэзи а хозача гӀалгӀай меттала дӀаоалаш хилча, ший тайпара кердайоалаш хулар. Цо хьагойт тахан Гуцаранаькъан Микаила кхоллама болх вай меттала таржам даь хилар, геттара наха гӀадбаха тӀаэцаш хилар. Из накъадаргда, тӀехьа тӀайоагӀача хана. Гӏазданаькъан Аьсета шеко а йоацаш нахага дӏакхоачийтар метта кӀоаргал, цун хозал, цунца цхьана Гуцаранаькъан Микаила байташца дунен хозал йовзийтар царна. БоккхагIчар дIадоладора кIоарга маIан дола къамаьл, хIаьта къонача иллиалархоша цунца самукъадоаккхар гулбеннарий. Цу тайпара хьакхоллаш хиннача цIайна хьало довзийтар деша маIан, цун хозал. Тайп-тайпара ханаш яраш сцена тIа баларо ший тайпара тоадора культуран мах бараш, из иштта ца хилча метта хозала, кIоаргала Iадат дегIада йиш йоацилга кхетадеш. Цу тайпара хоза кеп гойтар кхетаче дакъа лоацаш хиннача «Магас» НТРК кхоллама болхлоша Колой Азаси Заьлмахаси.

Байтий йоазонна таржам дар - из лингвистически декхар хинна Iац, из таро я къаман литература доаржадара йола, цу юкъе керда оаз йоалаеш, иштта маIан довзийташ. ГIазданаькъан Аьсета, шеко а йоацаш, из дIакхачийтар Гуцаранаькъан Микаила поэзен дуне дезарашка.

Гуцаранаькъан Микаила байташта таржам дара бола болх тӀаэцаш, Гӏазданаькъан Аьсета шийна хьалхашка доккха, бехктокхаме декхар оттадир, дика вовзаш волча автора йоазоний цхьана дувшаш дола дешаш, цар кеп лораяр атта декхар дацар.

Таханарча заман Даьхен культуре, Россе йоазонхой Союза доакъашхочо Гуцаранаькъан Микаила къастта йола моттиг дӀалоац. Из поэт хинна Ӏац, из ва дукхача даькъ тӀара кхоллама болхло-композитор, продюсер, суртанча, иштта 300 совгIа долча иллей автор, уж тахан дӀалокхаш да Россе, иштта доазол арахьарча эстраде.

Гуцаранаькъан Микаила кхоллам белгалбоалаш ба кӏоаргача лирически оагӀонца, иштта накъабоалаш ба кхыйолча оагӀонашца, цун байташ хозаш я тахан дукхача наха юкъе. Таханарча денна из автор ва 117 йоаззон, уж тӀаийцад «Шера илли» яхача фестивала лауреаташа, 95 илли «Шера дикагӀа дола илли» яха преми енна да, иштта итташ композицеш я «Дошо граммофон» яха совгӀат даьккха.

Гуцаранаькъан Микаила дукха совгӀаташ, цӀераш еннай. Ше начӀал долаш хиларга хьежжа, из цкъа хинна Ӏийнавац «Шера поэт», «Шера илли» яхача фестивале, из котваьлар Российски къаман мукъама «Виктория» яхача преме «Шера поэт» яхача даькъе. Цу даькъ тӀа керттера да, эрсий дош дегӀадоаладеш доккха дакъа юкъедарах, цунна Россе культуран Министерствос денна совгӀат.

Гуцаранаькъан Микаила лирика дика йовзаш я мукъам баккхара даькъ тӀа, каст-каста цо ший моттиг хьалоац хьалхале лелаеча мехка литературан оагӀонаш тӀа, царех да «Наш современник», «Москва», иштта кхыдараш. Российски дешархочун таро я боаггӀача беса мах оттабе цун «Дега каьхат», «Кхаь боарама кхайкарал» яхача поэтически гулламашта.

Карарча шера аьхки, Гуцаранаькъан Микаил котваьлар «Цӏихеза поэт» яхача МУЗ-ТВ даькъе. Из совгӀат кӀоаргга белгало яр, цо российски иллей культуран юкъе доккха дакъа дена хилара, иштта цо чӀоагӀду, таханарча российски эстрада поэташта юкъе лоархӀаш хилар.

