Наьха могашал лораеш

Эггара хьалха са белгалбаккха безам бар лорий кхыча дуненцара бувзам оттабеш дола гӀирсаш. Хьалха саг цамогаш хилча, сихха гӀо эшаш моттиг хилча, телефон ерригача юрта цаӀ мара яцар, из а юртсовете латтар, лорий машин юртарча амбулаторе вӀалла хулаш а яцар. Из хьалъеха езар кхален станцера, из хьалкхачалехь дуккха хӀама талха тарлора унахочун вахаре. ХӀанзаръяр цу гӀулакха йоккха паргӀато я; цул совгӀа, моллагӀа каьхат оттаде дезаш хилча, истолаш тӀа латташ дика компьютераш я. Цудухьа юртарча лорашта латкъаш йола моттигаш дуккха кӀезигагӀа нийслу тӀехьарча шерашка.

Шоай балхаца ма хулла наха тоам бе гӀерташ хьабоагӀарех ба, Наьсарен кхален Сурхо тӀарча амбулаторе къахьегаш бола нах. Юрт ше уллар хоза моттиг я. Из улл гувнашта юкъе, юрта да хиш, хьасташ, хьунаш, кхаш, даьгӀенаш. Цу хӀамаша а дикка сибат доаккх моттига, наьха унахцӀено лораю, хӀана аьлча цӀена фо а хий а дуккхача даькъе вай могашала эшаш да. Юрта бахача наха цигара лораш чӀоагӀа могабеш хиларах, амбулаторе ваха а цун балхах ер йоазув де а лаьрхӀар аз. Цу гӀулакха со тӀавахар амбулаторена кулгал деш йолча Даскенаькъан Салангире Лейлайна. Дикка дӀаьха къамаьл хилар тха шинне, юртарча наьха хьашташ лораша кхоачашдарах лаьца. Цо яхачох, амбулатори йола дукха ха я, Сурхо тӀарча Овшанаькъан Товсолта цӀерагӀча урам тӀа, хьалха цхьан зӀамигача цӀалга чу хиннай из, хӀаьта дӀадахача бӀаьшерен 80-ча шерашка керда цӀа даь хиннад цунна къаьнарчоа юххе, цхьан коа. Вешта аьлча, 50 шу гаргга ха я ювцаш йола амбулатори хӀанз ше чуӀеча цӀагӀа дӀачуяха а къахьегаш йола а. Верригаш амбулаторе болх бераш, технически болхлой а тӀехьа дӀалоархӀе, 60 саг ва. 

Сога хаьттача, уж кӀезига нах бац, духхьал цхьан юртарча лорий фусаме болх беш уж берригаш хилар теркалдича. Сел гаьна йоацача ханашка цу тайпарча фельдшерско-акушерски пункташка цхьа лори медйишеи мара хилацар, лорий сихача гӀон машин-м царна гӀанахьа а горий-хьогӀ?.. Тахан Сурхо тӀа болх беш ба лораш-терапевташ, берий лораш, стоматолог, гинеколог, невролог, медйижарий, и. кх. дӀ. Еррига юрт йийкъа я терапевтий пхе даькъаи берий лораша гӀулакх деча ялх даькъаи. Терапевташ боацаш, ца тоъаш хӀама дац укхаза, 5 терапевт ва шоашта тӀачӀоагӀъяьча моттигашка хьожаш, декхарех лоархӀавеш; бакъда хила везача ялх берий лорах карарча хана болх беш кхоъ мара вац. Цудухьа царна тӀалаттар боккха болх ба. ХӀара участке 800 совгӀа бер да. Цу тайпара участкаш шишша лелае езаш хул уж кхоъ берий лор. Вешта аьлча, цхьан лора 1600 бер кхоач. Уж лораш цатаара гӀулакх духхьал Сурхо тӀа лаьтта ца Ӏеш, ерригача республике латташ да. Из, хетаргахьа, дукхагӀа дувзаденна да, цкъа-дале, берашца болх бе халагӀа хиларах; шозлагӀа-дале, вайцигарча ИнгГУ лорий факультето кийчбац берий лораш, цига духхьал дарба дар (лечебное дело) мара Ӏомадац. Берий лораш лаьрххӀа дешар дийша (педиатрическое дело) хила беза, ординатура а яккха йиш я. Лораш а медйижарий а шоай балхаца дувзаденна дешараш дийша ба, царех цхьабараш укхаза болх беш хьабоагӀа тоъал ха а я, 20 шу гаргга ха я амбулаторе кулгалхо Даскенаькъан Салангире Лейла къахьегаш йола. Массехк дош ала ловра цох лаьца. Лейла ше Наьсаре кхийна я. Цо чакхъяьккхай шахьар тӀара №1 йола юкъера ишкол. Цхьан хана со а ваьгӀав цу ишколе. Бакъда Лейла дуккха сол зӀамагӀа хиларах, цу хана тха довза таро хиннаяц. Ишкол яьккхача из деша йода Махачкалерча лорий институте, дарба ду лор хургйолаш. 1999 шера интернатура яккха соцаду, кхалнаьха лора говзал Ӏоамаю цо.

