ХӀаьта карара 2023 шу «Хьехархочун, хьехамчан шу», аьнна, хьакхайкадаь а, массанахьа из хьаллаьца хилар а ховш да. Цу мугӀарера моттиг яьяр укх деношка Долакха-Юртарча культуран цӀагӀа. «Бахалба халкъа йоазанхой» яха кхетаче яр дӀахьош хиннар. Укхаза белгалдаккха дезаш да, Дерригача дунен тӀарча йоазанхой ди дездеш вайна дика йовзаш йолча йоазанхочунца, йоазанхой Союза доакъашхочунца Ӏахилганаькъан Заретайца дӀахьош хинна вӀашагӀкхетар.

Дукха бар укхаза баьхка хьаьший а. Царех вар вай мехка меттел доазол арахьа а дика вовзаш, цӀихеза вола, дукхача романий автор Коазой Ӏийса, иштта йоазанхой Союза кулгалхо Ноакастхой Хаваш, Долакха-Юртарча администраце кулгалхо Аькхенаькъан Дауд. Цу культуран ЦӀен методист волча вай къонача йоазанхочо СаьпарӀаланаькъан Микаила доккха дакъа юкъедихьадар кхетаче дӀахьош, дукха беза хьаьший бар цӀай дезде баьхка.

Хьаьшашка моаршал хоатташ, хьалхарча дешаца кхетаче хьайийллар Долакха-Юртарча культуран ЦӀен исбахьален кулгалхочо Манкенаькъан Зинас.

«Вай тахан укхаза гулдалара бахьан боккха лерхӀам болаш да цхьан оагӀорахьа, шоллагӀча оагӀорахьа вай воайла дашаш, дезаш хилара наькъ тӀа вӀашагӀкхетар а да. Ма дарра аьлча, шо тхоца чӀоагӀа лерхӀаме хилар хоалу тхона. Иштта децаре, селлара хоза гулденна а хургдацар вай. Ер шу, вайна ма харра, хьехархой а хьехархой новкъостий а да, аьнна, хьакхайкадаь ма дий. Цунна тӀа а тайжа, дӀаяхьа лаьрхӀар оаха вай оазален сайре. Из доацаш а цу юкъедоагӀаш да йоазанхой ди хилар. ТӀаккха из деций вайна гулдалара бахьан, воайла кӀезиг-дукха дег тӀара безам эцара йола таро», — аьнна йистедаьккхар цо ший къамаьл.

Белгалдаккха деза, хьоашалгӀа йоагӀа Зарета ше цаӀ енаяцар укхаза. Шийца оарц-новкъостий а боалабеш, енаяр из. Оалаш да-кх, вай тӀехье вай бераш да, аьле. Цудухьа аргӀанара дош царна делар.

Бераш дар укхаза хоза кийчо яь. Цар йийшар йоазанхочун байташ. Масала, Аьлтий-Юртарча ишколе дешаш йолча Чуранаькъан Рагдас йийшар «Боккхий нах», «Малх», «Баскилг» яха байташ.

Булгучанаькъан Элмирас, Булгучанаькъан Самирас йийшар иштта хоза байташ: «Нана тхьайса улл», «ГӀалгӀайче», «Берал», «Наьсаре», «Гуйран бос».

Ший кхолламах лаьца дийцар гулбеннарашта Заретас. Ший дег чура уйла мишта каьхата тӀа йоаккх, вахара седкъий шоаш ма дарра лохьаде мишта таро хул дувцаш, чӀоагӀа наьха безам тӀаэзар йоазанхочо ший кхоллама наькъа.

Россе паччахьалкхен йоазанхой цхьанкхетара доакъашхо йолча Ӏахилганаькъан Заретас арахийца дукха кинижкаш да. Даим цу тӀехьа къахьегаш хьайоагӀарех я из, ала йиш я, цо даь балхаш бӀаргадайча. Царех да «Гаьнара безам» яха роман.

Гулбеннарий самукъадаккхара вӀашагӀъехка иллей а байтий а оагӀонаш го таро хилар укх кхетаче. Долакха-Юртарча ишкола 8-ча класса дешархоша, иштта кхыбараша йийшар байташ: «Ираз деций», «ГӀалгӀай Ӏадаташ», «ДоттагӀа», «Къоаной», «Даьхе», «Лар», дукха яр уж-м. Цунга хьежжа кийчо а яьяр хоза.

Ӏарчакханаькъан Мадинас белгалдир, ше хьехархо хиларах тарра, бераша мел чӀоагӀа дика кийчо яьяр укх кхетаченга.

Иштта Долакха-Юрта йоазанхочунцара вӀашагӀкхетар хургдолга хайначул тӀехьагӀа, дог раьза долаш, венавар Коазой Ӏийса. Из укхаза вар чӀоагӀа шоашта лерхӀаме хилар цкъа белгадаь а Ӏанзар фусам-дай. Из вийхача моттиге доккха цӀай хул, хӀана аьлча даим ладувг1а догдоагӀаш да цун къамаьл. Цо а, ший аргӀаг1а, къамаьл дир цига. Наха бала кхетам а хьаькъал а долаш нах вай къаман хиларо хьагойт, из мел йоккха ганз я. Из мо йола моттиг хилар ювцача кхетаченах а.

Белгалде деза, гулбеннарашта из моттиг сакъердаме хилийтара, дукха программаш вӀашагӀъехкаяр хьехархоша, шоаш тӀа а хьожаш, берий оарцаца. Цудухьа вай къамандараш меттел, гуржий къаман а халхараш дир укхаза. Дукха хьаьший бар, хӀаране ший дош а аьлар. ХӀаьта фусам-даьша а шоай аргӀах баркал аьлар, иштта хоза салоӀам вӀашагӀболларах, шоаш лаьрхӀа хьаьший гулбаларах. Кхетаче чакхйоалаш, йоазанхочо Ӏахилганаькъан Заретас баркал аьлар укхаза къахьийгарашта. Юххера, сурташ даьхар, дагадоха хӀама хургдолаш.