Кино вай къаман вахаре
Артистий, режиссёрий, йоазанхой лехамаш
Вай къаман ший киностуди хиннаяц цӀаккха а, бакъда кинематографи езаш, цунца хьоашал долаш, цунга кхувдаш бола нах даиман хиннаб гӀалгӀашта юкъе, тайп-тайпарча ханашка. Цул совгӀа вай къаман истори довза гӀерташ, из экрана тӀа даккха гӀерташ хиннаб кхыча къамех бола нах а. Из гаьннара хьадоагӀаш а да. Укх тӀехьарча хана хьалкхийнача кагирхошта довзий хац сона «ДоттагӀий» яха кинофильм, со зӀамига волча хана, каст-каста хьахьокхаш дар из телевидене гӀонца, дукхагӀа из хьокхаш хиннар хӀирий телевидени яр мотташ а ва со, хӀана аьлча гӀалгӀай мехка эггара дикагӀа, цӀенагӀа хьахьокхаш а хьалоацаш а хинна канал Буро тӀара яр. Ховш ма хиллара, из хиннад вай къам дувцаш а, кхыдола Кавказа къамаш дувцаш а даьккха хьалхара кинофильм. Цунна сценарий язъяьр хиннав гӀорваьнна эрсий йоазанхо Н. Тихонови режиссёр Л. Арнштами. Дувцаш дола хӀама дӀадолалу 1916 шерагара, вешта аьлча из я паччахьа зама. Цу хана къамаш шоайла къувсаш, леташ, барт-цхьоагӀо йоацаш даьхад. Бакъда Октябрьски революцен гӀулакха, цун наькъа гонахьа кхотаденна къамаш, дерригаш духьалдоал кердача Ӏаьдала моастагӀашта, цар доттагӀало эшаву низ болаш вола Деникин а цун эскар а. «Серго лоамашка» яха поэма язъяьча Тихонов Николайна дика довзаш хиннад гӀалгӀай къам, из йоазув деш а гӀалгӀай лоамашка хиннав из, хӀаьта фильм даккха лаьрххӀа юхавена а хиннав.
Цу заман чухьа гӀалгӀай профессиональни киноартисташ хиннабац, цудухьа ролаш ловзаераш эрсий, гуржий ба керттерча даькъе. Актёраш, цхьа моллагӀбараш хинна ца Ӏеш, цу хана, сога хаьттача хӀанз а эггара дикагӀбараш хиннаб. Масала, Алексея роль ловзаеш ва мехка гӀорваьнна хинна Бабочкин Борис. Вайна из дика вовз «Чапаев» яхача кинофильман юкъе Василий Ивановича роль ловзаяь хиларах. Россе халкъа артист хиннав из, цун куц-сибат кхоллача хана. ХӀаьта гӀалгӀачун Мусай бӀарчча дезал ба дувцача кинофильмага гӀолла бовзийташ, царех я Мусай нана, цун йиша Ӏайшет, Муса ше. Цар ролаш ловзаяьраш а кхы кӀезигагӀа бовзаш артисташ хиннабац Мусай сибат кхеллар С. Каюков хиннав, нана — С. Бирман, Ӏайшет — Ю. Предтеченская. ХӀиречун Бетай роль ловзаяьр Н. Черкасов ва. Режиссёр хиннав цун Л. Арнштам. Из кинофильм воккхача революционера Киров Сергей Мироновича хетадаьд из даьккхараша, из ше Алексей санна гойташ ва укхаза. ДоттагӀий хул гӀалгӀаех, нохчех, хӀирех, балкхаройх, гӀазкхех, гӀаьбартоех. Советски Кавказа барт чӀоагӀлу. Цу тӀемо эггара йоккхагӀйола гӀайгӀа тӀаенар гӀалгӀай къам долга гу вайна, фильмага хьожаш, хӀана аьлча цу къаман викал Муса моастагӀчун карах ла бувцача тӀем тӀа. Цох а ха йиш я, мишта духьаллаьттад вай къам кердача Ӏаьдала моастагӀашта. Сона хеташ, из хиннай гӀалгӀай къам йоккхача экранага гӀолла хьахьокха доладара юхьиг. Из кинофильм даьккха хиннад 1938 шера, кхыча дешашца аьлча, укх шера нийсса 85 шу дуз из даьккха. Цхьаццадола хӀамаш-м ца хилча а мегаргдар аьле хеталу