Институт а интернатура а толамца чакх а яьккхе, цӀайоагӀа из. 2001 шера денз, болх бш я Сурхо тӀарча амбулаторе. ХьайоагӀача хана цхьан юкъа болх бе уйла йолаш енаяр йоӀ, цул тӀехьагӀа даимленна Ӏийра укхаза къахьега. Юххьанца цо къахьийгар кхалнаьха лор йолаш; цул тӀехьагӀа безаме, ший болх ховш, нахаца Ӏимерза йола йоӀ амбулаторена керте оттаю. Дуккхача шерашка цу дарже йолаш, юртарча наха могаш дола гӀо-новкъостал деш хьайоагӀа из а цун балха новкъостий а. Хьалха амбулаторена кулгал деш хиннар а Лейлай цӀерхо яр, Даканаькъан яр Ӏусмана Лейла, иштта наха дукха езаш, йоккха балха говзал а поалхам а йолаш саг яр из а. Дуккха хӀама цунгара Ӏомадир зӀамагӀа йолча Лейлас. Ше пенсе яхача а амбулаторе йоагӀаш, къоначарна цхьацца пайдане хьехамаш деш хулар из. Хьалха мо дика лелалуц хӀанз, цудухьа къона лораш из йолча шоаш дӀаболхаш а моттигаш нийслу. Даим безаме чакхдоал шин ноахалах болча лорий вӀашагӀкхетар.

Тахан Даскенаькъан Лейлайца болх беш говза лораш ба. Царех ба 20 шу гаргга укхаза къахьегаш бола терапевташ Налганаькъан Хадижа, ТӀоаршхой Ӏашат, дуккхача хана денз унахцӀенон моттигашка болх беш хьайоагӀа йоккхагӀа йола медйиша ТӀумхой Мусай Пердовс. Уж а кхыбола лораш, медйижарий а юртарча наьха тешал тӀехьа долаш, цар могабеш, бовзаш ба. Масала, юртарча ийс шера дешача ишколан хьехархоша Дударанаькъан Аюпа Лидас, ДзагӀенаькъан Яхььяй Мадинас чӀоагӀа тешал дир амбулаторе кулгалхочоа а лакхе аз хьоахабаьча терапевташта а. Иштта дукхача хана денз укхаза болх беш я медйиша йола Йовлой Хади. Цо, сона дагадоагӀаш, къахьийгар юртарча ийс шера дешача ишколе медйиша йолаш, эггара кхерамеча хана, ковид долаш, Буро чурча дарбанче болх бир цо, унахой цу халача лазарах боахаш. Юртарча амбулаторе ва «Моттигера лор» («Земский врач») яхача программах болх беш вола кхоъ лор: терапевт Дзейтанаькъан Лейла, берий лораш бола Янаданаькъан Лейла, Дебаранаькъан Луиза. Царна паччахьалкхено цхьацца миллион ахча деннад, пхе шера юрта болх бе бахкарах. Моттиг езалойя, кхы дӀахо а Ӏе тарлу уж.

Амбулаторе я дийнахьара стационар. КӀеззига доашхаргда аз уж дешаш. Лорий фусама тхов кӀалха 2 палата я, цаӀ маӀача наьха, вож – кхалнаьха. Дарба эшаш бола нах дийнахьа цар чу Ӏеш, эшаш бола маха тохаш, молха молийташ, лор а медйиша а царга хьожаш хул. Бакъда бийсаш шоай цӀагӀа йоах цар. Кхалнаьха палате 4 маьнги латт, маӀача наьха палате – 3 маьнги. Из дувзаденна да, кхалнах дукхагӀа хиларца. Кхыча дешашца аьлча, Сурхо тӀа бахача наьха дукхалга хьежжа нийсдаь да уж маьнгеш. Дийнахьарча стационаре къаьстта лор а медйиша а я унахошка хьожаш, цар хьашташ кхоачашдеш. Царна тоам хургболча тайпара къахьегарца белгалъяьннай лор Къоастой Ӏайна, медйиша Гардананаькъан Мадина.

