Цул совгӀа цо даь цхьадола йоазош а дийшад, цох доккха дикахетар а салоӀам а хулаш. ХӀара шера цун дувцарех цаӀ айса болх беча ишколе дӀахьеха а, деша а, цун ма1ан де а дийзад са. Из ше эрсий мотт дика ховш, цу меттала йоазув де ховш хиннав, цхьадараш да а да цун цу меттала даь. Бакъда ший наьна мотт а геттара кӀоаргачара ховш саг хиннав из. Цу тайпара нах хьалха а хӀанз а кӀезига нийслу вай къаман юкъе. Ӏарпенаькъан Османа Хьажбикара даь йоазув дешача хана, аз массаза берашта дувц: лор вар аьнна, прокурор е президент вар аьнна, ший наьна мотт ховш хила веза саг, цунна дола масал да шоана Османа Хьажбикар. Ше партийни болхло вале а, юрист вале а, гӀалгӀай мотт бицбеш хиннавац из. МоллагӀча вай йоазонхочунца яхьевала а могаргдар цунна, метта хозалга а шаьралга а диллача, вахарах йолча философски уйлашка диллача.

Беков Тембота аьннад: «Со визза гӀалгӀа ва, ала йиш яц, ший наьна меттала йоазув цаховчо». Хьажбикарах ала йиш хиннай, «из визза гӀалгӀа ва». Ший къаман сий дечо, ший наьна метта а сий дергда.

Ӏарпенаькъан Хьажбикар ваь хиннав 1935 шера декабрь бетта 21-ча дийнахьа ТӀой-Юрта ваьхача Ижи-хьажий Османеи Ӏахилганаькъан Солсбика Банажеи дезале. Цун даь-да Ижи-хьажа ваь хиннав 1884 шера, эггара хьалхарча ТӀой-Юртарча колхоза кулгалхо хиннав из, цо дакъа лаьца хиннад Граждански тӀем тӀа, Долакха-Юрта лаьттача тӀем тӀа чов яь а хиннай цунна. Ший ши шу даьннача хана, да воацаш вус Хьажбикар, Шолжа-ГӀалий тӀарча НКВД подвалашка топаш теха хиннай цунна 1937 шера октябрь бетта. Иштта вийна хиннав даь-даь воша ГӀайри а.

Хьажбикара ший воша Эсамарза Архангельски областерча набахта веннав, шоллагӀвола воша Керам вай Сибре дугаш новкъа кхелхав.

ГӀайри а, Эсамрза а, Керам а Кавказерча Туземни дивизен чуйоагӀача гӀалгӀай дошлой полка 5-ча «Эбаргий» сотнена юкъе болаш, тӀема гӀулакх деш хиннаб.