цу фильманна юкъе. Цкъа-дале, бусалба гӀалгӀа чхьагӀар менна, геттара веха, хӀиречо цӀавахьаш моттиг я. Типични сурт-сибат дац из. Дикка ха хиннай цар бусалбал тӀаийца, цудухьа цу хӀамах дукха тешалуц. ШозлагӀа-дале, хӀиречо «проклятый ингуш» йоах Мусайх. ХӀанав из «проклятый», дӀатӀахьежача дегӀ-кеп да, цу картина кхыча турпалийчарел вогӀ яц цун уйлаш-нигат, къахьегамхо а нанна дукха везаш воӀ а ва. Цудухьа «проклятый» яха дош укхаза гӀалгӀачунга вӀалла товш дац. Питере ваьха кинорежиссёр Даканаькъан Мухьмад валале цхьа-ши шу хьалха, цу фильма хьакъехьа къамаьл хилар са. Из меттаоттадеш ше къахьийгад аьлар цо, цу юкъера цхьаццайола гӀалгӀай дика бувцаш йола сценаш дӀаяхар бахьан долаш, из тоадеш хиннав аьнна ший тайпан цӀи титрашка дӀаязъяйтаяцар цо. Цох сона дийцар из ше вар. БӀарчча хьаийцача, из даьккхача гаьнарча заманга диллача, фильм дика даьккхача санна хет сона. Цу хана киноискусствога гӀолла дӀадовза доладеннад вай къам. Бакъда цул хьалхагӀа а хиннад вай къаман киноискусствоца бувзамаш, цунца цхьацца гӀулакх доагӀаш бола нах. Масала, 1907 шера ваь хинна Ӏоахашканаькъан Шамал, из ший заман кинематографаш бовзаш а царца гӀулакх доагӀаш а хиннав. Цул совгӀа литератураца къахьегаш, цхьацца рецензеш язъеш а хиннав, кхыметтел цӀихезача режиссёрий кинофильмашта а тӀехьа. Цунна вовзаш хиннав Сергей Эйзенштейн, Александр Довженко. ХӀаьта йоазанхошта Горький Максима а Булгаков Михаила а езаенна хиннай гӀалгӀачун кхоллама юхьиг. Ше Украинерча Харькове вахаш хиннав из, 1928 шера цо дакъа лаьцад Москверча «Востоккино» яхача треста кхетаченна юкъе. Цига цӀенхаштта къамаьл а ду цо. Цун ший къамаьла юкъера хов вайна из кинотрест хьакхелла 4 шу долга а цунна юкъе волаш цо болх бу 10 бутт болга а. Россе къамий киноискусство дегӀакхувла, моттигашкара цу лостамагӀа бола болх дийнбе хьаяь хиннай из киноиндустри. Амма Ӏоахашканаькъан Шамала цига даьча къамаьлах гучадоал вайна, сценаристий курсаш хьаярал совгӀа, цо къамашта юкъе бе боагӀаш бола болх беш цахилар. Цо яхачох, кхыметтел лерттӀа сценареш язъе а Ӏомабац цо моттигашкара кинематографеца шоай кхелаш ювза безам бола нах. Цар духхьал сценареш язъергйолча сага лаьрхӀа бийдал гулъю. Цо яхачох, «Востоккинос» кийчбац къамий искусство дегӀакхувларгйола говзаме режиссёраш, оператораш, актёраш. «Къамий говзанчаш хьалкхебар — из керттера дош да вайна тахан. Цхьабакъда цу лостамагӀа вай деш хӀама дац. Вай киноорганизаци йола диъ шу дале а, цун тӀехьайисар белггала гуш да. Цу юкъа кхебаьбий цо къамашта юкъе, уж моргаш беце а, Довженкох, Колотозовх, Шангелаях тара мукъагӀа бола говзанчаш? Цу хаттара дола жоп вайна довзаш да. Болхлой кийчбара хьакъехьа дувцаш, уж кхебе а царех пайда эца а таро луш дола къахьегама хьалаш хьакхолла деза. Таханарча денга кхаччалца, болхлой кхебара дош фабрико лоархӀаш хиннад къахетама деш дола, лоархӀаме доаца хӀама санна. Из цхьаккха тайпара могаде йиш йолаш хӀама дац. Къона