Москве вахаш а, ший балха даькъ тIа дукхача вай мехкарча тайп-тайпарча шахьарашка лелаш а волча сона вовзача цхьан сага аьлар, оаха къамаьл деш, урамаш цIена хилар юкъарлон вахара таро дика хилара хьокхам ба.

ДIаяхача ханашка уж еррига юхакъаьста нувхаш, ца эшача хIаманца нийсйора, вахарера лоадам боацарех уж лоархIаш. Цу заман чухьа массанахьа хIаманна тIахьоарчадеш хиннар каьхат дар, цох Iокхессача а хьахулар лаьтта.

Тахан каьхата юкъе товар кIезига хьоарчаду, цхьан сага юкъера доадеш дар хьаийцача, цунна кхоач дукха пакеташ, шушаш, кӀопилгаш. Уж еррига хIамаш, уйла ца еш Iокхайсача, уж ядаргья лаьтта, е хи чу итташ шераш доахаш.

ЧIоагIа коммунальни юхакъаьста нувхаш (ТКО) хIара дийнахьа хьахулаш я дуккха а, цудухьа цар уйла е еза, мича хьоргьяр-хьогI уж, аьнна.

Нувхаш йоацаш цIена доазонаш хилча, цо тешал ду Iаьдал ший болх беш хилара, лостам лелабераша, коммунальни служба боахамаша болх лерттIа лелабеш хилара.

ХIара дийнахьа боккха лостам беш хиларо хьагойт юкъарча вахара организацеша, урхалленаша цахаддаш шоай болх дIахьош хилар.

ХIаьта ГIалгIайчен таханарча замах вахаш волча сага, нувхаш боагIача боарамах дIа-юха къоастаеш хиларо хьагойт, цун граждански сакхетам лакха болга.

Латташ яр 2025 шерара ха я. Вайх дукхагIчар кхетадеш доагIа, хIаране ше къаьстта гонахьара хьал лорадеш ца хилча даргдоацилга, воай хьамсарча республикан из деш долга. Лакха сакхетам чубосс квартирай е цIен пенашка, наха - бераша, боккхийчар - дика кхетадеча хана, тайп-тайпара материалаш юха чакхъяхарах пайда боалаш хилар. Цу хана цар мах оттабу, шоаш эцаш долча кхачан тускара меттел, дIакхоссаргйолча нувхий ведара а.

ЛерттIа кхетам болча сага къаьстта гулъю Iоакъинга, каьхата, пластика, аьшка иштта юхейиса нувхаш, из накъадоал нувхаш чакхъяхара даькъ тIа. Цо къаьгга хьагойт цу сага малагIа оагIув лаьцаб: аз жоп лу дунен хьалах; мехках, хьамсарча Даьхенах, се вахача урамах хургдолчун - из да цун дагахьа. Шеко а йоацаш, уж санна болча нахах пайда боал, цу тайпара хила деза вай массахана.

Дика хургдар ГIалгIайче е цхьаннахьа юххе экологаша, цунна чубоагIача болхлоша дIадехачох тарра, цахаддаш пластика чакхйоаккхаш, хIара дийнахьа хьаIовш йолча ца эшача нувхех эшаш йола хIамаш еш яларе. Тамашийна доккха гIулакх да цох тайп-тайпара барзкъа, кувга тIа бувхабу гIирс, кIалхарвоаха пхьошашдоацаргаш хьае йиш хилар, хIамаш хьаеш дола таьш, искусственни мех, йIовхал лоаттаю гIирс, цIагIа а беша а оттаеш йола мебель, гIашлой наькъ тIа йилла мегаргйола Iоакъа, кIадаш, контейнераш, яьшкаш, карташ, иштта кхыдараш.

Цу даькъ тIа иштта, экологен оагIув йоацаш а, гIадвугаш дар да ахчан хьал. Цу тайпара гIирсаш маьхалдахаро ахчан таро ергья.

