Хӏетта дийша арабаьннараш тахан шоай говзал йовзийташ ба шоашта хьалхалаттарашца. Къамашта юкъерча ХІ «Къилбаседа Кавказа культуран оагӏонцара кхоане» яхача ӏилман кхетаче дакъа лоацаш хилар ишкола кулгал деш вола Султиганаькъан Рамзан, цигара доалахьа вола археолог Тӏонганаькъан Мухьмад.

Тӏох яь гӏишлош меттаоттаеш дӏабахьа безача балхах дийцар вай мехкарча викалаша. Уж гӏишлош меттаоттаяра хетаяьча ший доклада тӏа Султиганаькъан Р. белгалдир, тхьовра даьша хьалъяь кхерах яь гӏишлош меттаоттаярал совгӏа, къаман истори меттаоттадеш бола болх лоархӏаме болга. Кхетачен лоацца чулоацам РФ Паччахьалкхенга дӏабахьийтаб.

«Тӏехьале» яхача ишколо дӏахьош бола болх чӏоагӏа лоархӏаме, тамашийна болга теркалдир цу оагӏонцарча говзанчаша. Беча балха юкъе да археологически, геологически, этнографически, химически оагӏонашцара тохкамаш; иштта архитектураца, гӏишлон балхашца дувзаденнараш. Вай мехка мел йолча цу оагӏонцарча проекташта юкъе ба из болх. Гӏалаш меттаоттаеш боахкараша эггара хьалха дӏадихьар гӏалашта чухьара моттигаш оахкаш дола археологически балхаш.

Юкъерча бӏаьшерашца, кобански культуранца дувзаденнараш гучадувла доладелар цига. Цу моттигашка кораяьча хӏамашта юкъе дар лоаман кхерех даьча тховнех дисараш, кхача дӏаувттабеш хинна тӏох даь галеш, хин оагӏонца дувзаденнараш, иштта кхыдараш а. Лоаман моттигашка баьхача вай даьй вахар мишта хиннад гойташ да из деррига.

«Хӏама меттаоттадеча балха юкъе тохкама балхаш дӏакхахьар лоархӏаме хилар белгалде гӏерт тхо. Массехк бетта кийчо йир оаха кхетаченга, тахан гуш да-кх деррига зехьа ца хиннилга. ӏилман оагӏонцара болх гӏалаш меттаоттаяра юкъе хилийтар геттара лоархӏаме, ца хилча даргдоацаш да тахан», - аьлар Султиганаькъан Рамзана.