болхлой кхебар фабриканна керттера декхар да, промфинпланаца а нийсде мегаргдолаш...» Вешта аьлча, «Востоккинона» хьалхашка латта декхараш дика кхетадеш, цо ца деча хӀамах сагото кхоачаш, ваьхав Шамал. Ерригача советски индустреца а бала болаш хиннав из, цудухьа бувзамаш леладаьд цо, дӀа-юха каьхаташ яздаьд гӀордаьнна хинна «Александр Невский», «Броненосец Потёмкин» яха фильмаш даьхача режиссёраца Эйзенштейнаца. ХӀаьта Довженко Алексндра даьхача фильмай мах бе ховш, хьаькъал дӀакхоачаш саг а хиннав из. Из гучадоал цо 1935 шера «Украинфильмо», «Мосфильмо» цхьана даьккхача «Аэроград» яхача фильма хьакъехьа Эйзенштейнага гӀалгӀай зӀамигача сага яздаьча каьхатага гӀолла. Цун дика а эсала а оагӀонаш зе а царех язде а низ кхаьчаб вай мехкахочун. Леча хана 37 шу даьнна мара хиннавац Шамал. Из дӀахо а ваьхаваларе, къаман киноискусство, вай къаман хинна а ца Ӏеш, кхыча къамий а кхыча беса хургьяр аьнна хет сона. Цун валар мишта хиннад цхьаннахьа яздаь дайнадац сона, бакъда из венна шу малагӀа да хайча, цхьацца хӀама дагадох. Ӏоахашканаькъан Шамал кхелхав 1944 шера. Вайна дика ховш да-кх из мишта шу хиннад вай къаманна.
Мусаи Бетаи («ДоттагӀий»)
ГӀалгӀашта юкъе киноискусствоца чӀоаггӀа бувзабеннача нахах хиннаб Мамилганаькъан Сулумбики Даканаькъан Мухьмади. Уж шаккха цхьана дешаш хиннав Ленинградерча театра, ашарий, кинематографе паччахьалкхен институте. 1962 шера из чакхъяьккхача денз, мехкарча тайп-тайпарча шахьарашка къахьегаш, театрацеи киноцеи вувзавенна хьавенав уж шаккхе. Бакъда царех хӀаранех къаьст-къаьста дийцача бакъахьа хургда аьнна хет сона. Юххьанца дувцаргда вай Сулумбиках лаьца. Дийша цӀавеначул тӀехьагӀа, цо къахьег Шолжа-ГӀалий тӀарча драмтеатре, вешта аьлча, театра режиссёр волаш болх бу цо. Бакъда ше а, дика роль ловзае ховргдолаш, актёр хиннав из. Цо эггара хьалха кино ловзаяьр хиннай «Вай заман турпал» яхача Лермонтов Михаил Юрьевича язъяьча романа турпала, эбарга Казбича роль. Укхаза дагадоха безам ба са Абаьданаькъан Бека язъяьча «БӀубенна гӀа боахаш ва кинорежиссёр» яхача очерка тӀара цхьа дакъилг. Из кино даьккхар хиннав Ростоцкий Станислав Иосифович, Сулумбика ший ролага кийчлуш, мишта къахьегаш хиннад дийцад цо:
— Дукха низи хьинари дӀадехаш, дуккхача хӀаманна сага сатоха дезаш я искусство. Казбича роль кийчъеш, кӀезига къахьийгадац киноартиста Мамилганаькъан Сулумбика а. Казбича сурта хьисапа тӀа валар духьа, цхьан шераи ах шераи модж лелайир цо. КӀора мо Ӏаьржа, хоза модж яр Сулумбика. ТӀаккха Казбич санна говра тӀа вагӀа Ӏомалуш а хилар из, говраш кхоабача заводе. Дика говрбаьри хилар Сулумбиках. Карагез яха Казбича хиннар мо говр а, Сулумбика ше хержа, караӀомайир. Фильма тӀа гуш, актёра из дика карагӀдаьлар. ТӀаккха мел дика, бокъонца ролан тӀарча турпала таралесташ а ловзайир Казбича роль. Укхаза дика накъадаьлар лоаманхочун оамалаш, зӀамига волча хана денз, Сулумбика дика йовзаш хилар, цунах шийх уж йоахкаш хилар а.
