Со чӀоагӀа цецвоал из дувцарех, хӀана аьлча из бакъдоацандаь. Маьждигаш дацар цу хана, уж дӀакъайладар, цар чу е клубаш е цехаш хьайийллаяр. Из ийрча хӀама дар. Амма ший цӀагӀа ламаз деш, марха кхоабаш, зерата бийсан аргӀа лораеш хиннача сагага Ӏаьдало цу хана хӀама оалар аьлча, из харц да. Са даь-да воккха саг вар. Цо массадола бусалба дин цӀайш лорадора, ламаз а дора, мурдаш а кхувлар, таравихьа ламазе а ухар, КъорӀа-жайнаш а дешар. Цунга хӀама оалаш саг вайнавац сона, из дунен чу мел вахача заман чухь. Цул совгӀа, моллаш ба яхаш бола нах а халкъо лоархӀаш, мовлат дешийта, шарӀа де дӀабехаш бар. Из ховш дар Ӏаьдала, из бахьан долаш царна Ӏазап тӀалоаттадора ала йиш йолаш вац со, хӀана аьлча ислама никъ лелабеш уж баьхандаь.

Тахан са вувца безам ба Гелатхой Абукар-молла. Дукхача наха накъаваьнна а харцача хӀаманца ше хоа ца волийташ чакхваьнна а, саг вар из. ЗӀамига кӀаьнк волча хана денз, массехк цӀа мара юкъе доацаш, цунна хьалхашка хьалкхийнав со. Цу гонахьа баха нах, моллагӀа динца дувзаденна гӀулакх эттача, эггара хьалха из волча болхар, хӀана аьлча нийса жоп шоай хаттара корадоагӀаргхиларах тийша боландаь. Цхьа моттиг дагайийхар сона укхаза цун вахарера. Дукха ха я из хинна. Абукар-молла ше воаца а даьннад ялхайтта шу. Цхьан зӀамигача сага йодаяь саг йоалаяьяр. ЙоӀ раьза яр, хьайоалаяьр раьза вар. ЙиӀий дай духьала бар, йоккхагӀа йиша йолаш из маьре яхарах. ХозагӀа-м кӀеззига сабар даьдаларе хургдар, вайнаьха эзделага диллача, йоккхагӀъяр маьре яххалца.

Хинна даьнна долаш, хозагӀча тайпара дӀадерзаде дезаш дар этта гӀулакх. Саг йоалаяьчун даь-нана, ше фу дергда ца ховш, хьанга кхайкаргья, мала оарцагӀвоаккхаргва ца ховш, хьувзар. Юххера а, гаьна воацаш вахача Абукар-моллага леткъар из. Йоккха саг чӀоагӀа еха хилар дайча, молла аьннадар, хӀама дергдац, зе-зулам ца доалийташ, чакхдаккха хьожаргда вай из гӀулакх. Ше аьннача тайпара дӀадерзадаьдар цо из, тайпан боккхагӀболча къонахашта тӀабода никъ а леха. Из деррига аз сенна дувц аьлча, нахаца бувца мотт болаш, царна товргдар мишта ала деза ховш, саг вар молла. Цунга хьежжа сий а дора цун Наьсаре а цул арахьа а бахача мехкахоша. Юхе бахача нахага а хьакхачийтацар из мовлата бутт е мархий бутт болча хана. Цун ший воӀа Мухьмада яхачох, цхьа ди дӀадодаш хиннадац, цар наӀарга шиъ е кхоъ машен ца йоагӀаш. Цкъаза, ше-ше хьалхагӀа венав яхаш, къовсамаш а хулаш хиннад из вига баьхкача наха юкъе.

Абукар ваь хиннав 1902-ча шера (укх шера нийсса 120 шу дуз цун), Гелатхой ГӀазӀалийи Ужахьанаькъан Машахьийи дезале. Цу заман чухь цун дай баьхаб ГӀалгӀай-Юрта. Вайцига хьужаре ца вуташ, Кавказера бусалба ди хьаболабеннача селий мехка деша вахийта хиннав из дас. Лоамашка уллаш, Саситли яха цӀи лелаеш, Цумадински районе хиннай цунна хьийха Хьабибулла-молла вахаш хиннна моттиг. Саситли яхилга жӀайхой метта юрт яхилга да Цига дийшад цо хьужаре а цул тӀехьагӀа молла хилара эшаш дола Ӏилма а. Диъ махьал дийша хиннав из. Цигара цӀавеча, кхыча моллашца бувзам лоаттабеш, гӀулакх доагӀаш, шийна цаховр кхы тӀа Ӏомадеш, кӀоаргдеш, кердадоаккхаш хьавенав из. Цо бувзамаш лоаттадаьча моллаех хиннаб Даскенаькъан Эке Ӏумар, Оздой Саьлмарзий Махьмад, Йовлой Чоалдар-хьажий Хьусен, Йовлой Шахьбота Суламбик, Шовланаькъан Асхьаб-молла, Муцолганаькъан Охлой Ӏусман. ХӀаьта КӀуренаькъан Йоакъап-молла-м хӀара денна яхар санна гуш хиннав цунна, хӀана аьлча Наьсарерча С. Орджоникидзе цӀерагӀча цхьан урам тӀа шаккха вахаш хиларах.