Школа вай Сибре дигачул тӀехьагӀа яьккхай цо, ГӀинбухерча Казахстана Измайловка яхача юрта. Из кхувш воагӀаш даьхача сурташка хьийжав со. ТӀах аьнна, халонех бӀа ца къожабеш, кӀаьнк хиннав из аьле хеталу, царга хьежаш волча сагá. Вахарца сакъердалуш, хьинар долаш, саг хиннав из. Дукха дайнад сона вай къам мехкахдаьккхача хана даьха сурташ, бакъда шек дӀа воацаш, ша тӀа когсоалозаш хехкаш саг вайнавц сона Хьажбикар воацар. Казахстана столице хиннача «Медеох» тара хет сона из моттиг, хӀана аьлча 80-ча шерашка со а хиннав цига ваха, дувцача лувжоргага хьожаш. Когсоалозаш хехка Ӏамарал совгӀа, боксах вола спорта мастералла кандидат а хиннав из. Цу хана вай мехкахо деша ваьгӀав Алма-Атерча физкультурах йолча техникуме. Бакъда цу тӀа сецабац Ӏилманга из вугаш бола никъ. Цо дийша хиннад медучилище. Цул тӀехьагӀа цо чакхъяьккхай Ерригроссийски юридически института Краснодарера филиал, карарча хана из я Москвера паччахьалкхен юридически Академи. Къахьега из волавенна хиннав 1955 шера. Цо мел даьча балхех кӀезиг-кӀезига дийцача а, геттара доккха йоазув хургдар, цудухьа малагӀча шера из мичахьа балха хиннав хьоахадарах кхоачам бергба вай, царех цхьаккха болх юкъе ца буташ:
1. 1958 шера из хьожаву Наьсарен райисполкома физически культурахи спортахи йолча комитета хьакималла;
2. 1959 шера шера комсомола Наьсарен райкома инструктор хул цох;
3. 1960 шера комсомола Наьсарен райкома шоллагӀча секретара дарж кхоач цунга;
4.1960 шера «Ленина байракх» яхача газета редактора заместитетль хул цох;
5.1962 шера «Шолжа-ГӀалий тӀара болхло» яхача газета редакце къахьег;
6. 1963 шера Наьсарен-Юрта къахьегама парткома болх вӀаштӀехьабаккхара отдела кулгалхочун заместитель хул;
7. 1963 шера Наьсарен колхозий-совхозий урхаллен партийни-паччахьалкхен тӀахьожам лоаттабара керте отт (тӀехьагӀа цох хьахул халкъа тӀахьожам лоаттабу комитет);
8.1967 шера Наьсарен райисполкома кулгалхочун гӀулакха тӀа хорж;
9. 1971 шера ХӀирий АССР прокуратуран воккхагӀвола следователь волаш, къахьега волалу;
10.Цу шера (1971) ХӀирий АССР прокурора воккхагӀвола гӀонча хул, нах лийца боахкача моттигашта тӀахьожам лоаттабеш;
11.1974 шера ГӀинбухерча ХӀирий КПСС обкома кулгал деча наьха отдела инструктор хул;
12. 1985 шера Буро тӀарча КПСС горкома кулгал деча наьхеи мах бара-ахчан болхи лелаберий отдела кулгалхо;
13. 1985-1986 шерашка ХӀирийчен университете паччахьалкхени бокъони дешаш хьех;
14.1986 шера Хьажбикара лу советски эскара полковник яха цӀи;
15. 1993 шера дӀаэц Рф арахьарча экономически бувзамех йолча Министерствон викала гӀулакха тӀа;
16.1993 шера РФ президента вай республике гӀолла волча викала гӀонча хул цох;
17. 1995 шера РФ президента вайцигарча викалий аппарата хьалхле лелаеш вола болхло хул;
18. 1996 шера РФ президента вай республикерча викалий аппарата лаьрххӀа вола эксперт ву Хьажбикарах;
19. 1997 шера Российски Федераце 2-ча классах вола хьехам тела болхло хул цох;
20. 1997 шера РФ администраце болхло-эксперт ву (1997 шера денз, РФ президента амарах, беррига РФ президента аппарата болхлой РФ президента администрацена чубоагӀаш ба);
21.1998 шера пенсе вода;
22. 1999 шергара ше валлалца йолча хана, болх баьб «Тоаба Альянс» яхача ООА хьехам луш волча сага г1улакха т1а волаш (Москва).

ХӀирий-гӀалгӀай къовсам хинна дукха ха ялале, цун йоӀаца Хьавайца вӀашагӀкхетар а къамаьл а хилар са. Довна юхьиг дӀайолалуча хана, дезала да балха воацаш, цӀагӀа вола 3 шу хиннад. ТӀеххьара цо къахьийга моттиг хиннай парте Буро тӀарча горкома партийни тӀахьожам лоаттабу отдел. Цу хана Хьажбикареи цун фусам-наьна Лейлайи дезале дар пхи йоӀи цхьа воӀи.

ДукхагӀбараш дешаш а болх беш а бар царех. Масала, Бела дешаш ягӀар мединституте, Данас юртбоахама института экономически факультет хержаяр. Хьава СОГУ юридически факультета тӀеххьарча курсе яр. Аза а цига дешаш яр. ХӀаьта Мадина 8 классе яр. Рустам Ставропола Курский района следователа гӀулакха тӀа вар.

Буро тӀа тӀом дӀаболалуча хана, беррига дезал цӀагӀа хиннаб, шин йишийгара дӀаийккхача. Чуенача Белас хоам баьб, Дана хӀирий гвардейцаша дӀайига хиларах.

Хьажбикара цу хьакъехьа телефон техай Базорканаькъан Идрисага. Дукха ха ялале, Идриса йоӀа Азас хьахайтад Хьажбикара халкъа йоазанхо вола Идрис а, автобуса тӀара Ӏо а ваьккха, дӀавига хиларах, цхьаннахьа дӀавига, из гаьнаваккха гӀертарах. ТӀаккха телефон техай Хьажбикара юстице министр хиннача Батхенаькъан Р., цун йоӀ а елхаш хиннай къамаьл деча заман чухь. ДӀахо шийна мел бовзарашка а Кантемировга а телефон техай дезала дас.