Мамилганаькъан Сулумбик — Казбич
ДӀахо юха а дешар. ХӀанз цо деш режиссёрий курсашка, цу хана цунна бовз гӀорбаьнна советски кинорежиссёраш. Ше а волалу кинофильмаш даха. Цу юкъа цо болх баьб Одессерча киностуде, дӀахо Москверча М. Горьке цӀерагӀча киностуде. Цо тайп-тайпарча шерашка даьхад Сациалистически Къахьегама Турпалех ЭсамбаевгӀар Махьмудах, ХаджиевгӀар Шамсудинах, «Лезгинка» яхача селий халхара ансамблах, «Бреста бицбенна турпалаш», «Лоаман ашараш» яха кинофильмаш. Ше говза кинорежиссёр хиларга хьежжа цо даьхад исбахьален фильмаш а, царех да «КӀайча лаь бос», «ЦӀеча беса кӀотарг» яхача Ю. Фомбышенко повестах даьккхар, «ЙиӀий танго», Приставкин Анатоле «Дошо морх яр, бийса йоаккхаш» яхача повестах дола фильм. Дуккхача цӀихезача актёрашца болх бе бийзаб цун, дувца киноленташ доахаш. Царех хиннав Крючков Николай, Дуров Лев, Гердт Зиновий, кхыбараш. Къаьстта а боча да гӀалгӀашта вай Сибре дигарах лаьца дола Приставкина повестах даьккха исбахьален фильм. Из Шолжа-ГӀалий тӀа хьахьокха Сулумбик венача хана, хала дар цунга хьажа ваха, билет эца. Цул тӀехьагӀа хьажа безам мел бар хьежар цунга, телевидене гӀолла из хьахьокхача хана. Сона хеташ, цунна эггара халагӀа хинна хургда из доаккхаш, хӀана аьлча дог Ӏувжадеш да цун дуккха доакъош, хӀаьта Сулумбика-м из ха кӀезига-дукха дагайоагӀаш а хинна хургья. Вай цӀадоагӀаш из кхийна-нийсвенна зӀамсаг хиннав. Вешта аьлча, Россе киноискусство а гӀалгӀай кинематограф а дегӀаухача даькъе йоаггӀаш йола ший моттиг хьалаьца чакхваьннав Мамилганаькъан Сулумбик. Хала а хеташ, хьоахаду аз, из укх шера вайцара къаьста хиларах.
Даканаькъан Мухьмад - режиссёр
Цунца Ленинградерча театра, ашарий, кинематографе институте деша ваьгӀав Сурхо тӀара Даканаькъан Мухьмад а. Из ваь хиннав 1934 шера Гадой Ахьмада дезале. Кинорежиссёр волаш йоккхача шахьарашка болх баь саг ва из. 1962-ча шера лакхе хьоахаяь институт яьккха воал Мухьмад. Шийна Калинина посёлке диъ цӀа дола коттедж еннаяр, яхаш, дийцар цо сона, ше валалехь ши-кхо шу хьалха. Из мича яхай, Ӏаьдалá юха дӀаеннай е хьа ца эцаш йитай — из кхетадеш дац. Бокъонца бакъда цаӀ: цунна болх бе моттиг хиннаяц республике. Из юхавода Ленинграде, цига «Ленфильме» балха а отт. Цу хана из саг йоалаяь вар. Мишта нийсденнадар цо Ленинграде кхийна йоӀ йоалаяр? Котанаькъан Сулумбики, ИдаевгӀар Ювсапи (нохчо), Даканаькъан Мухьмади кхоъ цхьа молха эца дагахьа аптеке чубаха хиннаб. Цу чу латташ йола Куприянова Людмила йовз вай мехкахочоа. Цун да, тӀема-форда училище медицински гӀулакха начальник волаш, къахьегаш хиннав, инарал-майор яха чин а хиннад цун. Къамах гурже хиннав из. ХӀаьта Людмилай нана полячка хиннай. Диъ шу Мухьмадал зӀамагӀйолча Людмилайна чӀоагӀа везалу гӀалгӀай зӀамига саг, цунцара къаста ловш яцар из кхы. Иштта хьахул цар дезал, 20 шу ха йоаккх цар цхьана бахаш, цу юкъа хьахул цар йоӀ Лейла. Бакъда вахар массаза шаьра хилац, поэта Озанаькъан Салмана а дайна, цкъаза «шоага хул». Къаста безаш моттиг нийслу цар вахаре. ЙоӀ наьнаца юс. Цу хана денз, уж Даканаькъан Мухьмадаца гӀулакх доагӀаш хиннабац. Цул тӀехьагӀа йоалаяь яр цун шоллагӀа сесаг. Из Яндарера яр. Цигарча ишколе завуч йолаш болх беш хиннай Коазой Люба, цо йоалаеча хана. Петербурге почте болх беш яьккхай цо ший дукхагӀйола ха. Цо ваь 30 совгӀа шу даьнна Амир яхаш воӀ ва цар.