Абукар-молла ши саг йоалаяь вар. Хьалхара сесаг (Рукъет) мохк бохабале йоалаяь хиннай цо. Цун кхо дезалхо хиннав. ВоӀ Махьмад Казахстане кхелхав, Ахьмад Шолжа-ГӀалий тӀарча Катаяма оалаш хиннача моттиге ваьхав, из, «Газ-53» яха машен лелаеш, хиннав. ХӀаьта йоӀ Дебихан Наьсаре, даьна гаьна йоацаш, яхар; Цхьорой Висангирега маьре а йолаш. Цун воӀ ва тахан Наьсарерча политехнически колледжа директор вола Цхьорой Висангире Мухьмад-Башир. Итташ шераш да из цу колледжа керте латта. Сабарца, хьаькъалца цунна доал де ховш, дуккхача кагийча нахаи мехкараштеи балха говзалаш караерзае гӀо деш, хьавоагӀа из. Цига дийша баьннача кагирхоех хиннаб бухгалтераш, юхьанцарча классай хьехархой, трактористаш, водителаш-мотористаш, слесараш, кхыбараш. Дебихан ше гӀоръяьннача ГӀ. Ахриева цӀерагӀча «Электроинструмент» заводе къахьегаш хилар. ШоллагӀйола саг цо вай цӀадахкале йоалаяьй. Из сона геттара дика дагайоагӀа. Эккажкъонгий-Юртарча Гаьгенаькъан БаӀе Яха яр из. Цо ваь кхы а кхо дезалхо вар Абукар-молла. ВоккхагӀвола воӀ Ваха яхаш вар. Из, МагӀалбикерча маркхал хьабеча моттиге директора заместитель хилар, 1979 шера 14 апреле ше валлалца, машена тӀара Ӏовоалаш, бордюра тӀа ӀотӀакхетар бахьан долаш нийсденнадар из. ТӀаккха Мухьмад ва, цул тӀехьагӀа Ӏашат йоагӀа. ЦӀадахккалца уж баьхаб Кокчетаве. 1957-ча шера юха мехка а баьнна, цу хана денз Наьсаре баха сайцаб цар дезал.

Мухьамадага хаьттар аз, дунен дешар ма деша оалаш, шо школе ца ухийташ, оамал ярий шун даь. Цо яхачох, цар дийшача, балха хилча, шоашта сискал Ӏалашъе уж могаш хилча, дика хеташ хиннав молла. Массанега 10 класс яккхийтай. ВоккхагӀвола Ваха машиностроительни техникум яьккха вар. Кхыметтел йоӀага а бухгалтера дешар дешийтадар цо. Ший хана цо къахьийгар «Электроинструмент» завода управлене. Мухьмад а ва водитела а тракториста а ши говзал йолаш. Карарча хана уж пенсе баха, цхьацца цамгарашца къувсаш хьабоагӀа.

Мишта вахаш, сенах дезал кхебеш вар Абукар-молла? Бусалба дин чухьа леладе мегаргда аьнна белгалдаьккха хӀама мара хьадеш а дуаш а вацар из. 70-ча шерашка вайцига дукхагӀа баьржа бар ахархочун къахьегам. Ӏаьдала боахамаша лелае, хьалкхее нахага дӀателар бӀарчча гектараш буракаш, хьажкӀаш. Царна оасар де дезар, уж дика хьахургйолаш. Абукар-молла цу балхаца вувзавенна а иштта ший дезала напагӀа Ӏалашдеш а вар. Цул совгӀа доахан, жа леладора, цох а цхьацца гӀо-новкъостал хулар вахача моттиге. Маьра оагӀув хьаллоацаш а цунна новкъостал деш а чакхъяьлар цун фусам-нана Яха а. Базар еш, дошо хӀамаш йохкаш яр из. Тахан-м, хьай безам бале, уж йохкаш йола тика а хьаелла йиш я хьа, хьайна лойя. Бакъда цу хана гӀулакх иштта дацар. Иштта базар еча нахах «спекулянташ» оалар. Ӏаьдало къовсам лоаттабора царца, бахача-баьннача битацар. Лувцаш чубехкар, товараш дlадоахар.

