Цул совгIа, эздий саг хиларах тарра, дукха дика оамалаш яр цун. Вайна массарна ховча тайпара, из вар гIорваьнна хиннача гIалгIай халкъа поэта Озанаькъан Салмана къонгашта юкъе эггара зIамагIвола воI. Из хьаваьннача дезалга диллача а во хила йиш йолаш саг вацар из. Цун даь-да ИсмаIал вай мехкарча маьждигий имам хиннавар, хIаьта даь-даь воша Илез мехка къаьда хиннавар ший хана. Нагахьа санна даьх лаьца дувце, из вайна массанена дика вовзаш, цун кхоллам бийша а ва. Литературан а, публицистикан а, дешара а лард еллача гIалгIашта уллув латташ, цар мугIарашка волаш, чакхваьннав Салман. Iадрохьима сона дийцачох, ИсмаIалий Салман шозза саг йоалаяь хиннав. Цун хьалхара сесаг Овшанаькъан Дреса йоI Хьава хиннай, вешта аьлча, йоазанхочун а журналиста а Дреса Махьмада йиша хиннай из. Цо ваь хиннав воккхагIвола воI Iаддал-Самид, шоллагIвола Султан. ХIаьта вай вувцача Iадрохьима а зIамагIболча Салмана дезалий а нана Хакенаькъан ПаьтIамат яхаш хиннай.

Iадрохьима ше из Заьзганаькъан лоархIаш яр оалар. Вешта аьлча, шинна оагIорахьара овла цIена болаш, гIалгIаша оалаш ма хиллара, дика шура йиа саг хиннав из, цунга хьежжа хиннад цун вахар а цо хьабена къахьегама никъ а. Вай Сибре дугача хана, дезала да ИсмаIалий Салман дикка ха яьнна саг хиннав. Цун 40 шу даьнна хиннад. Йоазанхошта юкъе а дешар доаржадеш къахьегарашта юкъе а дика цIи йолаш, дуккха хIама карагIдаьнна саг хиннав из.

Из а цун боккхагIбола къонгаш а баха хьожабаь хиннаб Киргизе, цигарча Фрунзенски областа Сокулукски кхалерча Сокулук яхача юрта баха сайцаб уж. Кхы а кхо шу даьлча, 1947-ча шера хьахул цар дезале цхьаькха воI — Iадрохьим. Цун бера ха дIаяхай кIоаргга Iилмаш, наьна мотт, дина Iадаташ довзача сага хьалхашка. Ишттачарех вар да Салман, латиний йоазув, Iарбий йоазув, наьна мотт, КъорIаш деша ховш вар из. Цудухьа Iадрохьима оамал тIа дикагIча тайпара Iаткъаш хиннад аьнна хет сона, ишттача сагаца из кхувш вар.

Ший ворхI шу даьннача хана, юртарча ишколе деша вода из. Цун никъ даькъала бувцаш, хьаллоацаш бар дезале мел хинна нах. Цудухьа дешарца чам болаш, Iилмаш Iомадара чIоаггIа тIера волаш, хьавоагIаш хиннав Iадрохьим. Ишколера итт класс цо вай юха мехкадаьлча мара яккхац. Мел дика дийшадале а, къахьегамца уйла йолаш, балха саг дукха везаш кхийнавар из. Цунна дола масал да, геттара лакхача даржага кховда а ца гIерташ, вай мехкарча сийдолча завода къахьегамхой мугIарашта юкъе а ваха, шийна фу карагIдоал хьежа хилар. ЗIамига саг къахьега дIаволавенна хиннав Iоахарганаькъан ГIапура цIерагIча «Электроинструмент» яхача завода токарь волаш.