Дика хургдар нагахьа санна юрташка йоккха йоацаш моттигаш яларе, юхакъаьстача хьийнача хIамах яь нувхаш чакхйоахаш. ХIара юрта бахача наьха коашка нийслу шоай лелаяра ха чакхъяьнна йола пластиках яь хIамаш. Моттигерча вахархочо кхыметтел кIезигача ахчах а хьайохкаргьяр уж. Цул тIехьагIа цу зIамигача моттигашкара уж дIаяхьа йиш хургьяр цхьан кепара йола хIамаш хьаеча промышленни заводе. МоллагIа волча вахархочо а царех пайда бе йиш йолга кхетадича, уж дуккха кIезигагIа гургьяр вайна дIакхайса ядаш.

ХIара шера вай республике дIахьош я акцеш, уж дIахьош, ГIалгIайченах дог лазаш болча наха Шолжа, Эса бердашка цхьалхало ю, иштта из болх дIахьу кхыча хиний йистошка а. Укхаза массаза гулду дукха нувхий галеш. Уж я кIопилгаш, тIормигаш, пластикан шушаш, хьоарчамаш, иштта кхыйола вахарера хIамаш. Маьлха зIанараш царна тIалаьттачул тIехьагIа; хий, шелал кхийтача; уж зIамигача доакъошта екъалу, из гонахьарча Iалама Iаткъаш хул.

Цхьабараша нувхаш ют шоашта тӀехьа, сагота боацаш, кхычар уж гулъеш къахьег.

Экологически таро дикагIа хилийтара белгалдергда вай ши декхар, къаьстта вай хьамсарча мехка а хетаргахьа кхыча мехкашта а эшаш дола.

Хьалхардар - саг хьалкхевар, ГIалгIайчен Iалам лорадара ше бехктокхаме волга кхетадеш вола. Из хургволаш, моллагIча хьале нийслой а, ший низ дIакхоачача зе цадара, лаьтта бIехцадара тIехьа волаш.

Бакъда белгалдаьчун юкъера керттердар да - кхувш йоагIа тIехье нийсача наькъ тIа яккхар. Цига накъадаргда моллагIа дола хьалаш, уж эзараш да.

Масала, шо ловзаш да берашца шахматех, хьал а айеш пластмасса кеп, оаш оал кагийбарашка:

- Ер хьаькъале ловзар да. Шоана хой, хьаькъал долча наха шозлагIа чакхйоахилга дIакхайса яда шушаш, кIопилгаш? Хьажал, ер цхьан хана сага ца эшаш илла нувх я, хIанз цох паччахь хилар!

ШоллагIдар - из ца дича даргдоацар да, моральни а бокъоний а оагIорахьа, Ӏалама даькъ тӀа салаӀа ловрашца къовсам лоаттабе безар, шоашта тIехьа нувхаш ютаргйоацаш уж бехктокхаме оттабеш, уж моллагIча тайпара шоай гаргара хиларах е балха тIагIолла бовзаш хиларах бакъбе а ца гIерташ.

«Мегаргдац Ӏалам бӏехде!» - из массане юкъарча эздела Iадат хила деза. Дукхагӏбараш ха дезаш ба, цӀено лелаяр - из хоза, дика, сагаца хила доагӀаш дола гӀулакх да. Хӏаьта шийх геттара, «доккха хӀама да со», яхаш вар, цхьанна хӀамах эхь ца хеташ, - из Ӏовдала йилбазал да.

Цхьаькха а да лоархӀаме, вай республиканна унахцӀена экологи лелаяр; цун доал дара даькъ тӀа, Ӏалама доазонаш тӀа лостам хилийтар. БоккхагӀбараш ГӏалгӀайче дукхагӀа лела беза, шоашта цун миӀингаш хьаеллаш. Доккхал деш цун кхашка хьатӏадаьннача зизах, хозача аренех, шахьара йистошка гӀетташ лелача аьрзех. Хьажа, бӀаргаго дийна Ӏалам! Цо таро лургья бехктокхамегӀа хила нувхаш къаьст-къаьста гулъяраца; дикагӀа кхетадайтаргда, мишта дӀадоаккхаргдар-хьогӀ вай воашта зе деш дар, Ӏалам бӀехдеш дар.