Цо аьнна хиннад цунга, цӀоз миссел гӀалгӀай ба хьалчубоагӀаш латташ. Цу хана беррига цар дезал лоалахошка-хӀирашка МицаевгӀарга хьулабеннаб. Из хиннай ХӀирийчен Лакхехьарча Совета президиума болхлочун фусам. Шин сахьата царцига хиннаб уж. Цул тӀехьагӀа бекъабеннаб, тайп-тайпарча фусамашка хургболаш. Хьаваи Белаи Колиевшка сайцаб, Мадинаи Данаи бахаб Тотиевшка, Азаи, нана-Лейлаи, Хьажбикари шоаш хьалха хиннача Мицаевшка Ӏийнаб. Цу дийнахьа, кӀезигагӀа баьхкабале, пхезза царна наӀарга баьхка хиннаб гвардейцаш. ШоллагӀча дийнахьа Азаи Лейлаи цӀагӀа фуд хьажа бахаб. Цхьанне зийна хиннад уж Мицаевш болча Ӏеш болга.

Цига тӀа а баьхка, Хьажбикар а Лейла а шаккха дӀабига, Гадиева урамагӀа йолча шоай набахта чубехка хиннаб. Цхьа ди даккхийтача, Лейла чуяйтай, кхалнах лувцаш дӀакхувлац оах аьнна. Хьажбикар хӀанз а цар кара хиннав. ХӀаьта юхебисараш Рустама доттагӀа волча Запаров тайпан зӀамигача сага Алагире дӀабига хиннаб, тӀабоагӀача балах кӀалхарбаха дагахьа. Цо а ше волча фусаме а ца бугаш, иштта тешамегӀа хеташ, ший йиша йолча лочкъабаь хиннаб уж. Бакъда Лейла царца дӀаяхаяц. фуннагӀа хуле а, Хьажбикарга хьежа лаьрхӀад цо. Из мел сагота хиннай цу хана, цунна шийнеи Даьла воацачоаи мара ховргдац. Комендант хиннача Сикоевс из хувцийтав гӀалгӀаша дӀалийцача хӀирашца. Бакъда Хьажбикара аьннад, ший новкъостий бита цигара араваргвац ше.

Баркинхой, Батхенаькъан, Ӏарпенаькъан кхо къонах гӀаш ТӀой-Юрта кхаччалца вахав.

Цигара балха гӀулакха вохийташ вола саг санна, лийца нах хувца водаш санна, Буро тӀа вахав Хьажбикар. ТӀема ялхлагӀча дийнахьа шоай квартире юхабоалабаьб дезал а. Цхьа бийса мара яккхац цар цига. Ӏуйран качдадаш герзаш дола нах боагӀа наӀарга, бакъда ниӀ хьа ца йийллача дӀаболх уж. ТӀема ворхӀлагӀча дийнахьа дезалга телефон тох дас, дӀакийчле, ше БТРаца дӀанаӀарга воагӀа аьле. "Тхо цӀагӀа дар. Тхо хьуладаьча Колиевшта бомба елла хиннаяр. Сапёраш хьа а бийха, дӀаяккхийтар из«,- дагалувц Хьавас. Цигара Хьажбикара «Кавказская» яхача гостинице дӀабийхаб уж бийсан 2 сахьат даьлча. Шийца автоматчиках бола БТР цига хьатӀа а лаьлла, 12 саг араваьккха хиннав Хьажбикара. Перекрёстке кхаьчача, легковой машенаш духьалъяьхка, Хьажбикара воша ХьажаӀумар волча ТӀой-Юрта дӀабигаб уж. Цу тайпара арабаьнна хиннаб Ӏарпенаькъан Хьажбикара дезал тӀема юкъера.