Цу хана воккхагIвола воша Султан къахегаш вар Дошлакъий-Юртарча бархI шера дешача ишколан кулгалхо волаш. Киргизе хьехархой институт яьккха, вай цIадахкале эрсий мотт, литература хьехаш хиннача Султана мерзбаьчох тара бар цунна хьехархочун болх. ХIаьта 1963 шера денз, ювцача ишколан директор волаш, хьа а воагIар из. ВоккхагIвола воша волча ишколе, юххьанцарча классашка хьехархо волаш, юртахой берашта Iилмаш, вахара къайленаш, эздел, гIулакх Iомаде волалу Iадрохьим. Берашта из дукха везаш хинна хиларах, вIалла шеко яц са, хIана аьлча цунца цкъа къамаьл даьча, вайзача сага везалуш саг вар из. Цул совгIа, моллагIча хIаманна хетадаь из къамаьл дале а, ала хIама долаш, цунгара хьаэца пайда болаш хулар дувца къамаьл. Кхыча дешашца аьлча, вахара массе оагIув йовзаш, дийша, хьаькъал долаш саг вар вай мехкахо. Къаьстта а цунна дукха безар аьнна хет сона гIалгIай мотт, хIана аьлча цу меттала шаьра язде ховш, моллагIа гIалат тоаде ховш вар Iадрохьим. МугIарерча сага ховргдолаш хIама дац из, бокъонца ший наьна мотт безаш, цун сий деш волча сага мара. Цунцарча безамо воалаву из 1965-ча шера Нохч-ГIалгIай паччахьалкхен хьехархой институте. Цун историко-филологически факультете деша отт из ювцача хана. Ишколе къа а хьегаш, заочно деш цо. Бакъда дешар юкъахдаккха дезаш моттиг нийслу. 1966-ча шера из амал де вода советски эскара мугIарашка. 1968-ча шерага кхаччалца ший декхар дIалуш хул из. Цудухьа институт яккхар дикка тIехьадаьлар. ХIаьта а из ца яьккхача Iац зIамига саг, 1974 шера дийша валара тешал деш дола каьхат хьаэц цо. Цу хана из кагирхой тхьамада вар ала мегаргда, хIана аьлча Наьсарен кхалерча комсомола райкома секретарь вар Салмана Iадрохьим. ДукхагIа мел бола вай хьакимаш цига болх баь бар, цига къахьийгача, партийни а советски а балхашца дувзаденнача гIулакхаш тIа дIахьежабора уж. Бакъда Iадрохьима кIеззига кхыбола никъ хорж, институт яьккха ваьлча, цунна бокъо лу йоккхагIйолча классашка наьна мотт, литература; эрсий мотт, литература, истори хьеха. Цудухьа хьехархочун хьаьнала, бусалба дино могабеш бола никъ хорж цо. Дошлакъий-Юртарча юкъерча ишколе кхетам балара балхаца вувзавенна ишколан директора гIонча а, наьна метта, литературан хьехархо а хул цох. Кулгалдара болх бовзаш а цох дика кайоалаш а волча Iадрохьима, кхыйола къахьегама моттигаш а могаеш хул тайп-тайпара хьакимаш. Царех цаI вар Наьсарерча № 27 йолча ПТУ бухгалтер а тIехьагIа цун директор а хинна Заьзганаькъан Асхьаб. Ноанахошкахьара а хилча, водар аргдац-кх цо, аьнна, цига къахьега волалу хьехамча. Метта, литературан хьехархо а, директора гIонча а волаш хьавоагIа из цига 1977-1994 шерашка. Цул тIехьагIа а дукха, тайп-тайпара балхаш даьд цо. Iадрохьим хиннав «Ислама байракх» (1996) яхача газета редактор, Москве дIаваха, кIирандийнахьа болх беча гIалгIай ишколан керте лаьттав, цига ухача наха наьна мотт хьийхаб (1997-2002), ГIалгIай Республикан президента лоIамах вIашагIъеллача тайпай Кхетачен юкъевоагIаш, цун балха юкъе хьинаре дакъа лоацаш хиннав (2010-2017), кхы дукха дувца йиш яр цун балхах. Укхаза белгалдаккханза даргдац, цо шийна хьалхашка латта декхараш, моллагIча гIулакха тIа ше вале а, цIена, дизза кхоачашдеш хиннилга. Цул совгIа, наха вовзаш, везаш, цох тешаш саг вар Iадрохьим. Цудухьа хийржавар из ше вахача юртсовета а Наьсарен горсовета а депутаталла.

Iаьдала болхло хинна ца Iеш, дика кхоллама саг а вар из. ТIеххьарча шерашка, ИсмаIалий Салман 90 шерга кхаьчача хана а хьалхагIа а, цун эггара дикагIвола гIонча вар зIамагIвола воI. Дас даь йоазош вIашагIдетташ, кепа тоха уж кийчдеш, къахьегар цо. Иштта цо вIашагIтехабар Салмана беррига кхоллам — цун бизза гуллам, кепа техаяр цхьаццадолча даь кхолламах долча йоазошта. Цох кхычар яздича а дика хетар цунна. Цхьан дийнахьа Iадрохьима телефон техар сога:

— Сали, дагадоагIий хьона Салмана 75 шу дузача хье хинна?

— ДоагIа, даьра, Хамхой Элмарзий Ахьмад воалавеш даьхкадар тхо цига: сои соца деша ваьгIа Котанаькъан Заьудини, тIехьагIа МВД министра заместитель, полковник хилар цох.

— Цига даьккха, хье латташ дола сурт дайнадий хьона? — хаьттар цо.