Тха наьна-воша вар Наьсарерча РОВД балха. Цох Ӏалаьмате тара волаш, кхыча тайпан зӀамига саг вар районерча милице болх беш. Цкъаза, сов тара болаш, тувлабора уж. Цхьан кӀирандийнахьа сарахьо молла сесаг Яха ера тха нана йолча.

— Хьа вошас сона тахан чӀоагӀа бохам баьб, милици чуйолча цӀагӀа чу а йига, йохкаш хинна хӀамаш дӀаяьхай, — леткъар лоалахо.

Тамаш йир тха нанас, цӀаккха кхалнахаца цу тайпара гӀулакх ший веший нийсденнад аьнна хезадацар цунна.

— Белггала хой хьона са воша варий? — хаьттар нанас. — Цох чӀоагӀа тара волаш, цхьаькха зӀамига саг ва йоах цига балха. Ховргда вайна, хоаттаргда аз, — аьнна, дӀаяхийтар цо лоалахо. Юххера дӀатехкача, цох тара волча зӀамигача сагаца тувлваь хиннавар Яхас тха наьна-воша. ТӀехьагӀа, бехказъювлаш, яр. Вешта аьлча, молла сесага леладаьр хьарама хӀама дацар, бусалба дин чухьа базар е мегаргья аьнна хиларах.

Моллаш берашта Ӏарбий йоазув, КъорӀа хьехаш хул. Бакъда Абукар-моллага ха яцар, хӀара дийнахьа яхар санна, царца болх бе, къахьега. Довнашта юкъе, саг ехача, пхьенаш дутача, мовлат дешача, кхыйолча моттигашка аха везаш хулар из каст-каста. ХӀаьта а 70 −75 шу даьнна нах-м хулар из волча баьхке, цхьацца хӀама хоатташ, довзаш, Ӏомадеш. Абукар-моллагара Ӏомалуш хиннаб йоах Мухьмада цхьаццабола Ӏалама нах: Оздой Исраил, Чербажанаькъан Хьусен, Хученаькъан Ӏалаудин, ГӀазданаькъан Хьамид. Уж берригаш моллаш хинна дӀабахаб. ХӀаьта Йовлой Сулумбик-молла а воагӀаш хиннав из волча, белггалара хӀама хаттар духьа. Духхьал бусалба дешар дийшача наха лаьрхӀа ца Ӏеш, гӀулакхаш тӀарча наха а хьакимаша а сий деш саг хиннав Гелатхой Абукар-молла. Цун сурт шийна бӀаргадайча, «Сердало» газета керттера редактор а ГТРК председатель а хиннача БӀарахой Салангире Мухьмада аьлар йоах, сурт ше дӀахьоргда, районерча музее дӀачудалар духьа. Цу хана цо дӀадахьар бахьан долаш, хӀанз Малсаганаькъан Тухана цӀерагӀча мохк тохкача музее да дувцаш дола сурт.

Абукар-молла зӀамагӀвола воӀ Мухьмад а бусалба дешар дийша ва. Бакъда, цо яхачох, да мукъа хиннавац ший дезалашта хьехархо хинна латта. Из дешаш хиннав вай лакхе хьоахаваьча Оздой Саьлмарзий Махьмадаца. Сона дагавоагӀа из воккха саг. Наха юкъе цӀихеза вовзаш вар из, хьаьнала саг, нийсхо еш вола молла хиларах тарра, цул совгӀа бусалба дин лард дика йовзаш, моллагӀча сага хьехам бала ховш, хиннав из. Со студент волаш, дар аз дувцаргдола хӀама. Цхьа саг кхелхача моттиге, шарӀа де деза аьнна, из воалаваьвар. Къаьстта из харжара бахьан фу дар аьлча, ший гаргара саг вар е вацар аьнна, цхьаннегахьа озабезам бергбоацаш молла ва оалар цох, цул совгӀа шарӀа мишта ду цул дикагӀа ховш а саг вац оалар ерригача районе. Юкъерча дегӀара, кӀи бос болаш юхь йолаш, беркате воккха саг вар из. Къаьстта дика яздаьд цох лаьца, дукха ха йоацаш вайцара къаьстача тележурналиста, йоазанхочо Тирканаькъан Аьсета, «Сийрда лар» яхача ший йоазон тӀа. Цун юкъера цхьа дакъа дешаргда вай: «...Саьлмарзий Махьмад наха чӀоагӀа лоархӀаш саг хиннав. Дов доккха мара цахиларах, Махьмад юкъевахача, цун юхь еш хиннай. Иззал лерхӀам беш хиннаб цун наха. Аьннар аьннача долаш, хьавоагӀаш хиннав из, зӀамига волча хана денз. Дунен духьа харцон тӀехьаваьнна, цхьанне оагӀув хьаллоацаргболаш хиннавац из. ЦӀаккха шийх тешам бовргболаш, ког Ӏоловзаш а хиннавац....»