Ший Даьхе, лаьтта, Даьймохк, халкъ геттара дукха дезаш хиннав Хьажбикар, из гучадоал цо хьабенача вахара наькъага, леладаьча балхашка гӀолла даьннна ца Ӏеш, цо даьча йоазошка гӀолла а. Аз чӀоагӀа тамаш еш да цо яздаь «Зиза» яха дувцар, каьхата цхьа оагӀув мара хургьяц цох, сов зӀамига долаш. Бакъда цун маӀан теркалдича, хьаькъал, цо луш бола хьехам теркалбича, цунца нийслургбацар ший боарамга диллача боккха форд а. Иштта хоза уйлаш е сага низ дӀакхачар а тамаш йолаш да из дувцар. Школашка ялхлагӀча классе Ӏомаду из. Укх сай йоазонна из юкъе ца доаладича, Хьажбикарах дувцаш дола хӀама дизза хургдацар аьнна хет сона. Деш вай из: «ХӀетта хьалкхеташ латтача маьлха зӀанараша сомадаьнна лаьтта хьеста доладешшехь, са кора кӀалха дагӀа цӀе зиза доастадала долалу. БӀарг тӀа ца отташ, леп цун корта, кӀайча лоамашкахьа берз. Царна тӀехьашкара гучайоалаш латт маьлха дошо чарх.

Зиза гӀаддахад маьлха зӀанарашта. Из деррига а царгахьа хьеж. БӀарга ца гуча ший тайпарча низца тӀаувз зиза маьлхо. Цун кхохкаенна чарх къайлаяьнначул тӀехьагӀа, цхьан хӀаманна раьза доацаш санна, зиза матардода, хобалу, тӀаккха сиха дӀакъовл цо ший бархата бӀаргаш.

Нагахьа санна малх къайлабоаккхаш йола морхаш тӀаяьхкача, зиза хьоарчалу, гӀайгӀане корта чу а бахийте, хьежа долалу. Из хьеж, морхаша къайлабихьа малх гучабаларга.

Со цецваьккхар цун маьлха мутӀахьа хиларо. Ӏолох а венна, теркаме зе эттар со, Ӏаламо кхелла из хьамсара хозне. Са дегӀо къайлабаьккха малх тӀа ца кхоачаш, Ӏийне дисар зиза. Цу лоаццача хана, маьлхара а даха, хьоарчадала доладелар из.

-Сабардел, зиза, — хаьттар аз, — алал сога, малх боацача дуненна бӀарахьежа безам хӀана бац хьа?

Сона хьахезар зизо денна жоп:

-Со маьлхо даь бер да, из сай нана гуча йоацаш дола дуне сона эшаш дац. Са дуне — малх. Со цунна дах. ХӀаьта хьона а безаций из дукха?

-Маьлха-м берригаш а гӀадболх, — аьлар аз, — цхьабакъда массанел чӀоагӀагӀа сона деза, се тӀалелаш дола лаьтта.

Аз дувцар кхета ца даьча зизо ший къамаьл сацийтар.

...Со ваь са Даьхе! Са халкъ! Мишта дӀакхетадергда зиза, се хьа воӀ хиларах, сай хьоцара безам цхьанна боарамца бусталургбоацаш хиларах? Хьа сигален сийнал, хьа лоамий хозал, хьа шера аренаш, хьа сийлеи ирази бахьан долаш, со кийча ва, хьона тӀаэттача Ӏаьржача деношта бӀара ца хьажа, кхы вӀалла хьалокхаргдоацаш, бӀаргаш дӀакъовла».

Сона хетаргахьа, моллагӀа саг уйлане вугаргва цу дувцаро; уйла яйтаргья, сона езий-хьогӀ Даьхе иштта дукха, яхача деша. Вешта аьлча, саг хозача меттаца, кӀоаргача уйланца дӀакхетаву цо, дунен чу ваьча моттигал, дай баьхача лаьттал хьамсарагӀа хӀама хила йиш йоацилга. Таханарча заман чухь къаьстта а лоархӀаме дош да цо ший дувцарга гӀолла гӀоттадаьр.

Ший йоазошка Ӏалама сурт хоза кхолла ховш, мугӀарерча наха ца гуча тайпара цун хозал а къайле а зе низ кхоачаш хиннав из. Цунца цкъаза доккха философски маӀан дувз цо. Иштта да цхьадола Ӏалама ханех дола цун йоазош. Царех цаӀ, «Гуйре» яха дувцар, деш вай, из массехк мугӀ хиллал мара дац: «Тахан, йоккхача комара юххегӀолла тӀехвоалаш, аз зийра, цун гӀа, ӀажагӀ а денна, дожаш латтилга. Из ма тамаш я! Селхан мича зийнадар аз из. Дуне мел латта а иштта баьццареи хозеи хургдолаш санна хетар из гӀа. Цхьабакъда хӀара хӀама ше-ший ха йолаш да. Иштта хул сагаца а. Са керта чоажошкара чош кӀайдала доладеннад... Сихле ваха, сихле хьайл тӀехьагӀа дика гӀулакхаш дита. Комара-м юха а зиза тохаргда, цхьабакъда хьона шозлагӀа бӀаьсти йоагӀаргьяц...»

