ХьалхагӀа йовзаш ца хинна тӀема гӀала кораяьй
Археологически балхаш дӀахьош хиннарашта, ЖӀайрахьа кхалерча Гирети оалача гӀалай моттиге хьалхагӀа цхьаннена йий ца ховш хинна гӀала гучаяьлар. Крупнов Е. цӀерах йолча Археологически моттига болхло, 30 шера къахьегаш хьавоагӀа этнограф волча Дозаринаькъан Ӏалихана хоаелар из тӀема гӀала. Гирети яхача моттига исторен юкъе хувцамаш деш да из гӀулакх.
«ХьалхагӀа вӀалла белгалъяь ца хинна моттиг зийра аз Гирети яхача гӀалай доазон тӀа. 2016-ча, 2018-ча шерашка цига балхаш дӀакхухьаш; зийнаяцар оаха из моттиг, бакъда укх наькъа, цига гӀалаш хиннилга теркалдир, - дийцар Дозаренаькъан Ӏалихана. – Тахан цигара хӀама тохкаш тхона гучох, из тӀема гӀала хиннай 80-90% тешам болаш ала йиш я цох. Цига дисачох хьагуш дар да из: кхерах даь гали, гонахьарча оагӀоний сомал, кхера вӀаший тӀехбоалийташ 80-90 см чулоацаш етта миӀингаш, иштта кхыдараш а. Деррига а ма дарра довзаргдолаш, гӀалан цхьа миӀинг хьааьхка болх дӀабахьа беза. Тахан тхона хеттача беса из хуле, Гирете истори хувцаш хургда из, хӀана аьлча, тӀема гӀала хиннай аьнна дац цу моттиге».
Гирете болх дӀахьош хургба «ТӀехьале» яхача кхерах яь гӀишлош меттаоттаяра говзалах йолча ишколо, Крупнов Е. цӀерах йолча Археологически моттига гӀо деш дӀачакхбоаккхаргба из болх. Султиганаькъан, Тиймарзанаькъан тайпах нах ба ахчанца новкъостал лоаттадер. ХӀанзалца Гирети юкъерча бӀаьшеран ханара ахаш еха йиъ гӀала латта моттиг лоархӀаш яр.
«Из болх дӀабахьа оаха кийчо ю дукха ха яр. Се Султиганаькъан тайпах хиларга хьежжа, лоархӀаме да сона из. ТӀема гӀала кораяро хьагойт, укхаза пхьараш санна, шоай лаьтташ лорадеш бола нах баьхалга. Дувцаш хьадоагӀа; Гирете тӀоарсках чӀоагӀа тамашийна, говза балхаш деш пхьараш баьхаб, яхаш. Цар хьадеш хиннача тӀехкарех, маьчеех, тӀема юкъе эшача хӀамаех мехкал арахьа а тӀехьа дувцаш хиннад. Дукха хӀамаш гучадоах тӀема гӀала кораяро. Дикка къахьегаш дӀахобахьа безаш ба цигара болх», - дийцар «ТӀехьале» яхача оагӀонна кулгал деча Султиганаькъан Рамзана. Гирете дӀахо дӀахьоча балхо кхы а хувцамаш юкъедоаладергда цун исторена. Археологически тохкамаша вай къаман истори, культура йовзийташ даьр доккха дика да.
