Ший тайпара, массадола хӏама чулоацаш я цун байташ. «Ничья» яха гуллам арабалара хетаяь кхетаче байтанча езаш, йовзаш мел бараш гулбенна дӏаяхар. Из проект кхоачашъеш лоархӏаме дакъа дӏалоацаш къахьийгар дикка лоархӏаш волча российски политико, дипломато, Гӏалгӏайчен тхьовра хиннача Президента Заьзганаькъан Мурада. Карарча хана Кипре РФ Постпред волаш болх дӏахьош ва из къаман цӏихеза воӏ. Книжка арадалара болх хьаллоацаш къахьийгарех ва Заьзганаькъан Мурад. Цо хьагойт культуран оагӏонцарча дипломате Тамарай книжка лоархӏаме моттиг дӏалоацаш долга. 

Кхыча паччахьа кара бахача наха российски байтанчан деша говзал, кӏоаргал дӏайовзийтар цо, литературацара ӏадаташ, оамалаш йовза, дегаца хӏара дешага кховда аьттув хилар байташ езарий. Литературе къахьегача наха тхьоврача хана денз къамашта, паччахьалкхенашта юкъера барт, безам чӏоагӏбеш хьаденад, хӏара къаман вахаре ба байтий дуненца бахараш, царга гӏолла вахарцара гӏулакхаш дикагӏа довзараш. Видеога гӏолла къамаьл деш хиннача Заьзганаькъан Мурада белгалдир, Тамарай байташ таханарча литературе лоархӏаме, ший тайпара йоккха моттиг дӏалаьца латтилга. Цо хьоахадир, Тамарай книжкал хьалхагӏа Кипре таржам даь малхадаьнна Цветаева Маринай байтий книжка вай мехкахочун кхолламца цхьан мугӏаре этталга.

«Вӏаший бувзам хотталуш ба цар шинне кхоллам», - аьлар Заьзганаькъан Мурада. Тӏатехар, дукха ха юкъе йоацаш арадаьнна шин байтанчий гулламаш тахан Кипре масса оагӏонашка кепа етташ дувцаш долга.

Гӏалгӏай цӏихезача байтанчас Дидиганаькъан Раисас белгалдир, Тамарай мел йола байташ гонахьа мел дола хӏама чулоацаш, ешачун дукха хӏама довзийташ, дег чу мел дола хӏама хьоадеш йолга. Ший мугӏарашца хӏара дегага кхача, хӏаранена тоам бе, хозача, зовнеча хӏамай моттиг йовзийта хов Чаненаькъан Тамарайна. Дувца эттача-м дукха да цун кхолламах ала… Дидиганаькъан Раисай къамаьлага ладувгӏаш, кхетадора байтанча цун дега геттара лоархӏаме, боча йолга, цо мел яздаьр цун хьамсара долга.

Яздеш волча хӏара сага оалаш дола дош, цун уйлаш йовзийташ хул, хӏаьта Тамарай мел йола байташ цун цӏена нигат, хоза оамал, сийрдача, беркатеча, дикача хӏаманга кхача гӏерташ къахьегар хоадолийташ яр. Дукха хана денз, яздеш хьайоагӏача Тамарай мотт ший тайпара болга гу цун кхоллам мел бовзарашта. Таханарча деношца товш, гонахьа хӏара денна вай зувш мел дар чулоацаш, кӏоаргга яда уйлаш малхайоахаш, ший нигат довзийташ я Тамарай байташ. Вайна юкъе массахана оалаш хьаденад, яздеш волча сага бер санна боча хул ше мел кхелла мугӏараш аьле… Тамарай кхолламца къаьстта товш, доагӏаш да уж дешаш. Ший байташ цо ешача хана из зийча, вайна гу, хӏара мугӏ цо дег тӏара каьхата вахарга баьккхалга, хӏара дешаца ладувгӏарий дог тохадалийта ховш йолга.