Хьалха, сона дагадоагӀачох, лорий машин юрта наггахьа мара бӀаргагуцар. Амбулаторей доалахьа цу тайпара машинаш укх тӀехьарча заман чухьа мара кхаьчаяц. Вордаца е юрта наггахьа мара йоацача наьха машинаца кхувлар унахой дарбанчешка. МоллагӀа каьхат е кхыбола гӀирс бахьа безаш хилча; цу тайпарча наькъаца дора из. Дикка ха я юрташкарча дарбанчешка шоай «сихача гӀон» машинаш йола, цар дикка аттача баьккхаб цар къахьегам. Цудухьа укхаза, дукхагӀа дувцаргда аз лорий машинах а даим наха оарцагӀа ваха кийча волча Сурхо тӀарча дикача сагах а лаьца. Из ва Муцолганаькъан Адам.

- Цох язде мегаргдий? – аьнна, хаьттар аз амбулаторе заведующи йолча Даскенаькъан Лейлайга.

- Мегаргда, дика болхло ва из-м, - аьлар хьакима.

Адам ваьв 1968 шера Сурхо тӀарча Моцолганаькъан Илезеи ТӀумхой Тамареи дезале. Цар виъ дезалхочунна юкъе, из шоллагӀа вар. Дезала да Илез даим моттигерча совхозе агроном, управлющи волаш болх беш хиннав. Тамара - дукхагӀа цӀа а бераш а леладеш.

Адама бархӀ класс йоаккх юртарча №1 йолча юкъерча ишколе. Машинаца чӀоагӀа безам болаш, Ӏомае гӀерташ вар кӀаьнк, зӀамига волча хана денз. Из дагалаттар цун кхоачаш а хул. Ший дийтта шу даьннача хана денз, машин лелае а Ӏема, даиман зӀамагӀйолча, нах кхувлача машина («Жигуле») ко дӀа ца хецаш, хьавоагӀа из.

Цул тӀехьагӀа, ши-кхо шу даьлча, водителий курсашка деша а вахе, кхаь бетта из дешар дешаш хул. Цу хана машин дика лелае ховш вар Адам. Цкъаза вешийна хьалха совхозерча мухь кхухьача машина тӀа болх бе безаш а нийслора. Кхы а цхьа шу даьлча эскаре гӀулакх де тӀавех. 1986-1988 шерашка Амурски областерча Зейски кхале эскаре амал деш хул из. Цига, бакъдар аьлча, машинаца лела вӀаштӀехьадалац, хӀана аьлча цӀермашина наькъаца дувзаденнача герзашцарча низашка гӀулакх деш хиларах. Ше станцешка болх беш хулача нахах дӀатехавар, яхаш, дувц Адама. ЦӀермашина станцешка шишша саг хиннав уж из гӀулакх кхоачашдеш, царех цаӀ вай мехкахо а хиннав.

Цигара цӀавеча, цхьаннахьа балха воацаш, дер дайна лела ловш вацар из. Цудухьа Сурхо тӀарча хьун чу хиннача дӀакъувлача хӀамай ногӀараш деча цехе балха отт. Цига хьадеш каьхата а гата а тӀормеш хиннад, пластмасса ногӀараш, кертах хьекха ахкараш еш а хиннай цехе. Уж хӀамаш хьаеш къахьег цо цхьан юкъа. Завод дӀакъайлача, машина оатхалашца ювзаенна базар е езаш а хул, хӀана аьлча кхы хьабе болх цахиларах. ХӀаьта 2002 шера из балха воагӀа, Сурхо тӀарча амбулаторе водитель волаш. Из дар 23 шу хьалха. Цу хана Адамга кхаьчар тиша «уазик» яр, вешта аьлча, из яр наха «буханка» яха шоллагӀйола цӀи тилла машин. ХӀанз цо болх беча «газелаца» цхьаккха тайпара нийсъе йиш йолаш а яцар из. Геттара цӀена йолаш кхаьчай цунга кердаяр, цхьан кулгах лелаш йола машин дика болх беш а йохара дукха тӀера йоацаш а хул. 2007 шера денз ва Илеза Адам ювцача кердача машина тӀа болх беш.

