Даьхен лорабой кхебу йоазув
ГIоръяьннача повеста 60 шу дизад
ГIалгIай исбахьален литературанна юкъе дукха да, дешачун безам тIабодаш дола йоазош. Царех цхьачар къахьега, нах бовза, Даьхе еза Iомабу тIехьа тIакхувш долча ноахалех бола къонабараш. Укх шера нийсса 60 шу дуз вай литературанна юкъе дикагIчарех цаI долча, «Турпала вахарцара ийс ди» яхача Заьзганаькъан Хьусена Бахьаудина йоазон. Йоазанхочо ше цох повесть аьннадале а, цхьаццаболча критикаша роман оал цох. Хетаргахьа, цун боарамо (150 оагIув), турпалаша (20 гаргга), чулоацача хано (Граждански тIом) цох ала таро хулийт, из роман да.
Эггара хьалха из йоазув арадаьнна хиннад 1964 шера цхьатарра Москве а Шолжа-ГIалий тIа а. Мехка столице из арадаьнна хиннад эрсий меттала, республикан столице – гIалгIай меттала. Из наха дезаденна а дешаш а хиларах, цунна юха а юха а кепа йийттай тIехьа тIадоагIача шерашка. Масала, 1982-ча шера из юха а арадаьннад Шолжа-ГIалий тIа эрсий меттала, хIаьта 1996 шера цунна кепа теха хиннай Саратове.
ХIанад из йоазув наьха теркам тIаозаш? Укхаза керттера ши бахьан да аьнна хет сона. Хьалхардар, повеста тIа дувцар да, исбахьален оагIорахьара хоздаь, бокъонца хинна хIама; революци йоаккхаш а Граждански тIема шерашка а баьха, бокъонца вахаре хинна нах, кхыметтел цар цIераш а тайпан цIераш а хийцаяц йоазанхочо. Повеста керттера турпалаш ба Сурхо тIа ваьха Налганаькъан Мандреи цун воI Борахани. ШозлагIа-дале, кхувш дола керда ноахалаш шоай мохк беза, из лорабе, хало тIаэттача моттиге денал долаш, Даьхенна тешаме хила Iомаду цо. Йоазув яздаь дукха ха яле а, тахан а ший лоархIам бовнза да дувцаш дола книжка, хIана аьлча хIанз латташ йолча хана къаьстта а дIадех кагирхошкара мехка сий, цун доазонаш лорадар.
Повесть язъе дика аьттув баьннаб Хьусена Бахьаудина, из кхоллаш цунна гIо деш массехк моттиг хиннай аьнна хет сона, царех я из говза, мотт дика ховш йоазанхо хинна хилар; шоллагIйола моттиг - цхьан юкъа Сурхо тIарча ишколе болх а беш, повеста лаьрхIа мел дола хIама гулде таро хилар; кхоалагIа – из ше Налганаькъан найц волаш, Мандречо леладаь хIамаш хьадувцаргдола нах цунна бовзаш хилар.
Тахан ишколе 9-ча классе Iомаеш я цIихеза повесть, нийсагIа аьлча, цунна юкъера цхьадола доакъош. Из Iомаеча хана, цу юртарча ийс шера дешача ишколе болх а беш, дешархой цу йоазон тIа ювцача моттигашка кхийла ва со. Повеста тIа дувцаш дола хIама дикагIа кхетаду, шаьрагIа духьалъотт, нагахьа санна цу тIа хьехаеш йола моттигаш хьай бIаргашца гуш хилча. Сурхо тIарча аьлен дIатIехваьлча, аьленна юххегIолла аьрда оагIорахьа хьалвахача да Мандре а, цул тIехьагIа Борахан а ваьха ков. Йоазон тIа ма аллара, Мандречо ший нана Мии дIаелла хинна боарз ба цу коа, къаьнача Iажашта а бIарашта а кIалха. Цун коанаIаргара Iодоладенна аьли юртарча маьждигага Iокхоач, цу моттигашка тебаш, хьулалуш, дов даьд ший юрт яккха баьхкача моастагIашта къаман турпала.
Сога хаьттача, кхыча хьехархоша а дешархошца экскурсеш е езар цу моттигашка, повесть Iомаеча деношка, хIана аьлча цар кхы тIа а чIоагIагIа Iомабу кхувш боагIараш шоай мохк беза, лорабе, денал долаш хила. Уж хIамаш цIаккха къалуш дац, вай вахарера дIадоалаш дац. Иштта цIаккха лергьяц аьнна хет сона Заьзганаькъан Бахьаудина язъяь повесть, гIалгIай къам дийна, дахаш мел долча хана.
