Вай къаман истореца цу тайпара хӀама цӀаккха а хиннадац! Корта тувлабеш йола цхьаккха хӀама йоацаш моастагӀашта духьалъувтташ, низа, денала чӀоагӀа болаш, хьабаьхкаб укх къаман къонгаш, геттара хала ханаш латтача хана а. Вай культураца, Ӏадаташца, оамалашца вӀалла а товш доаца хӀама да из! Наркотикаш вайцига яьржар деррига а тоадала доладенна, наха паргӀато яьннача хана. Ма дарра аьлча, дог ловзаш, гӀадъухаш ваха веза ха эттача из бӀеха зулам юкъедаьлар вайна. Эггара хьалха цунца бувзам лелабе, тӀаккха цох базар еш ахча Ӏоаде болабелар эхь, юхь дайнараш. Цар дегашта вӀалла новкъа хилац; из ахча наьха бала, гӀайгӀа, сардамаш чуэза ма дий, аьнна. Таханарча дийнахьа вайна гуш да из! РФ Президента 2020-ча шерарча лайчилла бетта 23-ча дийнахьа, №733 йолча амарца 2030-ча шерга кхаччалца цу бӀехача зулама духьала дӀабахьа беза, аьнна, чӀоагӀо яь болх боккха ба. Ӏилман, дин, культуран, политически оагӀонца духьале лоаттаеш; адамий сакхетам нийсбеш къахьегаш ба тахан. Массайолча оагӀонашца Ӏаьдало духьале е езаш зулам да из. Наркомани яхача ираз доадеча гӀулакхах хӀара саг кӀалхарвоаккхаш къахьега деза вай.

Белгалде деза, цу «дохьажах» базар еш бола дукха зуламхой дӀалийцалга, боаггӀача боараме царна бехк бергболга. Республикерча МВД болхлоша хьадувцаш латташ да, наркотикаш йоаржаераш, мехка хьачукхухьараш дӀалувцаш шоаш тахан дӀакхухьача балхах. Эггара кастагӀа нийслуш дола «дохьаж» - марихуана. Вай массане тахан кхетадеш да-кх, зуламхошта духьала цхьаккха къахетам боацаш болх лоаттабе безилга. Уж юхатохаргбар духьалдаккха деза царна! Наркотиках базар яь, цох хьадоаккхаш долча ахчах ший вахара хьал тоадеш вагӀача сага цхьаккха эхь, бехк хетац; цунна бала бац цхьаккха хӀаманца, ахча хьадаккхарца мара. Цхьан юкъа мехка мел хинна зуламхо гучавоаккхаш, лоацаш болх чакхбаьккхабар Ӏаьдало; бакъда Россе кхыйолча моттигашкара, из «дохьаж» дахьаш, хьачуаха болабелар. Цудухьа вай массане кхетаде деза, цу хӀаман духьалара къовсам хӀара денна чӀоагӀбе безилга, мелал хоаялийта йиш йолаш гӀулакх из доацилга. Из хьачукхухьараш, дӀа-хьа йоаржаераш, хьаеш багӀараш гучабоахаш къхьегаш ба тахан. Дукха ха йоацаш дӀайихьар Магасе терроризм яхача зулама духьале лоаттаеча комиссецара кхетаче, вай мехкадас Келаматанаькъан Махьмуд-Ӏаьлас кулгал деш. Цу хӀаман никъ хоадабарах, къаьстта кагирхой цу бӀехача гӀулакхах кӀалхарбахарах дийцар цига.

«Укх тӀехьарча итт шера кагирхой унахцӀенон оагӀонцара хьал дика цахилар саготдайташ да. ДегӀа могашал эшаялар, низ цахилар, сакхетам тувлбалар, инфекционни лазараш даржар кагирхой вахаре боккха эшам ба. Дешара, къахьегама, дегӀа хьал тоадара гӀулакх толхадеш да из деррига. Цудухьа чӀоагӀа лоархӀаме да тахан беркатеча, нийсача наькъа уж тӀахьехаш болх лоаттабар, цар сакхетам меттабоалабар», - дийцар Мехкадас кхетаче. Кагирхошта юкъе спорт йоаржаяр, цар начӀал гучадоаккхаш дола болх лоаттабар, цхьацца никъ хьалацара тӀехьа царна гӀо дар, чӀоагӀа лоархӀаме долга белгалдир Мехкадас. Кхетаче дийцар, сакхетам корзагӀбоаккхаш йола молхаш лора хьаязъяьйоаццаше, аптекаша моллагӀчунга йохкаш латтилга. Иштта хила йиш яц! Боарам боацаш цу тайпара молхаш дӀахецаро кагирхой наркоманена тӀабуг, массахана дегӀа из дезача хьале оттабу. Цудухьа Ӏаьдало чӀоагӀа тӀахьожам лоаттабе беза къаьстта цу гӀулакха. Наркотикаш яхар, ахкен йистегӀолла, хӀанз-хӀанз чугӀоргва-кх ер аьнна хетийташ, лелача сагаца нийсбеш бола болх ба. Хьаькъалца, иманаца цу хӀаманга хьажа, из дӀататта, ший дегӀ, сакхетам лорабе низ хул дукхагӀбарий; бакъда цхьаццабараш, Ӏаьржача кӀоаг чу шоаш болхаш латтилга кхетадешше; меттабоагӀаш, совцаш хилац. Хьаькъал, низ, иман таац… Воча хӀаман никъ хоадабе безар саг ше ва, Дала хӀаранена хьаькъал деннад ше леладер кхетаде, хьаьнала, хьарам яхар къоастаде дезаш ва саг, хӀаьта из къоастаде ловш воацар ший ираз доадаьрех, ший вахар хӀаччидаьккхарех ва. Ший денош мел унзара хургда ховшшехь, юхавала иман таац, дегӀо яхар деш хьавоагӀачунна. Из чӀоагӀа унзара хӀама да! ХӀанзчул 15 шу хьалха сайна байза цхьа дезал дагабехар сона тахан…

