УнахцIено буача кхачанца ювзаенна я
Даарехи цар маьхехи лаьца
ХьаннагIчо фуннагIа дувце а; сага могашал, дукхагIча даькъе, цо буача кхачанца ювзаенна я. Оалаш ма хиллара, «Бензин чу ца деттача, машен а дIайодац; хIама ца диача, саг а лелалуц». Цхьабакъда массане цхьатарра таронаш яц, цунга хьежжа эргаш ба наха буа кхача а. Цхьанне даар дукха мах болаш, дIаьхий хул; вокхар даар — геттара биркъе. Массахана а иштта хиннад, хIанз а да иштта. Шоана дагадоагIий хац cона, ишколе ялхлагIча классе Iомадеш хинна «АстагIа Темар» яха шира дувцар. Цу тIа яр укх тайпара цхьа моттиг. Наха вихьа ший воI лехаш лийннав Темар, из дикагIа вовзар духьа, нах бахийтаб цо, кад бизза дошув а ийца. Из дошув дIа а хьекхе, масса сага даъал хIама хургда укх чу, хоатташ хиннад цар. Цхьатарра хиннадац наха цу хаттара луш дола жоп. ХIаране ше буача кхачанга хьежжа луш хиннад из. Цхьанне итт сага, шоллагIчо бIаь сага даъал хIама хургда цох, оалаш хиннад. Юххера, Темара воIага хаьттад акхар, вокхо жоп деннад, дика мецвеннача сага цкъа даъал хIама мара дац из, аьнна. Темара воI таро йолча цIагIа кхийна хиннав, цунга хьежжа, хьал долча наьха кхача хиннаб цо буаш хиннар.
ХIанз а ба вайна геттара дIаьхийча шунаш тIа багIа нах. Бакъда дуккхабараш лерттIа даар дIа ца кхоачаш, цох салоIам ца хулаш, къе-миска боахк. Царех цхьа дакъа да алапеш лоха дола нах. Нагахьа санна дезал боккха бале, цун алапи шозза базар тIа ваххал мара хургдац. ХIаьта базараш а я тайп-тайпара. Укх тIехьарча хана ярмаркашка, бе-беча базарашка хила вийзав са. Бакъда балха тIеравала вIаштIехьа ца доалаш, Сурхо тIарча базар тIа чуотта ха йоацаш, лийннавар со тхьовра денз. Цигара базар ерача дийнахьа мара хилац. Юххера а, цига кхача а таро хилар са укх деношка. Цига бохкаш хиннача цхьаболча кхачан маьхаш кхыча моттигашка сона дайначарел лохагIа дар. Цудухьа наха аьттув болашагIа дар цигара эшаш дола хIама эца. ДукхагIча даькъе, кхаь республикера дохкархой вIашагIкхет цига. Уж ба моттигера, нохчашкахьара, гIаьбартой-балкхаройшкахьара тIаьргахой. Цхьаккха тайпара урс хьекха хIама сона цу дийнахьа ювцача базар тIа йовнзар. Бакъда шоаш цIагIа дулх даккха йиш йола хIамаш кIезига дацар. Дийнатех укхаза дохкаш дар дулха лаьрхIа доахан, жа, москалаш, котамаш. Дикан тIа-вон тIа водача дига мегаргдолаш дар дувца хьайбаш, москалаш. Масала, геттара бехкеча сагацара гIулакх леладеш, дига мегаргдолаш дар доахан. Кхо бежан тIалаттача машена юхе латтача къонахашка хетт аз:
— Царех доккхагIчох фу дех?
— Шовзткъа пхиъ бIаь тума, — хезар cона.
Сов геттара боккха, лакха мах хетанзар сона цох. Думи боацача, юкъерча устагIах шийтта бIаь тума дехар. Захала яхьа мегаргйолча москала боргIалах — кхо бIаь ах бIаь, москала котамах — ши бIаь ах бIаь. Юрта бахача наха цIагIа лелае мегаргйолаш дика котамаш хийтар сона гIаьбартой-балкхарой республикера енараш, царех 600 сом дехар, дикка ондаяьннача, кхувш йоагIача котамех — 400, кхувш йоагIача кIоригех — 150 сом. Хьа а ийца коа дIахийцача, наха пайда хьалургболаш дийнаташ дар базар тIа хиннараш.
Сурхо тIарча Кен чу хулача базар тIа дар кхыдола даараш. Масала, укхаза дуккха чухьнахьа хийтар сона нарсаш, помидораш. Нарсех 35-40 сом, помидорех 60 — 100 сом дехар, кхыча базарашка а Магасерча тикашка а маьхаш дуккха лакхагIа дар. Цхьайолча тикашка нарсех 55 сом дехар, вокхар чу — 114 сом. Помидорех цхьайолча тикашка — 110, вокхар чу — 149. Борща эшача хIамай мах а бе-бе бар. Масала, Сурхо тIарча базар тIа коартолах, кабуцах, цIеча чахрах 50 сом дехар, марковках −45. Столицерча тикашка коартолах — 60, цIеча чахрах — 90, кабуцах — 70, иштта кхы дIахо а. Вешта аьлча, тайп-тайпарча моттигашка эргаш да кхачан маьхаш. Цхьачарна дукхагIа деза, вокхар наьха хьашташ, таронаш теркалъю хьалахарча аргIагIа. Гаьн тIарча сомий маьхаш кхычахьа санна дар укхаза. Iажех 60 — 100 сом дехар, кхаь лимонах — 100 сом, баьцакомарий ведарах — 1000.
Лакхе бийцарел совгIа, кхыбола кхача а бар Сурхо тIарча базар тIара эца йиш йолаш: дIаювча помидорий буц, цIагIа хьаяьккха шура, цIено лоаттаеш эшаш йола хIамаш, кулгех-юхьмарех тоха сапа, тIадувха барзкъа, кхыметтел хьалъюа маькх.
Базараш хилар дика да, наьха аьттув хулийт цар, шоаш бахача моттигашкара гаьнабала а ца безаш; цIагIа, коа-карта, шун тIа эшаш дола хIама эца. Къаьстта дика хургдар, нагахьа санна цига увттадеш дола маьхаш а, наьха хьал-таронаш теркал а еш, увттадоре.