— Дайнадац, дика-м дар Iа сона из лоре...

— Аз хьа электронни адресах дIадайтаргда хьона, — аьлар Iадрохьима.

Цо из хьадайта бIаргадайча, сона доккха совгIат хилар цох, хIана аьлча республикерча дикагIболча нахаца цу сурта тIа латташ вайра сона се. Цу хана са даьннадацар 21 шу мара. Цу сурта тIа хьалхашка Iохайша багIар «Сердало» газета керттера редактор Тебой Тухан, цу газета болхло хинна Пхьилекъонгий Ахьмад, Хамхой Ахьмад, Озанаькъан Салман, СулаевгIар Мухьмад, Котанаькъан Султангири; тIехьашка уралаттар йоазанхо Ведажанаькъан Ахьмад, Нохч-ГIалгIай книжни издательствон директор Галай Хьасан, нохчий газета «Ленинан никъ» керттера редактор АйдаевгIар ЮшаI, со. Тахан а деза хеташ леладу аз Iадрохьима сайна даь совгIат. Белагалдаккха лов, сурт дика доаккхаш а фотоаппарат лелаеш а из хиннилга. Дувцаш дола сурт а цо ше даьккхадар.

ЦIаькха телефон техача, Iадрохьима аьлар:

— Салманах хIама язде дезар Iа...

— Юбилей йолаш яздаьдар аз. ХIанз из ваь шу а мичад, из хьатIакхаьчача юха а яздергда аз, — жоп дала дийзар.

— Iоязде юбилей еце а, — аьлар цо.

— Язде-м хала дац, редактора чакхдоалийте, — аьлар аз.

— Чакх ца доалийте, сога хьааргда Iа, — аьлар Iадрохьима.

Салманах а цун кхолламах а доккха йоазув дир аз. ДIадахьийтар «Сердало» газете. Дукха ха ялале, редактора Патанаькъан Йоакъапа телефон техар:

— Юбилей йолаш хIама а ца хилча, сенна яздаьд Iа ер? — аьнна. Кхетадир аз, редактор цунна кепа тоха лаьрхIа воацилга.

Телефон дIа а теха, Iадрохьимага дIааьлар аз. Цар фу дийцар сона хац, бакъда Салманах аз даь йоазув, кепа теха, арадаьлар.

Из ше а вар йоазанхо яха цIи яккха мегаргйолаш, хIана аьлча цо эрсий меттала язъяь байташ йийшай аз. КIоарга чулоацам болаш, ешарашта дикка хьехам луш яр уж. ХIаране ший уйлаш хул Даьхенах, уж шоай байташка гIолла йовзийта гIерт оазархой. Iадрохьима язъяьча «Даьхе» яхача байто гойт цунцара безам, иштта дувц, мел безаш хиннаб шоаш баьха мохк хьалха дIабахарашта, цудухьа гIалашцеи шалташцеи из лорабеш чакхбаьннаб дай. Ший ноахала а боча, хьамсара болга хьахайт вайна Озанаькъан Iадрохьима гIалгIай мохк, цу байта хьалхарча мугIарашца. Из эрсий меттала даь йоазув да. Таржам даьр со ва, мел дика даьд-м хац сона. Деш вай «Даьхе» яхача байтацара хьалхара мугIараш:

«Дукха беза сона

Сай мохк,

Цига да лоамаш, гIалаш,

ДаьгIенаш,

Шера хьунаш,

Са даьша мел лайна балаш.

ХIаьта а

Хам баьб цар лаьттан,

Дезала хам беш мо дас,

Байнаб уж

МоастагIчун карах,

Даьхенна ца яйта вас...»

«Даим Россеца» яхаш я Iадрохьима язъяь цхьаькха байт. Из сенах я кхетаде хала дац, цун цIерах а. Цу байта тIа оазархочо дувц Наьсарен Буро чу латтача гIапах, цхьан хана цун коа ха деш лаьттаб эрсий салтий-тIемхой. Цар лорадаьд Онгушта гIалгIаша эрсий паччахьа тешаме хила денна дош. Цудухьа шоай мехка га доаккхаш, дуккхача тIемашка лаьттаб гIалгIай. Туркашца, немцашца тIемаш деш, майрал гойташ, эсалча хIаманца шоаш ца гойта байнаб уж. Бе-беча ханашка къаман дикагIбола къонахий хиннаб, мехка сий даккха гIерташ къахьегаш, из мохк а цун сий а лорадеш. Царех хиннав Барханой Уматгири, Пхьилекъонгий Саварбик, Цхьорой Iаддал, Осканаькъан Сулумбик, Овшанаькъан Руслан. Юххера, из байт чакхйоалаш, поэта йоах:

«...Беррига къонахий

Со бийца варгвац.