Дукха хӀама да Адама балха чудоагӀаш. Ӏуйрийна балха хьавеча, «скори» дӀайийха моттиг хуле, маха тоха буг, цамогаш долча берашка хьажа болх, ишколашка бе-бе прививкаш еча дӀабига безаш хул, Наьсарен гӀалан больницера хьалъя езаш молхаш, кхыбола лорий гӀирс хул, геттара сиха Ӏодахьа дезаш каьхат хуле, из а Ӏодахьа вода. Юртарча амбулаторе анализашта хьаийдеш цӀий да, из дӀакхачийта деза больнице, цох гучадаьнна хӀама дувца каьхаташ юхадар а цунна тӀалатт. ЦӀий кхаь метте кхахьа дезаш хул, Наьсарерча гӀалан больницеи (Буро чурча больнице), «Антиспид» оалача поликлиникеи, пхаьнашта-цӀека дарбаш деш йолча поликлиникеи. Цул совгӀа, юрта заӀапхой долаш бераш да, метта бадаш къабенна нах-унахой ба, цхьаь нах ба, гӀо эшаш, уж болча аха безаш хул медйижарий а лораш а. Уж шоай ханнахьа дӀабигар а цӀабоалабар а Адамах тийша да. Цхьаь нах цкъаза шоаш Ӏо а кхувл амбулаторе, лорашка чакхбаьхе цӀа а кхувл. Къаьстта диспансеризаци йолча хана, чӀоагӀа эшаш хул лорий машино деш дола гӀо-новкъостал. Боккхий нах Ӏо а кхувлаш, дего, пехкаша болх мишта бу хьажийте, баргса, лергса миштад хьажийте, тӀабаха мел безача лорашта тӀабиге, царна эша дарба-молха хьаяздийя цӀакхувл. Из гӀулакх боаггӀача боарам тӀа долаш, чакхдоах Муцолганаькъанчо. ЦӀа а биге, шоай коа юккъе Ӏобоах. Адама цкъаза дӀа-юха кхувл участкови лор, фельдшер, берий лор. Шоай низ дӀа ца кхоачаш моттиг хуле, лаьрххӀа специалисташ безача унахошта, телефон дӀа а техе, гӀо де ех кхыйола лорий машин. Уж, дукхагӀча даькъе, лорабеш лелабе беза унахой ба, Ӏовижар, Ӏохоавар, царех кулг тохар ший тайпара хила дезаш. Авари яь, лозаваь саг хилча-м, цу миноте водавийя шоаш Ӏочувуг цар.

- Бус болх бе безаш, дӀа-юха даха дезаш, унахой болча дӀадехаш хулий шо? – хаьттар аз цунга.

- ХӀанз-м хилац. Сайрийна 4 сахьат даьлча, Сурхо тӀа хьалйоагӀа сиха гӀо деча лорий машиний Наьсарерча станцера унахошта гӀулакх ду бригада. Ӏуйрийна 8 сахьат даллалца, вешта аьлча, тха болхлой хьабахккалца бийса лораеш, эшачоа гӀо деш, хул из. Иштта хул хӀара дийнахьа. Цунна болх бе, салаӀа цӀенош да укхаза, ламаза цӀа а да. Сихха гӀо эшаш, маха тоха безаш, чувенача сага а гӀо ду. Бригада яле а, моттигера лораш а хул сайрийна бархӀ сахьат даллалца юртахой гӀулакхага хьожаш, берригаш ца хуле а, шо-шоай аргӀагӀа. Юрт йоккха я, цунга хьежжа нах, царна хулаш дола лазараш а да дукха: цаӀаш цӀий лакха долаш, вожаш шекарца, кхоалагӀбараш кхы а чоалхнегӀа долча цамагараша саготдеш хул, цудухьа даим фе хила безаш ба укхазара унахцӀено лораяра болхлой.

Ший машин даим леларгйола хӀама вӀаштӀехьадаккха гӀерт водитель. Нагахьа санна еха моттиг нийслойя, Наьсарен гӀалан больницерча кулгалхоша из ма хулла сихагӀа тоаергйола хьалаш хьакхеллад, эшаш дола гӀо-новкъостал ду. Из бахьан долаш, сеца дукха латта везаш хилац Адама. Цу больнице я гараж, мел эша кхыдола гӀирсаш. Цига механик ва, лаьрххӀа цу гӀулакхага хьожаш. Нагахьа санна машин Буро чу Ӏойига вӀаштӀехьадоале, водитела Ӏоюг, ше гӀоргйолаш ца хуле, тӀехьатессе юг. Шоай пхьараш хьабоалабийя, цига тоайийя, хувца еза оатхал хийце, хьалцӀаяйт машин. Цкъа Адамца къамаьл деш:

- Балха хьалаш, алапи далара дош мишта латт шо долча? - хаьттар аз.

