Хьалхара гӀалгӀай роман кхелла йоазанхо
Чахкенаькъан Идриса СаӀида 85 шу дизарга
ГӀалгӀай литературанна юкъе ший къаьстта а лоархӀаме а моттиг дӀалоацаш я Чахкенаькъан Идриса СаӀида цӀи. Массайолча жанрашка къахьегаш, чакхваьннав из, ше дунен чу яьккхача хана. Вайна ховш ма хиллара, гӀалгӀай литературанна юкъе эггара хьалха роман кхеллар из хиннав. БӀарччача вай къаманга ена сагото, из мехкахдаккхар дувцаш я из роман «Дошо бӀоагӀий». Бакъда СаӀид духхьал из цхьа роман язъяь ца Ӏеш, дӀахо а из жанр дегӀакхувлаш хьавенав, ший эггара хьинарегӀа долча шерашка. Цо иштта язъяьй наха езаенна «Иштта мара», «Бертий бийсаш» яха романаш. Уж дӀаоттае йиш йолаш я моллагӀча къаман говзамеча литературанна мугӀарашка, хӀана аьлча говза кхелла а кӀоарга вахара маӀан шоашца долаш а хиларах. Тайп-тайпара ханаш я йоазанхочо ший доккхача йоазошка гӀолла ювцараш, бакъда моллагӀча хӀамах ше яздой а, ший къаман вахарах коггӀортолга ю цо — йоазанхо къаман вахара кизга долга дика кхетадеш хиннад СаӀида.
Иштта цо къахьийгад зӀамагӀйолча эпически жанраш тӀа а. Яздаьд дукха дувцараш, повесташ. Цун дикагӀдолча дувцарех да «Маькха гӀоргӀилгаш», «Трасса», «ЦӀерага маьре яхар»; боккхагӀчарна а зӀамагӀчарна а язъяь повесташ «Даь илли», «Энвер». СаӀида къахьийгад киносценареш тӀа, масала, хӀирий йоазанхочунца Цагараев Максимаца цо язъяь хиннай «ГӀалаш тӀа цӀераш» яхача кинофильма лаьрхӀа сценарий. Иштта нохчий кинорежиссёраца ТатаевгӀар Илезаца «Лоаман новелла» яхача кинофильманна лаьрхӀа сценарий а язъяьяр СаӀида. Цул совгӀа, цу фильман эпизодашка ше ролаш ловзаеш а вар.
Хьинаре къахьийгад цо гӀалгӀай драматурги дегӀайоалаеш а дӀаоттаеш а. Вай республикерча наха дика йовзаш я цун пьесаш «Къонгаш бовча хана», «Террор», «Са кӀаьнк», «Асхьаб Бендер», «Жанхота валар», драматически поэма «БӀаргий хих биза кад».
Байташ а, кӀоанолгаш а, берашта лаьрхӀа стихашца яздаь фаьлгаш а кхоллаш, Чахкенаькъан СаӀида хьахайтад ше бакъвола йоазанхо-профессионал волга. Дика довзаш да цун байтий книжкаш «ГӀарагӀураш», «Лаьттан хьаж», «Дог-безам», берашта дезаденна фаьлгаш «Селасат», «ШайтӀилг», кхыдараш. Иштта цо язъяьй кӀоанолгаш а.
Йоазонаш кхолларал совгӀа, кхы дукха лоархӀаме моттигаш хиннай цун вахарца а баьча балхаца а ювзаенна. Масала, цо болх баьб гӀишлош еча, кӀор боаккхача, «Сердало» газета литературни болхло волаш.
Москверча М. Горьке цӀерагӀча литературни институте дешаш волаш, цунна вайза хиннав эрсий гӀорваьнна йоазанхо Кассиль Лев, из цун дипломни балха кулгалхо а хиннав.
Цигара цӀавеча цо даьча балхашта юкъе да «Лоаман Ӏуйре» яхача альманаха редактора, Нохч-ГӀалгӀай книжни издательствон редактора, «Сердало» газета керттерча редактора, ГӀалгӀай Республикан культуран министра, ГӀалгӀай йоазанхой Союза правлене председатела балхаш.
Ше моллагӀча гӀулакха тӀа вале а, нахаца та ховш, нах дукха безаш, йоазанхочун керттера декхар дика кхетадеш, саг вар из. Цунца дуккха ваӀашагӀкхетараш, дагара дувцар хиннад са; ше воккха йоазанхо вале а, кура-сонта воацаш, зӀамагӀчарга ладувгӀа ховш, саг вар Идриса СаӀид. Кхыча къамий йоазанхой сий деш а вар из. Цо таржамаш даьдар Пушкин Александра, Ляпин Игора, Кулиев Къайсына, кхы дуккхачар йоазошта, «Игора полках дола дош» яхача ширача эрсий литературни йоазонна, царех тарра кхычарна. Чахкенаькъан СаӀид гӀалгӀай мотт мел бах вахаш, вешаш хургва.