Цветаева Маринай байтий таржамо литература дезаш болча эллинхошта довзийтар, мел дукха хӏама малхадаккха йиш я байтий кӏоаргача вахаре гӏолла. Из арадаьнна йоккха юкъ ялалехь, араяьннача ший тайпара йолча Тамарай байташа дӏахьекхар, тайп-тайпарча къамий байтанчий мотт вӏаший тара беце а, хӏаране дувцар ший вахар дале а, литературан наькъ тӏа эггара керттера дола цхьа хӏама чулоацаш йолга - цӏенача, хозача хӏаманга кхача гӏерташ къахьегар, из деррига а адамашта юкъе доаржадар. «Ничья» яха книжка мел чӏоагӏа хьаллоацаш, даьржа, дезаденна да Кипре белгалдеш, Заьзганаькъан Мурада теркалдир, автора дегӏацара оамалаш цо яздаьр санна дега хозал гучайоаккхаш йолга. Тамара гӏалгӏай боккхача, барттайна бахачан дезале кхийна саг я. Иштта ца хилча-м байтанча вахара никъ ма хетта дӏагӏоргбацар. 

Цунна гонахьа мел вар, цо яздечох доаккхал деш, лакха лоархӏаш хьавенав. Заьзганаькъан Мурада аьлар: «Вай боккхача мехка культура иштта дегӏайоагӏаш хургьяцар, мехкашка тӏатеӏӏа къахьегараш бецаре. Тахан йӏаьхий, дуккхача къамаша хьаллоацаш я из». Заьзганаькъан Мурада белгалдир, тахан Тамара культуран оагӏонца хьинаре болх дӏахьош латтилга. Гӏалгӏай паччахьалкхе хьакхоллаш лаьттача Заьзганаькъан Бейсолта Идриса цӏи лелаеш долча Заьзгакъонгий-Юртарча культуран Цӏенна кулгал деш я из. «Мехка эггара дикагӏа дола культуран Цӏа лоархӏаш да из, вай республиках доаккхал дайт цу хӏамо»,- теркалдир цӏихезача дипломата. Къамаьл чакхдоалаш Заьзганаькъан Мурада аьлар: «Дог тийша ва со, кхы а дукха книжкаш хьа кхоллам бовзийташ арадувргхиларах…Кхыча меттала доахаш доаржадергда. Доккха баркал оал аз иштта лакха ше леладер лоархӏаш йолча сага! Иразе, беркате, дуккха толамаш долаш хилба хьа кхоллама бӏаьхий бола никъ!»

Цхьа ший тайпара дега йӏовхал луш дар Наьсарерча керттерча библиотекера хьал… Цига гулбеннабар, байтанчаш, йоазонхой, журналисташ, ӏилманхой, хьехархой, иштта Тамара езаш, цун кхоллам лоархӏаш мел бараш. Литературан сайре хинна ӏацар из, хӏара дега хозача вахара оагӏонаш йовзийташ йола башха моттиг яр. Дукха хаттараш дир Тамарайга, цун вахара никъ бовза ловш, ший кхоллам хьаллоацарашца бувзам ший тайпара лорабеш йолча цӏихезача байтанчан дега сатем луча къамаьлага ладувгӏа безам болаш вар хӏаравар. Тамарайна хов нахаца дувца, нах безаш, ше езийта ховш хьаений. Ший кхоллама никъ санна; йӏаьхий я цун дикал йоаржае гӏерта уйлаш, нигат, хӏара дош… Къаьстта доккха баркал ала дезаш дар иштта хоза кхетаче вӏашагӏйоллаш къахьийгача вай къаман къонача байтанчанна, хьехархочоа Налганаькъан Илеза. Вай мехка из вовз къаман ӏадаташ, культура, истори, беркате оамалаш йоаржаеш къахьегаш хиларца. Из лоархӏаме кхетаче дӏахьош хиннар а из вар.

Нальганаькъан Илеза дика ховш дора ший къамаьл, гулбеннарашта хетар кхетадеш санна, цар уйлашка кхоачаш.