- Тхона мел эша хӀама долаш да, алапи а ший ханнахьа лу. Латкъа хӀама дац, - аьлар цо, аз деннача хаттара духьала.

Хоза дезал а ба из да волаш. Цун цхьа воӀи йиъ йоӀи да. Царех дукхагӀбараш аз болх беча Сурхо тӀарча ийс шера дешача (ООШ) ишколе баьгӀаб. Эггара зӀамагӀа йола Хади ишкол яьккха яьннай. КӀаьнк Абабукар ишкол яьккхачул тӀехьагӀа, университете филологически факультете дешаш хиннав. ЙиӀигашта юкъе йоккхагӀа йола Фатима, маьре яха, МагӀалбика кхале яхаш я. ШоллагӀйолча Танзилас политехнически колледже медсестрай дешар дийшад, юртарча наьха унахцӀено лораеш къахьегаш я. Из а, маьре яха, ший дезал болаш я. КхоалагӀа йолча Мадинас а из никъ хержаб. Из Сурхо тӀарча ООШ медйиша я.

Каст-каста го йийзай са укх тӀехьарча 23 шера Адама лелаю лорий машин. Из бӀаргаяйча, Сурхо тӀарча наьха унахцӀено лораяр тешамеча болхлой кара да аьле хеталу. Массаза наьха хьашташ кхоачашдара лелаш я унахцӀенон цӀе хьарак тӀалатта кӀай «газель». Юртахошта моаршо, сатем, унахцӀена вахар дахь цо. Фу хургда цул хозагӀа а дезагӀа а?

МалагӀа цамагараш долаш лорашта тӀаух Сурхо тӀа баха нах? Уж дукхагӀча даькъе пневмони, бронхиташ, гастриташ, холециститаш, остеохандрозаш, маьженашка кислород дӀацакхачар да. Уж дийнахьарча стационаре юкъера дӀалаьрхӀача 10 ди доаккхаш хул, керттерча даькъе царна ду дарба дувзаденна да маьхий тохарцеи капельницаш оттаярцеи. Амма цхьайолча хана нийслу, юртарча амбулаторе дарба де низ кхоачаргбоацаш дола лазараш а. Масала, геттара чоалхане кислород цатаар хуле; тӀехкашта, маьженашта хала лазар кхете, цу тайпарча унахошта могаду, кхален дарбанче баха. Лазар чоалахане дале а деце а, Сурхо тӀа бахаш бола нах эггара хьалха амбулаторе бахка беза шоай лазарашца, дарба де низ кхоаче царна амбулаторе ду из; низ ца кхоаче, дӀахо дӀахьожабу. Амбулатори чуйоагӀаш я Дошлакъий-Юртарча Бекботанаькъан Беслана цӀерагӀча Наьсарен кхален больницанна. Цудухьа духхьашха цигарча лорашта тӀабаха беза цамагар долча наьха, амбулаторера баьлча. Цига а царна гӀо де ца моге, уж Наьсарерча ИРКБ кхоач, иштта кхы дӀахо а.

Вайна ховш ма хиллара, телевидене а кепайоазон тӀа а гӀордаьнна дувцаш хиннад укх тӀехьарча шерашка берашта полиомиелита духьала маьхий тохара дош. Сурхо тӀа мишта латт из гӀулакх? Лоацца аьлча, массанахьа санна латт. Укхаза а корабу шоай берашта маьхий тохийта безам боацаш бола дай-ноаной. Амбулаторе духхьал цхьан тайпара маьхий теха Ӏац, уж тайп-тайпарча лазарашта духьала детт: сурхашта, столбняк оалача лазара духьала, дифтерена, хьера, пунчена, полиомиелита, паротита, и.кх. дӀ. Цхьайолча хана нах цхьаккха хьалаца корта болаш бахьан доаццаше а, маьхий ца тохийташ лелаш хул шоашта а шоай берашта а.

- ХӀана тохийтац оаш маьхий? – аьнна хаьттача, луш дола жоп а цхьаккха тайпара бахьан долаш хилац.

- Ха-м хац тхона-м, наха а тохийтац маьхий, цудухьа тохийтац оаха а, - оал цар.