Вай цӀихезача мехкахочох дувцаш, Гӏазданаькъан Аьсета белгалдир, Гуцаранаькъан Микаил поэтически начӀал дола саг хиларал совгӀа, из дукхача кхоллама даькъ тӀа вовзаш хилар а. Цун предпринимательски говзал йоккха я, кӏоаргга Ӏилман кийчо а я цун (шин Ӏилмай цӀераш), цуннна иштта дукха карагӀдоал хоамий доазонаш шердара даькъ тӀа, мехкадаьтта, газа оагӀон балхашка.

Цу дерригане таро лу Гуцаранаькъан Микаила коммерчески оагӀув, пайда эцаш, лелае; иштта ший йоаггӀача аргӀагIа вахаре лоархӀаме декхараш кхоачашде. Цун «САФМАР» яхача дика гӀулакхаш леладеча ганзо кхоачашъю, ерригача Россе гӀолла, эггара лоархӀамегӀа долча даькъ тӀара вахара проекташ. Из да культуран тӀехьале лораяр, лорий болх дегӀабоалабар, спорт хьаллацар, дешар кердадаккхар.

Керттера терко Гуцаранаькъан Микаила лоаттаю ГӏалгӀайченна, цу юкъе гӀалгӀай къаман культуран мах бараш лорадеш, иштта дешар дегӀадоаладеш.

Цо дӀадоладаь гӀулакх да - таьрахьашца дегӀаахара Академе «ӀТ - ишкол 21» - цо таро лу кагирхошта таьрахьашца дегӀаахара технологеех дика пайда эца. Тамашийна доккхал де дезаш хӀама да Пхьуй оалача лоаман юрта «Тӏехьале» яха ишкол хьаеллар. Ширача заман гӀалашта юкъе уллаш хиларца, цо йицлуш латта къаьнара кулгаговзал кердайоаккх. Укхаза къонача тIоговзанчий таро я, шоай хьамсарча мехка историко-архитектурни тӀехьале тоае Ӏомабала. Кхувш йоагӀача вай тӀехьенна вахаре дика гIо -новкъостал хилар «Марем» гимнази хьаелларах, цо болх беча укх шерашка цига дийша арабаьлар эзараш кагий нах, мехкарий, цар таро хилар дӀахо шоай начӀал гойта, дика дегӀабахка, шоай хьашташ кхоачашде дешара, балха доакъош тӀа.

Гуцаранаькъан Микаила хьаллоацаш, дӀаболабаьб лоаман гӀалаш тоаяра болх. Республикан лоамий даькъ тӀа дика тешал да из гӀалгӀай къаман культуран мах бараш лорадеш хилара, хӀаьта ГӏалгӀайчен доазон тӀа кашамаш тоадеш хилар - даьй сий деш, царех бола дагалоаттам хилар. Гӏазданаькъан Аьсета ма аллара, Гуцаранаькъан Микаила тоадеш дола кашамаш, гӀалаш духхьал мугIарера моттигаш хинна Ӏац, уж я белгалонаш. Из лаьттардар да - дӀабахача даьшцара бувзам, дезагӀдар, вӀалла дӀа ца довш долчунга кхачар. Иштта да цун дагалаттар - дӀаяхача ханардар лорадар, хургдар хьакхоллар.

Гӏазданаькъан Аьсетага аз хаьттар; малагӀа бувзам ба хьа Гуцаранаькъан Микаилца, аьнна.

«Сафарбика Микаила байташ аз юххьанца теркалйир 2010 шера,- аьлар цо.- Царна таржам дир аз кхыча эрсий а, доазол арахьарча а классикай байташта санна, гӀалгӀай меттала йоахаш. Из са дего хьалхадаьккхар дар - хоза дош лорадар, хьамсарча дешархочунга из кхачийтар. Аз цхьаккха а хӀама лаьрхӏадацар, е цун кепа тоха уйла яьяцар, духьал поэзеца яхаш яр со.

2011 шера «Кокай наькъаш» («Тернистые пути») яха са авторски гуллам арабаьлар. Ерррига тираж яр 100 книжка. Книжка арадаьлар Москверча «ДинаЛ» яхача издательстве, цига са камаьрша вола гаргара саг Гӏазданаькъан Джамбулат болх беш хиларах. Цун яр из издательство. Книжка довзийтара болх дӀабихьар Москверча ГӏалгӀайчен массазарча викала фусаме, цу хана со болх беш хиннача.

Цхьа ха яьннача хана из книжка кхаьчар Сафарбика Микаилга. Цо дийшар са мугӀараш! Циггара хувцабелар са кхоллама никъ.