Дешача хана актёра говзал ма йий вай мехкахочо Ӏомаяьр, режиссёр мишта хиннав цох? «Ленфильме» болх беча юкъа цо чакхйоах режиссёра Г. Козенцева курсаш, из говзал геттара дика кара а ерзаеш. Цу хана денз, ше кино даха волалу из. Цо даьхача исбахьален фильмашта юкъе да «Къахетама цӀермашен» («Поезд милосердия»), «Ӏовожара оагӀув» («Угол падения»), «ДоттагӀийи шераши» («Друзья и годы), «ЦӀера юкъе никъ бац» («В огне нет брода»), «Катерина Измайлова», «ГӀомара арара кӀай малх» («Белое солнце пустыни»). ТӀеххьардар даккхарах дукха дийцад тайп-тайпарча йоазошка. Цудухьа лоацца аргда аз цох. Духхьала белгалдоаккхаргда вай, цун шоллагӀвола режиссёр волаш, цо къахьийгалга а, цу кинофильма юкъе дакъа лаца ДудаевгӀар Муса хьийха хиннар а гӀалгӀа волга. Фильм даьккхад Махачкале.
— Вай мехкахоех а ГӀалгӀайче лаьттача хьалах а кино даккха хьежавац хьо? — хаьттар аз юртахочунга.
— Базорканаькъан Идриса повестах «Безама наькъаш» яха фильм даккха гӀертавар со, тӀехьа тӀайоагӀача хана цун «Боадонгара» яхача романах даккха лерхӀача фильма кӀийле кийчъяр духьа. Даккхийтанзар сога. Иштта дӀадисар-кх из.
Бакъда вай къам дувцаш дола 1938 шера Н. Тихоновси Л. Арнштамеи даьккха «ДоттагӀий» яха фильм меттаоттадеш къа-м хьийгар аз. Цун титрашка язъяь яр са тайпан цӀи. ГӀалгӀай дика бувцаш хинна цунна юкъера кхоъ моттиг дӀаяьккхача, аз сай тайпан цӀи а дӀаяккхийтар цу фильма тӀа болх баьча наха юкъера.
Ахьмада Мухьмада дукхагӀа къахьийгад документальни кино доаккхаш. 130 хиллал фильм даьккхад цо, цу лостамагӀа къа а хьегаш. 1964-ча шергара волавенна 1995-ча шерга кхаччалца, болх баьб цо «Ленфильм» яхача цӀихезача киностуде. Цул тӀехьагӀа пенсе вахав. Сона хезадар, Петербурге бахача гӀалгӀашта кӀирандийнахьарча ишколе цо гӀалгӀай мотт хьех аьнна.
— Бакъдий из? — хаьттар аз режиссёрага.
— 1998 шера Ӏа ювца ишкол хьайийллаяр Албохчанаькъан М., Гадаборшанаькъан М. Согара дийхадар цар, гӀалгӀай кхойтта алап цига Ӏомадар. Юхедиса 33 эрсий алапаш ма дий. Аз болх бир царца. ТӀаккха ишкол дӀакъайлар. 2004-ча шера из шозлагӀа хьайийллар Исмейланаькъан (Йовлой) Лизас. Цо а дукха болх банзар. КхозлагӀа из хьайийллар БӀарахой Ахьмад вар. Бераш хьа а ухар, деша а дешар. Цхьан шера мара болх банзар цо а.