Из вовзаш, цунца къамаьл а гӀулакх а доагӀаш хиннача наха лакхара мах бу Османа Хьажбикара гӀулакхий а бӀарччача цун вахара а. Царех цаӀ ва вай мехка дика вовзаш вола политолог, йоазанхо, журналист, дуккхача книжкай автор Патанаькъан Султана Йоакъап. Деш вай, лаьрххӀа укх йоазонца хилча бакъахьа хеташ, цо аьнна дешаш: «Ӏарпенаькъан Хьажбикар эггара хьалха сона вовзар партийни болхло санна. Цу шерашка ГӀибухерча ХӀирийче геттара кӀезига бар гӀалгӀашха бола цунга кхоачаргбола бехктокхаме болхлой. Из бахьан долаш, нах шоайла бовзаш бар, цхьана балха хиларца бувзабенна беце а. Оаха, районерча партийни болхлоша, цунгара масал эца мегаргдолаш саг вар Хьажбикар, из ше а, вӀалла кӀорда ца вайташ, тха оагӀув хьаллаца хьожар. Тхона дика ховра, мел сий долаш ва из парте а паччахьалкхен а болхлошта, мугӀарерча наха юкъе. Тамашийнача тайпара карагӀдоалар цунна дог ураоттадергдола дешаш лаха, хьаьнала а нийсхо еш вола а саг санна вовзар из. Массехказа Базорканаькъан Идрис волча вӀашагӀкхийтта хилар тхо, цун квартире а лоамашка а, йоазанхочун ваь ди дездеча моттиге. Къамаьло, оамалаша, кӀоарга уйла е харо, тӀерча дегӀо-кепо из визза интеллигент, хьаькъал дола, наьха мотт ховш вола саг хилар хьахайтар.

Цун йоӀа Мадинас яхачох, книжка язде волавенна хиннав из вай къам мехкахдаккхарах. Цу книжканна юкъедаха дезаш хинна ши дакъа яздаь хиннад Хьажбикара, бокъонца ший вахаре хинна, дайна хӀамаш да цо дийцараш. Царна кепа теха хиннай 1997 шера арадаьннача «Литературни ГӀалгӀайче» яхача журнала 1-ча номер тӀа. Сибре хиннача ший вахарах лаьца цо яздаьча дувцара юкъера цхьа дакъа оаш а дийшача бакъахьа хет сона.

«...Шпалаш тӀагӀолла никъ беш, цӀеша биззалца бохабаьбар аз сай когаш, цхьабакъда лазарах хӀама-м хоалацар сона. Амма лазар оттал новкъа хулар, юххегӀолла дӀауха нах кхувла цӀермашенаш бӀаргаяйча. Яькхача бӀаргашца хьежар со сийрда лампаш йоагача тӀехлелхача вагоний корашка, царна чухьа дар кхыча беса дуне, сачох тара доаца а сона дийхка а дуне. Из дар мукъача а паргӀатача а наьха вахара цхьа дáкъилг. Уж белар, ашарашка ладувгӀар, иллеш доахар, цхьан хӀамах лаьца къамаьлаш дора, цхьадола цар дешаш низткъа хьахозар сона а. Цу сийрдача дунен чухьа Ӏеш болча нахá, шоай безам болчча баха пурам ца луш, тӀалаттацар цхьаккха комендант. Цу тайпарча миноташка се цхьаь хийтта ца Ӏеш, сона хетар, се цхьаннена цаэшаш, дицденна, йист йоацача хьунашка дӀахийца хӀама долаш санна. Май бетта кердача фега накха увттабеш, вагона дийллача корашка лаьттача цу наха согара саготои са вахари дунен чу вӀалла дий а хацар, баьдеча бийсан Ӏоежача а михьарбаьннача михо катеха хьалъийцача а газета оагӀонна нийса вар со царна...»

Кхелхав Ӏарпенаькъан Османа Хьажбикар 2011 шера июнь бетта 28 дийнахьа, ший 74 шу дизача хана. ДӀавеллав тайпан нах боахкача ТӀой-Юртарча кашамашка.