Чаненаькъан Тамарас ший байташ йийшар, хьаьшашта дайзар цун кердача книжка тӀарча дувцара цхьацца дола доакъош, иштта дувцар поэтессай кхоллама наькъах - из деррига чудоагӀаш дар цхьан нийсача даькъах латташ долча дувцар тӀа. Илеза дика дӀаяхьа ховш хиларга хьежжа хоза, паргӀата хилар кхетаче, из дукхача хана дег чура яргьяц цига хиннарашта.

Цу тайпара, декъача дувцарех латташ а доацаш, дийнача вахарах дувцаш дӀахьош дола вӀашагӀкхетар мах болаш да. Цу сайрено хьагойтар из иштта долга, деша низ чӀоагӀа хилар, саг вӏохвеш, низ чуболлийташ, кхыча таронашка кхоачавеш. Книжка наха юкъера бувзам ба, йоазонхочун дега, дешаш волчун дега цхьа бувзам ба.

Чаненаькъан Тамарай кхоллам наггахьа мара хьа ца кхоача хӀанзарча заман поэзи я. Цо вӀашкаоз философе кӀоаргал, вахар кхетадара йола, цох чакхвоалаш хилар. Цун байташ, дукхача наха оалаш ма хиллара, духхьал йийша Ӏац- уж дегашка ювшаш я, шоай лар юташ.

Чаненаькъан Тамарай поэта дунен тӀа массазара вахара хаттараш а да, гайна е ганза цкъа сага шийна луш дола. Поэтессас уйла ю, вай вахара кӀоаргалений, мишта лорадергдар-хьогӀ саг хилар укх сихденна додача дунен тӀа, яхаш санна хеталу, цун байташ ешаш хилча.

Тамарас луц кийча хаттараш, цо тӀахьех дешархо цхьана бакъдар лахара. Цун мугӀараш шоай тайпара дола кизга да, цу чу хӀара сага ше гургва, ший халонаш, вахара говзал, уйлаш.

Цун байташ духхьал садоахаш санна хул ешача хана, ший тайпара ашара мугӀ цу тӀа буллаш санна хеталу.

ЛоархӀаме моттиг дӀалоац цун мугӀараша хьамсарча лаьттан, Ӏалама, культуран оагӀоно. Цу юкъе хоалуш да къаман Ӏадатий кӀоаргга овла хилар. Хетаргахьа, къаьстта из бахьан долаш моллагӀча къаман сага ешалуш а дег чу ювшаш а я цун байташ.

Чаненаькъан Тамарай байташ ешаш, цхьаккха саг юстара хьожаш хургвац царга. Цар сомайоаккх уж ешаш волчун хӀара минотаца йола хозал, юхасоцаву из, таханарча дедда додача дунен вахаре нийслуча гӀулакхаш тӀара ваьккхе, кӀоаргагӀа хьажара шийна Ӏочу.

Поэтессас хьалхадоаккх вайна эггара лоархӀамедар, вайна уллув хилар, юхерча сага велавалар, Ӏуйрийна малх хьажар, сайрийна сатем оттар.

Цун поэзи - из дег чура къамаьл да, чурча кӏоаргача къамаьлага вехаш.

«Ничья» яха сборник арадалар дездеш дукха дӀайха дешаш хезар, Чаненаькъан Тамарай кхоллам кӏоаргга бувцаш. ГӏалгӀайчен йоазонхой Союза кулгалхочо Ноакастхой Хаважа белгалдир, ший тайпара оаз хилар Чаненаькъан Тамарай. Суртанчий Союза председатела Мартазанаькъан Мусас белгалдир, Чаненаькъан Тамарай байташ ший кепара хилар; цун байташта, иштта исбахьален искусствон юкъера башхало еш цо аьлар, поэтессай дукхагӀа йола байташ хьакхелла хиларах, сурт диллара кӀийле йолаш; ишттал сийрда, доккха гойт цо дешача сага Ӏалам, вахар, наьха халонаш.