Ший кхыча гӀалгӀашца хиннача бувзамех а дувцар Мухьмада:
— ГӀалгӀай труппера актёраш В. Меркурьева курсе деша баьхкача хана, уж студгородоке Ӏеш бар, Коталон парка юхе. Цар массане а тайпан цӀераш дӀа а язъяь, эшаш хуле кулга кӀалха хургйолаш, царца бувзам оттабаьбар аз. ХӀаьта художник Оздой Дауд (из сона вайзавар 1975 шера) Америке дӀавахалехь, цига дӀадахьийта дезаш дар цун балхашта даьха сурташ. Уж деррига сурташ даьхар со вар. Цул тӀехьагӀа, из дӀавийхар Америке, дика а воаллар цига. Бакъда, да цамогаш ва, аьнна, цӀавийхар из. Даьна юхе ваьгӀар Дауд, воккха саг дӀакхалххалца. Америке юхавахар хиланзар цун. ХӀаьта а цигарча музеяша цун цхьа болх битаб, даимленна гойтар духьа.
Кхы цӀаккха цӀава, ГӀалгӀай мехка ваха хьежавац-те Даканаькъан Мухьмад? Цу хьакъехьа дувцаш, цо аьлар, 1987-ча шера Боканаькъан Хьажбикара хьалвийхавар со Шолжа-ГӀалий тӀа. ЦӀавар дувцаш хиннад царна юкъера къамаьл. Мухьмад моллагӀа цар хьабенна болх бе раьза хиннав, нагахьа шийна ваха моттиг (квартира) лойя. 10-12 ди а даьккха, кхы цар юхь ца яь, юхавахав из ше вахача Петербурге. Карарча хана массехк шу да Даканаькъан Ахьмада Мухьмад воаца, бакъда цо кинематографе йита лар дуккхача шерашка ювцаргья аьнна хет сона тӀехьа тӀакхувча къонача тӀехьено.
Янданаькъан Тамара («Лоаман новелла»)
70-ча шерашка кинематографа юкъебаьхкача гӀалгӀаех я Янданаькъан Тамара. Культураца, театраца хьакъ долча наха хов, Тамара Ленинградерча театра, ашарий, кинематографе вӀашагӀъеллача гӀалгӀай студеца йолаш, В. В. Меркурьевгара а И. В. Мейерхольдагара а Ӏомалуш хиннилга. Цигара цӀаеначул тӀехьагӀа, театре болх баь ца Ӏеш, тайп-тайпарча киностудешка исбахьален фильмашка дакъа лоацаш хиннай из. Дерригаш ца дувце а, массехк хьоахадергда вай царех. Тамарас дакъа лаьцад «Бабек» (1979), «Лоаман новелла» (1979), «Сармака шу» (1982), «Лоамшкарча лувкхеран йӀаьха оаз» (1985), «Шахерезадай керда фаьлгаш» (1986), «Шахерезадай тӀехьара бийса» (1988) яхача а кхыча а фильмашка. Къаьстта сона боча а хьамсара а дар царех «Лоаман новелла» яха фильм, хӀана аьлча цун сценарий язъяьр ГӀалгӀай халкъа йоазанхо Чахкенаькъан СаӀид вар. Цул совгӀа, хулаш дола хӀама а вай республике хулар, хӀаьта Тамарайга геттара хоза товш санна хийтар сона вайнаьха йиӀий роль. Укхаза СаӀид хьоахаваьволаш, массехк дош ала безам бар са цои хӀирий йоазанхочо Цагараев Максимеи цхьана сценарий язъяь даьккхача «ГӀалаш тӀа цӀераш» яхача кинофильмах. Керда Ӏаьдал доаккхаш, лоамароша лоаттабаьча къовсамах, лайнача халонех, лоамарой цхьа барт болаш моастагӀчоа духьалъоттарах дувцаш да из фильм. Цох иштта цӀи тиллар бахьан да, лоамашка бахача наьха Ӏаьдал хиннад кхерам тӀабоагӀача хана, гӀалан бухье хоама цӀи ювзаш, иштта дӀахайташ хиннад цар гонахьа ядача юрташка, тӀема кийча хила безилга. Вай даьша леладаьча цу Ӏаьдалах пайда эцаш, даьккхад из кинофильм. Хьалха каст-каста хьокхар из телвизора программанна юкъе. Укх тӀехьарча хана дайнадац сона. Кхыча къамашта нийса, гӀалгӀай къам а дувц цо, дика гойт паргӀтонга дала гӀерташ къамо лоаттабаь къовсам.