Мехкарча цхьан моттигера кхычахьа болхаш, лелаш бар уж, Ӏохайшача цӀа доацаш, воккхагӀвола воша наркоман хиларах… ТӀехкий ден тӀа ваха, Ӏаьржъенна юхь йола из цхьа дика оамал хьагойта гӀерташ хулар, наха юкъе нийсвелча. Юрта йисте лаьттача яьссача цхьан гӀишлон чу бахар уж наьнаца. Цхьан бийсан тишача машина чарх хувца домкрат деха вера царех цаӀ. Цхьанна сага хӀама луц шоашта, цудухьа укхаза, гаьна дагӀа цӀа долча хьакхаьчаб шоаш, аьлар цо. Ӏуйран со балха вахалехьа домкрат хьадена, чӀоагӀа гӀадбаха болаш, баркал аьлар цар. Цхьан дийнахьа маькх эцаш тхо латташ, тхона хьалхара ахча дӀадала гӀертар из саги цун вошеи. Тхьовра кхувш латтача хана, дегӀаца чӀоагӀдаь гӀалгӀай гӀулакх, эздел дар из…ЧӀоагӀа хала дар, наркотикаша царех цхьанне вахар дохадаь, толхадаь, ираз доадаь хилар, ма чӀоагӀа къа хетар-кх хӀара дийнахьа из деррига гуш хиннача цар наьнах. Цхьа ха яьлча, хезар сона, из цар вош веннав аьнна (Дала гешт долда цунна), хӀаьта бисараш кхыча юрта баха дӀабахабар.

Наркотикаш яхар мел доккха во да цар кхетадаьд, аьнна, хет; из во доаржадерашца, хетаргахьа, кхы цӀаккха оагӀув булларгбац цар. БӀехача хӀаманна духьала лоаттабе безар боккха болх ба тахан! Наркотикашта духьале е еза вай яха плакаташ хьалдеттар а цхьа гӀулакх да, бакъда тахан боккхача низаца къовсам лоаттабеш, наькъаш тедаш, дохадаь дӀадаккха деза вай из зулам юкъера. Са гӀулакх дац, бала бац, ер са вац яхараш юкъера дӀа а даьха, кагирхой лорабеш, царна нийса, цӀена никъ хьехаш дола дикаш доаржаде деза вай массане. Къонача сага дегӀаца оашош цу тайпара хӀама зийнадале, Ӏалаьмате чехка оарцагӀбаьнна, хьаде йиш мел яр де деза боккхийчар. Зулам цхьаннегара кхычо Ӏомадеш дӀадода, хӀаьта вай декхар из цадаржийтар да. Гаргарбараш, цӀагӀара нах, дийша нах, новкъостий - берригаш оарцагӀбаьнна нийсве веза тувлвеннар. БӀехача хӀамо вахар толхаделга, ираза никъ хоадабелга, цкъа толхадаьр юха меттадоаладе чӀоагӀа хала долга хьалхадаха деза къонабарашта.

Массахана дӀадувца деза кхувш латтарашка цӀагӀа дас, нанас, деша багӀача моттиге хьехархоша, харцача, Дала хьарам даьча хӀаман тӀехьаваьнна дӀавахар дуккхача хозаленех воалилга, цхьаккха во бекхам боацаш дусаргдоацилга. Цкъа ший юхь йоаяьча сагá, тӀехьагӀа тешаме саг хинна дӀаотта хала хул наха юкъе. Вай Кхеллача Дала дукха хозаленаш, хам а мах а баь варгвоаца беркат лоаттаду вайна. БӀехача хӀаманцара уйла малха ца йоалийташ; ший дегӀ, сакхетам лорабой, доккхача дикашка кхоачавергва Кхеллачо, ший къахетамца. Вахар довза болалурашка, даиман дӀадувца деза хӀамаш да уж. Наркотикашца бувзам лелабер, ший ираз доадаь ца Ӏеш, шийна гонахьарча наьха ираз доадаь саг ва. Халчаоттабу цо шийна безаш бола нах… Ӏазапе хул уж кхебаьрий денош.

Корта бохабу малар, наркотикаш хержар, нахацара хийраваьнна, ший мел бола гаргара нах, ше везараш дӀатетта саг ва. Дала хьаденна дегӀ бӀехача хӀаманца толхадар, лазарашка дигар дувца велча, дийца ца валлал доккха во да! Шийца моастагӀал лаьца саг ва из, ма дарра аьлча. Тахан кагирхой вахаре дукха дикаш да. Деша, шоай начӀал чӀоагӀде, дикача балха тӀа дӀанийсбала, дикка гаьнабала аьттув ба цар. Уж хьаллацара тӀехьа, цар шоай ха зехьа йоаергйоацаш, дикаш доаржаде, шоай вахар тоаде вӀаштӀехьадаргдолаш; боккха болх ба мехка лоаттабер. ХӀаьта цу дерригнена юстарваьнна, дуккха дикаш дӀатетта, бӀехача, ираз доадеча, ше халчаоттавеча наькъ тӀа ваьннар; Ӏаьржача, кӀоаргача кӀоаг чу ахкен йистера чутоссавенначоа тара ва. Йоккха доакъазал я иштта ший ираз доадар. Гаьнадалда из зулам вайна массанена! Дерригаш оарцагӀдаьнна, фийла долаш, тӀом лоаттабе беза вай наркоманена духьала, из доаржадеш барий наькъаш тедаш.