Масала, Казанерча Казанка яхача хин кӏалхара нувхаш арайоахаш баьхкар гӏо лоаттадераш. «Нувхаш цайоаржаяр да лоархӏаме! Хин юхера моттигаш, вай салаӏа ӏоховшача хана хиннача тайпара, цӏена хила еза вай дӏадахача а. Шийна тӏехьа кегар буташ дӏаахар во, ийрча, хоаддадаь, дӏадаккха дезаш хӏама да.

«Россе хиш» яха болам хьаллоацараш хӏара шера дукхагӏа ба. Хӏаьта лоархӏаме, нувхаш дукхагӏа гулъяр дац, ма хулла дукхагӏа адам из болам хьаллаца оттар да. Тахан ерригача моттигашка даржаш латташ дика да из! Кхыметтел кхыча паччахьалкхенашца цхьана дӏахьу цу мугӏарера болх, доазош вӏашкаоттача арабаьле.

Къамаш вӏашкаозаш, барт чӏоагӏбеш, хӏама из долга гу вайна тахан. ӏалам лорадар, цу гӏулакха массабараш цхьана ураоттар, хам баь варгвоацаш, лоархӏаме долга кхетаде деза вай», - аьлар РФ ӏалама хьал лорадарах йолча Министерствон хьалха латтача Корольков Дмитре. Дӏадахача шера 300 км хин бердаш цӏендеш къахьийгар 80 эзар совгӏа мехкахочо. 9 эзар кубометр совгӏа нувхаш яр гулъяьраш. 2025-ча шера 20 эзар совгӏа саг араваьлар лостам бе. Гӏажарий-Юртарча хин йистошка 153 гали нувхаш гулйир, царна юкъера 31 гали- каьхаташ, 42- пластика, 36 гали-ӏоакъингаш, 5 гали - аьшкаш, 39 гали- ийна хӏамаш.

Дешархой, студенташ, балхара бӏарчча тоабаш араювлаш дӏабихьа боккха болх ба из. Каст-каста къахьега шоатта доаржадеш, мел ца болийташ дӏахьу из болх. Таханарча вахаре зув вай, цӏенал лораяр массане хьаллоацаш гӏулакх долга. Чӏоагӏа гӏадвугаш да из! Вай мехко пхе шера цхьатарра котало яьккхар, «Россе хиш» яхача боламца. Зӏамига а боккха а бараш, цхьатарра арабувлаш, къахьегаш хилар, ӏалама хьал дикка тоадеш. Бера хана денз, доаржаде дезаш да ӏалам лоарадар декхар долга! ӏалама гӏулакхех йолча министерствос, мехкарча Паччахьалкхенга гӏолла проекташ йоаржаеш, хьаллоац из дика гӏулакх.

«Кӏалхараваккха Грут» яха, тиша каьхат гулдеш йола проект я дешархошта юкъе тахан дӏахьош», - дийцар Паччахьалкхен кулгалхочун гӏончас Йовлой Мухьмада. Дега тоам беш да мехкарча массайолча моттигаша из хьаллацар, хӏаьта эггара керттердар - хӏара сага ший дегца кхетадар, лостам бар, Дала хьаденнача хозача, беркатеча ӏалама куц лорадар хӏара сага лоархӏаме декхар долга.

Белгалде деза, лоамарча Жӏайрахьа-Ахабоарзен музея болхлоша лоаман юрта Аьга-Кхален моттигаш цӏенъеш болх лоаттабелга хан-ханнахьа. 20 гали совгӏа нувхаш гулъю цигара. Музея болхлошта чӏоагӏа бохам беш хул из гӏулакх… Вай дай баьха моттигаш вай ца лорайича, хьан лораергья?!. Гӏалай моттигаш къаьстта чӏоагӏа лорае еза.

Къаман истори, культура хьайолаенна моттигаш ма йий уж! Хӏара лоархӏаме ди, цӏай мел долча хана; доккха къахьегама шоатта доаржаду мехка. Тӏема Котало кхаьча 80 шу дизара хетабаь боккха болам боаржабир укх шера, массавар аравоалаш. Сквераш, паркаш, аллеяш, наькъаш, хин йистош, хьунаш нувхаша куц толхадаь хила йиш яц. Из деррига а вай да; хӏаьта ший хӏама дезаш, лорадеш, боча долаш леладе деза. Мехках, ӏаламах дог лазараша геттара раьза болаш арабаьле, хьаллоац из беркате гӏулакх.

Дала вайна хьаденнар бӏарг тӏа ца отташ хоза ӏалам да, цун хам беш, хозал ца йойташ, зе хургдараш юстардоахаш даха деза вай. Хӏара бера дег чу ӏочудилла деза, ӏалама хьал лораде дезилга, шийна тӏехьа кегар бита дӏавахар - юхь йоаеш ийрча оамал йолга. Илдарха-Гӏалий 30 шу доалача хана, гӏо деш лелараша Шолжа берда йистошкара 50 совгӏа гали нувхаш дӏаяьхар. Пакеташ, каьхаташ, пластика, шушаш, кхыйола ӏалама, экологен доккха зе деш йола хӏамаш яр цига яьдараш. Экологе хьал толхадеш бараш бехктокхаме озаш, царна дизза гӏод тохаш тоаде деза из гӏулакх. Доккха эхь да сага, салаӏа ӏохайна, шийна тӏехьа кегар бита дӏавахар. Дог кхоардадайташ во оамал я из. Из кхетаде деза аренашка хозагӏа йола моттиг лехаш салаӏа ӏохувшаш, сакъийрда баьлча вордаца яххьал йола нувхаш юташ дӏаухараша.

Ший дегӏаца эздел долаш, шийх эхь хеташ волча сага леладе йиш йолаш хӏама дац из! Ишттачар дегаш сомадаха а хилац атта, хӏана аьлча ӏомадаь хӏама да из – шийна тӏехьара кегар дӏа ца баккхар. Геттара пайда беш хул, къахьегама шоатта хьаллаца цӏихеза, массанена бовзаш бола нах арабалар. Вай кхетаде деза, из гӏулакх Аллахӏ раьза варех долга, беркат а лостам болча совдоалилга.

Ер вай лаьтта да, вай аренаш, вай хьунаш я! Дала вайх къахетам баь хьаденна беркат да из деррига, хӏаьта цун хам цабар, мах боабар ийрча, во гӏулакх да. Лораде вай ӏалам, дог лазаш хила вай мехках, вай доалахьарча хӏамах, хьайца араваккха зӏамигвар а воккхавар а!