Цунгара Ӏомалуш, цунца дешаш хиннав Мухьмад. Шоаш верригаш 45 саг вар из волча ухаш, яхаш, дийцар цо сона. Цунца цхьана цига Ӏилма Ӏомадеш хиннав Наьсарерча доккхача маьждига имам ЦӀолой Хизар, цӀихеза вола Ӏалама саг Пхьошанаькъан Ахьмад, ЦӀолой Сайпуддин, Султиганаькъан Абабукар, кхыбараш. ХӀанз могашал дика йоацаш ва Мухьмад, шийна 2-3-зза операци яьй, кхы а е езаш я, яхаш, дувц цо. Иштта, могаш йоацаш, метта я йоах Ӏашат а. Гош лелаш дац цун, Кургане йига еза аьннад. ЦӀенош дӀаэцаре, уж дехка а гӀо дергдолаш вар из ший йишийна, бакъда хӀанзарчоа из аьттув балац цун. Ӏаьдало из цига дӀайига гӀо доре, доккха гӀулакх цох хетаргдолаш вар. Имам волча ЦӀолой Хизара цкъа гӀо даьдар шийна дарба де, кхы дӀахо тхо дагадохаш саг вац, аьлар цо юххера а. Хьагучох, моллагӀча сага а, де низ кхоачачо, гӀо де мегаргдолча хьала тӀа ба молла дезал.

Абукар-молла эггара хьалха ХьажцӀа болхарашца Макка ваха хиннав. Вешта аьлча, молла хинна ца Ӏеш, хьажо а вар из. Цунца, из никъ ийца, бусалба сага пхе паразах цаӀ кхоачашде бахарех хиннаб Белхарой Къурейша Султан, Хазбенаькъан Ӏаддал-Хьамид, Батайнаькъан Уматгири, кхыбараш.

Наьсарера доккха маьждиг хьадича, цох кхаъ хиннарех цаӀ вар молла. ПӀаьраска дийнахьа юкъерча къонахашца из рузбане водаш зувра аз каст-каста. Цигара чубоагӀаш, дукха хӀама хулар цар вӀаший дӀа-юха къастталца дувца. Бакъда цӀаккха оаз, боарамал тӀех айяь, хозаргьяцар цо, ше оалар шорта а хьаькъале а оалар, нах дувцачох тешаргболча тайпара. Барзкъан эздел а леладора цо, молла а бусалба ди а безалургболча тайпара. Цхьаболча вай къамах болча наха оалаш хеза ва со, модж геттара цӀенъяь дӀаяшар хьарама да, яхаш. Амма, сона дагадоагӀаш, мож яшанза волаш, из сайна вайнав ала йиш йолаш вац со. Цул совгӀа, дегӀа тӀа дулха совлен маза боацаш, къонахчун дегӀ хила ма деззара леладеш, вар из. Цхьан сагаца айхьазваьнна, сага вас яь ди а дагадохац сона. Ӏалама саг мишта хила веза ховш, дино дӀадеххача тайпара хила гӀерташ, вар Гелатхой Абукар-молла. Цудухьа везар из наха дукха а. Иштта ший ди а безаболийтар цо, ший оамалашца, гӀулакхашца, леладеча наькъашца.

Кхелхар Абукар-молла 1996 шера ший 94 шу даьннача хана. Ишттал дукха шераш даха цун вӀаштӀехьадаьлар, Далла гӀулакх дара ший деррига вахар хетадар бахьан долаш. Цул ши шу дукхагӀа мара яханзар цун фусам-нана БаӀе Яха а.