Сога телефон техача хана, Гуцаранаькъан М.С. «Кокай наькъаш» яха книжкаш дукхагӀа дезаш ва аьлча, со тешаш яцар, се Ӏехаю моттар сона. ВӀалла дагадацар сона; 5000 книжка арадаккха цо сайна новкъостал дергда, аьнна. Бакъда из иштта хилар!

Цу хана денз, «САФМАР» денз са проекташ хьаллоацаш я. Дукхача шерашка хьаӏоадаь даьда са книжкаш арадаьлар, уж дар берий книжкаш, иштта байтий гуллам. Ганзаца яьча чӀоагӀонах, уж мах боацаш ГӏалгӀайчен ишколашка, библиотекашка кхоачаш да тахан.

Цкъа аз лаьрхӀар Гуцаранаькъан Сафарбика Микаила совгӀат де. Айса таржам даьча бӀаьш йолча байташта юкъера аз хьахержар 33 цун байт - иштта хьакхеллар «Ши вахар» («Две жизни») яха гуллам. Из де лаьрхӀадар дерригача дунен тӀа иштта цаӀ мара доацача кепара. Бакъда Сафарбика Микаила из книжка лерхӀам болаш хилар. Цо лаьрхӀар из 1000 экземпляр йолаш арадаккха, цул тӀехьагӀа ГӏалгӀай мехка дӏадахьийтар. Цу хана хайра сона, ший мехкаца дувзаденнар цун хьамсара долга, цо гӀалгӀай мотт лакхача боараме оттабелга. Из да боккъонца волча гӀалгӀачун, ший къаманца цхьана дог детталуш волча сага хьисап хилар.

«Зама замангара йоагӀа» яха шоллагӀа гуллам арабоаккхаш со дуккха майрагӏа яр. Керда книжка арадаккха лаьрхӀар, ГӏалгӀай паччахьалкхен 100 шу дузаш. Со чӀоагӀа гӀадъяхар, Гуцаранаькъан Микаила гӀалгӀай меттала сай гуллам тӀара байташ ешарах, цо сога аудио гӀолла къамаьл дир, из дар тахан книжка довзийташ, аз наха хазийтар. Дег чура доагӀача дешо наьха дегаш сомадоах.

Сафарбика Микаила байташ - из къаьстта дола дуне да. Цун дош лакха мах болаш да. Дош ший моттиге латташ хул, мугӀ ашара оаз санна ба.

Ший тайпара йоазон мугӀ кхолла ховш, хӀара дош мах болаш хиларах, цун йоазув кхыча авторца тувладе йиш йолаш дац. Хӏара байт гӀалгӀай къаман са чудоаллаш санна язъю цо. Уж духхьал каьхата тӀа ӏодувшаш дола дешаш хинна Ӏац; лоаман оаз, даьй сий, хьамсарча мехка йӀовхал я. Царна таржам дар цхьа Даьла дика да. ГӏалгӀай мотт хьакхеллаб къаьстта уж дешаш тӀаэцара; царна, маӀан лорадеш, керда кеп ялара. Гуцаранаькъан М.С. йоазонца болх беш атта да, цо таро лу сона гӀалгӀай а, эрсий а меттала дешаш совдаха, кӀоаргагӀа уйла е, дикагӀа уж тӀаэца. Цун хӀара байт духхьашха хьаеллаш йола оагӀув санна хул.

Аз дег чура баркал оал Гуцаранаькъан Сафарбика Микаила. Цо сона новкъостал даьд книжкаш арадаха. Со хӀанз тешаш я сай кхоллама болх дӀагӀоргба аьнна дӀахо. Маьл хилба цунна ше мел дечох. Цо дукха новкъостал даьд вай культура дегӀайоалаеш, иштта эзараш болча мискача наха. Искусствос таро лу нах вӀашкаоза, культураш йовза, цар мах бараш лораде, дӀаяхача заман дикагӀдараш вӀашагӀтоха, вай начӀал сомадаккха.

Гуцаранаькъан Микаила поэзе дукхача наьха терко тIаоз, бекаш бувцача меттаца. Цо массаза вайна хозаш дола дешаш ший тайпара низ болаш ду, сага дегага бода никъ хьабеллаш дола дIоагIа санна хул уж. «Зама замангара йоагӀа» яха байтий гуллам бовзийтаро таро елар хӀара сага деша говзал йовза.