ГӏалгӀайченгара, Къилбаседа Кавказа федеральни куран тӏагӀолла викала бокъонаш йолча Доврбиканаькъан Башира дийцар поэтессас язъеча байташта чудоагӀаш культурашта юкъера къамаьл хилар. Цо белгалдир, цун кхоллам биза ба дикача хьехамех, хьамсарча мехкацарча безамах, тайп-тайпарча къаман наха из безаш, цо Кавказе даха къамаш вӀашкаозаш хиларах.

Литература болхлошта юкъе вар Бӏарахой Ӏаддал-Хьамид, цо белгалдир поэтессай болх ше къаьстта хилар, дӀаоала дош, мугӀараш цхьана дувшаш хилар, кхыча поэта доацача беса. Боканаькъан Гӏапура дийцар Чаненаькъан Тамарайца кхоллама сайренашка шоай хиннача кхетаченех, новкъосташта-поэташта юкъе из белгала хилар, иштта Мерешканаькъан Султана белгалдир, Чаненаькъан Тамарайна карагӀдоалаш хилар, ший дегах гӀолла чакхдоахаш, наьха вахара хаттарех дувца.

Цига иштта поэтессах дош оалаш хилар ГӏалгӀайчен халкъа артист Эсамарзанаькъан Ӏалаудин, тележурналист Гетагӏазанаькъан Илез, Коазой Дугурхан, цар дийцар геттара сага терко тӀаозаш, хӀара дош дег чу дужаш цо язъеча байтех.

Къаьстта терко тӀаозаш дар цига ГӀабартой-Балкхарой журналист, психолог Бозиева Замира яр, из я поэтессай юххера неш. Цо ера поэтессай книжка кепара яь мерза маькх (торт); кулинарни искусствон, литературан безам хотташ йола. Цо дийцар поэтессай поэзи шийна дукха езаш хиларах, из дега йӀовхал луш бола хьаькъала хьаст хиларах.

Цига дакъа лоацаш хиннача Боканаькъан Ӏийсас белгалдир Чаненаькъан Тамарай поэзе лакха исбахьален мах хилар. Тамарай мугӀарашка го йиш я къаман бӀаьшерашка денз хьадоагӀа Ӏадаташ, культура, цун мах бараш.

Цо аьлар, доазол арахьа чӀоагӀа лоархӀаме ба поэтессай кхоллам, иштта франце дешархочун ше из ма барра дӀабовзийта безам болаш хилар.

Хала хете а, цига я цхьацца долча бахьанех таро йоацаш йисар цӀихеза поэтесса Лаьнанаькъан Марем. Из цахилар хоалуш дар, цун оаз, байташ, хӀара дош вайна дика довзаш а, вайца даим дахаш а да. Иштта дале а, ше цига яцар аьнна дакъа ца лоацаш йисанзар Лаьнанаькъан Марем. Цу кхетаче хозаш дар лаьрххӀа цу денна хетадаь мугӀараш:

«В этой хрупкой женщине-девчонке

Сердце мягче шелка, крепче стали.

С этим, безусловно, согласятся

Все, кто ее книгу прочитали.

Сколько мыслей, чувств и откровений

Из глубин души ее излито,

Не боясь досужих пересудов,

Пишет смело, искренне, открыто.

Вижу, что стихи ее в дальнейшем

Будут совершеннее и краше.

Допустила лишь одну ошибку:

Ни НИЧЬЯ Тамара, ты, а – наша!»

ГӀалгӀайчен поэзи, ерригача Кавказа поэзи санна гаьнна яьржа я тахан исбахьален даькъ тӀа, цу юкъедоагӀаш да вай къам этнически ший белгало йолаш хилар, исторически дагалоаттам, вахара цхьоагӀо йолаш хилар.

ГӏалгӀашта поэтически дош хилар тахан цхьаькха кӀийле я культуран белгало лораяра. Цудухьа хилар иштта эшаш Чаненаькъан Тамарай поэзи, цун кхолламо вӀашагӀтох бакъдар, тахан чӀоагӀо йоацача дунен тӀара дика хьал лохаш хилар, кхетадар кхоллама сага дакъа, иштта кхалнаьха вахар.

Теша лов, цун керда кхолламаш арадаларга вай дукха хьежа дезаргдац.