Из духкагӀа берий хьаькъалах таралест, сакхетам дикка лакхбеннача сага аргдолаш хӀама дац из. Цхьайолча хана-м маьхий шоай ханнахьа ца тохийтарах дай-ноаной дехкебоалаш а моттигаш нийслу. Сурхо тӀа таханарча дийнахьа кхо бер да полиомиелит долаш. Цхьан дезалера дерригача берашта юкъе маьхий ца тохаш йиса хиннача йиӀига хиннад из лазар. Цох ха йиш я мел пайдане, эшаш да берашта ший ханнахьа маьхий тохийтар, мел харцахьдала тарлу уж ца тохийташ дитача бера вахар.

- Боккхийчар а шоай ханнахьа тохийтац хӀара итт шера тохийта деза, уж тайп-тайпарча лазарех лорабу маьхий, - йоах Салангире Лейлас.- Масала, сага мукхбиа хьастам Ӏотталу. ТӀаккха веде воагӀа из маха тохийта. Нагахьа санна цу тайпарча хӀамашта духьале еш бола маха ший ханнахьа цо тохийтабаларе, из хьастам вӀалла новкъа хургбацар цунна, цо зе дергдацар цун унахцӀенонна.

Массанена ховш да, цох кепайоазон тӀа а дийцадар, Сурхо тӀа керда амбулатори хьалъяьлга. Из дӀайолаяьяр 2023 шера, йистеяьннаяр 2024 шера. Цхьацца кхоачамбоацараш-м хиннад цига, бакъда амбулатори чуйоагӀача больницан керттерча лора Антошканаькъан Ахьмада Заремай а гӀишлонхой а гӀонца уж кхоачамбоацараш дӀадаьхадар. Цигара кабинеташ паргӀатагӀа а дукхагӀа а я, нах тӀаэцара эшаш дола хьалаш а дикагӀа да, юкъара анализаш ю лаборатори дуккха дикагӀа хургья хӀанзарчул, бакъда юртара нах латкъаш ба, цига хьалъаха гаьна я шоашта, яхаш. ХӀанзарчоа къаьнарча поликлинике ба лораш. Теша безам ба уж шоашта яьча кердача фусаме хьалчугӀоргхиларах. Иштта уйла яр наьсархой боккхагӀчар поликлиника а берий поликлиника а каналал дехьа хьалъяьча хана, кхайкора больница, цӀийоацара духьаларча диспансера фусам Пхьилекъонгий-Юрта яьча хана. ХӀаьта а нах хана йӀоахал дӀаӀемаб, лоткъамаш а сайцад. Иштта хургда аьнна хет сона Сурхо тӀарча амбулатореца дувзаденна гӀулакх а. Лорашта шоашта-м цига паргӀатагӀа хургйолга шеко йоацаш да. Кхоачам ба духхьал цхьа масал доаладича. Тахан амбулаторе кулгалхо йолча Лейлай кхыметтел ший къаьстта кабинет яц, ялх саг вагӀа уж цхьан кабинете. Кердача моттиге ухаргйолча транспорта уйла е езаргья, аьнна, хет сона; из кара долча наьха; транспорт йоацаш цига дӀакхача атта хургдац, гӀаш ваха-м цхьаккха тайпара аьттув болаш моттиг яц из. Лорашта шоашта а хала хургда, ханнахьа балха дӀакхача а цӀаболхаш цигара арабала а. Уж-м кхаь сменах болх беш а, бийсан 8 сахьат даллалца цига хила безаш а ма бий.

Со цига вахача дийнахьа цхьабола лораш шоай участкашка бар, вожаш унахой тӀаэцаш, шоай сменах къахьегаш, каьхаташ тӀа болх беш бар. ХӀара лора смена 5 сахьатах латташ я. Иштта амбулаторена чубоагӀаш ба юртарча 6 ишколе болх бе безаш бола медйижарий. Йиъ ишколе уж болх беш бола дукха ха я. Керда хьалъяьча шин ишколе лицензи хьаенначул тӀехьагӀа дӀаболалургба къахьега. Цу гӀулакха эша кабинеташ массанахьа йолаш я, кердача ишколашка Ӏооттабе беза цу гӀулакха эша гӀирс. Цар берашта маьхий тохара план оттаю, эша каьхаташ кийчду, цул тӀехьагӀа лор хьа а йийхе, маьхий дӀатохийт. Аз кхетадаьчох Сурхо тӀара зӀамига а воккха а мел вар лорий теркама юкъе ва даим. Иштта хуле, шергара шерга дукхагӀа хургба вайна юкъе унахцӀена бола нах.