Дукха хиннаб уж къаьна, къона.

Даьша хержача

Наькъашта тешаме:

— Росси, тхо хьоца да, — ала лов тхона».

Цхьацца таржамаш деш а къахьегар цо, гIалгIай меттала баьккхабар дунен къамий 35 фаьлг, царех цхьачарна бе-беча шерашка кепа техаяр «СелаIад» яхача журнала тIа. Масала, царех бар афганий фаьлг («Нийса кхел еш вола къаьда»), пирсаьний фаьлг («Iовдала ча»), эрсий къаман фаьлг ( «Чаи жIалии»), Бирма къаман фаьлг («Хьаькъал дола пхьагал»), кхыдараш.

Цкъа берий журнала редакце чувена вагIаш, аз хьоахайир, Гойганаькъан Сипсой Iаддал-Хьамидах, аз дехардаь, Салмана язъяь 9 оагIув йола статья. Из халкъа йоазанхочо ший кулгаца язъяьяр.

— Йолаш йий хьога из? — хаьттар Iадрохьима.

— Йолаш а я, хьона езе дIа а лургья, аз дуккхача шерашка лораеш лелаяьй из, — алар аз. Цул тIехьагIа, дукха ха ялале, цунга дIа а кхачийтар. Даь цIерца дувзаденна хIамаш гулдеш, уж боча хеташ вар воI.

Эггара тIехьа Iадрохьим сона вайра, «СелаIад» яхача берий журнала 30 шу дизар дездеча. Из Магасе дар. Юхь тIара дикка эргаваьннавар из, хьалха санна воацаш. Хетаргахьа, могашал дика яцар. Цул тIехьагIа вай Iадрохьим воацаш дисад аьнна хезар сона. Из ше вайца веце а, йоазанхошта, мехкахошта диканца дагавоагIа Озанаькъан Салмана Iадрохьим-хьажа. Цунна тешал деш да этнографа, йоазанхочо Мерешканаькъан Султана цох аьнна дешаш: «ЦIихезача йоазанхочун, Iилманхочун, поэта Озанаькъан ИсмаIалий Салмана зIамагIвола воI вар Iадрохьим. Ший дас дуккхача шерашка йоазонца, Iилманца мел хьийга къа лорадеш, чакхваьлар из. Фотосуртанча а вар Iадрохьим. Бахьан из долаш, вай мехка лоархIаме мел хиннача вIашагIкхетаре даьха сурташ да цо дита. Цул совгIа, ше филолог хиларах тарра, «Ислама байракх» яхача газете болх беш хилар из. «СелаIад» яхача берий журнала тIа кепа еттар цо таржам деш хиннача дуккхача къамий фаьлгашта. Эздий къонах, дика саг вар из. Ше воккха ца хеташ, зIамагIчарца цар нийсархо санна эздел лорадеш, царна цаховр дIахьехаш, шийна цаховр хоатташ, оамал яр цун. Ший дезалхошта дика да а мехка накъавоалаш дика къонах а вар Iадрохьим. Сона из, вовзаш, дагавоагIа 45 шу дар. Цу хана денз, цунгара хоза гIулакх, сабаре оамалаш, елаенна юхь йолаш хилар мара, из охца хинна моттиг дагаягIац сона.

Ший дезалий дезалашка дешийта ловш, цар кхоачо еш, ваьхар из ше дунен чу мел вах.

«Ший берел, цар бераш дукхагIа деза, оалаш ма дий. Из бакъдолга сона гучадаьннад, сай берий а бераш хьахилча», — аьлар цо цхьан дийнахьа, ишколера уж чудига венача «СелаIад» журнала редакце хьачувеча. Ала деза берий журнал цунна геттара хьамсара хиннилга».

Iадрохьима тешаме новкъост а дика фусама-нана а йолаш, чакхъяьлар Буро кIалхарча Ужахьанаькъан ТIешала цIен тIара йола Хьамзата Хьанифа. Цо ваь кхо воIи цхьа йоIи дар, цар дезале кхувш. Царех цаI — воккхагIвола Iийса — къаьстав, вожаш: Аслан даь коа вах; Арсмак, Америке дIаваха, цига Iеш ва. ЙоI Аьсет Гойганаькъанга маьре а йолаш, Москве юриста болх беш я. Дезалий дезалаш а кхувш боагIа Iадрохьима. Уж ийс ва: пхи йиIиги виъ кIаьнки. Цар а шоай даь-дас санна беркате, хьаьнала никъ дIахьоргба аьнна хет сона, шоай къаманна накъа а боалаш.