Духхьал цхьа Чахкенаькъан СаӀид хинна Ӏийнавац кинематографаца къахьегаш. Ший хана Базорканаькъан Идриса а даьд кинофильманна ларде дийша йоазош. Къаьстта царех я «Къахьегами розаши» яха цун очерк. Цул тӀехьагӀа цох хьахиннай «Со халхавувргва» яхача исбахьален фильма сценари. Из фу фильм да, хьанах даьккхад са ханарча наха дика хов. Таханарча кагирхошта ца ха а тарлу. Цу очерко а кинофильмо а вувцар ва СССР халкъа артист, Социалистически Къахьегама Турпал хинна ЭсамбаевгӀар Махьмуд. ЗӀамига волча хана денз воккха хинна дӀаотталца, цо даь халхараш, леладаь балхаш, йоккхача сценага кхаччалца цо хьабена никъ гойт цу киноленто. ЗӀамига кӀаьнк волча хана, Наьсрерча къаьнарча культуран цӀагӀа (РДК оалар цох) хьежав со цу фильмага эггара хьалха. Цу хана денз, хӀанз а цунцара чам дӀабаланза ва со, цкъаза интерната чура из хьа а лехе, цунна юкъерча халхарашка, къаьстта а вайнаьха халхарга хьожаш ха йоаккх. Къаман халхар геттара хоза дича санна хет сона Махьмуда.
ТӀехьарча хана гучабаьннача а, берригача мехка байзача а актёрех ва Булгучанаькъан Адам. 2005-ча шера денз, хьинаре дакъа лоац цо вай мехкарча кинематографаша доахача бе-беча фильмашка. Къаьстта а из дика вайзав, Лаврентий Бере роль ловзаяр бахьан долаш. Нагахьа санна цо ролаш ловзаяь фильмаш дувце, царна юкъе да «Маьлхо кӀаьдбаьраш», «Жуков», «Легавый», «Смерш», «Власик. Сталина ӀиндоргӀа», «Орловаи Александрови», «Сигале милашца юст», кыдараш.
Булгучанаькъан Адам - Берия
Цхьаькха цхьа актёр а хьоахаве безам ба са укхаза. Из ва Новрбенаькъан Руслан. Цо а дакъа лаьцад дуккхача фильмашка. Дагалоацаргда вай царех массехк. Из да «Маьрша волаш вола», «Къонахчун хӀайкал», «Ахилеса кӀоажув», «Бурчолг», «Стилет», «ШийттлагӀа гуйре», «Ӏаьржа жуккарг», кхыдараш. Кхы а да цо ролаш ловзаяь киноленташ.
Руслан Наурбиев («Маьрша волаш вола»)
Къаьстта а сона дика хет, вай республике Дунен халкъашта юкъера «Дошо гӀала» яха кинофестиваль дӀахьош хилар. Эггара хьалха из хилар 2014 шерарча гурахьа. Цу юкъа вайцига хиннаб цӀихеза мехкара актёраш а режиссёраш а. Царех ва Россе кинематогрофистий Союза председатела заместитель Лаврентьев Клим, цун фусам-нана, режиссёр Лаврентьева Эльвира, телеведущи а диктор а йола Судец Татьяна, актриса Егорова Наталья, Громушкина Наталья, Журавлёв Анатолий, Хохлова Ольга, Лужина Лариса, Варлей Наталья, Светличная Светлана, Тома Светлана, Нинидзе Ия, Панкратов-Чёрный Александр, Куценко Гоша, Климович Егор, кхыбараш. Фестивале хьокхаш, дакъа лоацаш хиннад Россерча, Г1уржий мехкарча, Украинерча, Туркий мехкарча, Германерча, Венгрерча, Китаерча, Таиландерча кинематографистий фильмаш. Дуккхачарна еннай «Дошо гӀала». Цу фестивало а Ӏоткъам бергба аьнна хет сона, вай республике кинематографи дегӀакхувлара а чӀоагӀъялара а. Цу новкъа хьалхара масал долаш а да. Из да «Сайти Зоуле воӀ» яха исбахьален фильм. ДӀахо дӀайодача хана, уж толамаш доккхагӀа хиларга сатувса лов.