ГӀалгӀай къаман
юкъара газет

Кердадараш

Дошо кулгаш дола саг

Дахкилгнаькъан Бекхана 60 шу дизарах а цун кхолламах а

Вай къаман оамал я, геттара хоза хӀама хьаде ховш вола саг, «дошо кулгаш долаш ва из» яхача метафораца хоаставеш. Уж дешаш, вӀалла шеко йоацаш, ала йиш йолаш ва вай мехкахо, суртанча (аз-м кхы а дошо пхьар а аргдар цох) Дахкилгнаькъан Ӏалаудина Бекхан. Укх деношка 60 шу дизад, из вича денз. МоллагӀа говзал йоалла саг гучаваьлча, вай тахка долалу мичара хьадоагӀаш да цун овлаш. Бекханага кхаьча кхоллама сага дáкъа мичара хьадоагӀаш да ха дукха хала дац. Вайна массанена «Зооветтехникума» директор, ший хана Наьсарен района газета, «Сердало», радио жаурналист хиларах вовзаш волча Дахкилгнаькъан ХьакӀаьша Ахьмада виӀий-воӀ ва Бекхан.

Вешта аьлча, хьаькъала, говзала кӀийле я цун гонахьара нах, из хьаваьнна дезал. Сона а бовззаш ба суртанчий цхьабола вежарий, йижарий, хӀана аьлча уж дешаш хиннаб со ваьгӀача Наьсарерча № 1 йолча юкъерча школе. ХӀаьта а Бекхан суртанча санна сона 1995-ча шера мара вовзанзар. Цу шера Илдарха-ГӀалий тӀарча музее хиннача гойтаме хьокха оттабаьбар цун цхьа болх, из дар «1944 ш. 23 февраль» яха плакат. Из цо дилла хиннад бувцаш бола гойтам хилале пхи шу хьалха. Таьрахьашца аьлча 1990 шера баь болх ба из. ХӀанзалца сона дайна плакаташ, нах цхьацца хӀама кхоачашдара тӀахьехаш дар. Масала, со зӀамига волаш, са пен тӀа хьалтеха доаллар пионерски галстука хетадаь йоазув тӀадола доккха кӀай каьхат. Цо тӀехьехар цӀече байракха санна бос бола галстук а сий деш, лораеш лелаяра. Дукха плакаташ хулар предприятешта, колхозашта юхъе хьалдийтта доахкаш. Уж дукхагӀдараш парте тӀадехка декхараш кхоачашдара нах оарцагӀбоахаш дар. Бекханал хьалха плакаташца къахьегарца белгала хиннав Доврбиканаькъан Албаста ГӀаьз-Махьмад а. Цо а кхычар а хьабена никъ дӀахо дӀабахьар санна хӀама хиннад, Ӏалаудина Бекхана из говзал караэцар. Бакъда цун плакат цхьаккха хӀаманна тӀахьехаш дац. Цо довзийт вахара бакъдар, цун вол, къизал. Кхыча дешашца аьлча, бӀарчча къамаш шоаш бахача моттигех дохадеш, Сибре дигара маӀан сенах тара да хьахьекхад цо басарашца. Кхо бос болаш да ала деза из сурт: кӀай, Ӏаьржа, цӀе. ГӀалан гӀов ийккхад, цун корах дӀахьежача сердал гой а, амма чухьнахьа баьде я, наьха цӀеца яздаьд «1944, 23 февраль» яха таьрахьаш, нах кхоабаш хинна яй цӀеша бизаб, цох доахк гӀабаш. Лакхе аьрда миӀинге яздаьд, вайнаьха лаьттанна цӀаккха дицлургцахилар, эшалона тӀехьа эшалон мишта ухар. Байтацара дешаш да уж. Цар кхы дикагӀа кхетадайт суртанча ший балхага гӀолла ала гӀийртар — плаката керттера уйла. Бувцаш болча гойтаме эггара хьалха дакъа лоацаш волча Бекхана из цхьа сурт мара оттадаьдацар наха довзийта, ше даь тайп-тайпара кхыдола балхаш дале а. ХӀаьта а цо хьахайтар ший къам дукха дезаш, цун яхь йохкаргйоацаш вола керда, къона суртанча вайна юкъе хьахиннилга.

Дахкилгнаькъан Бекхан ваьв 1961-ча шера Наьсере. Уж баьха моттиг наьсархой бахача кхыча моттигашта дикка гаьна яр. Ӏам болчара аьтта оагӀорахьа хьалваха везар Алханчуртски каналага кхаччалца. Юххьанца цига массехк цӀа мара дацар. ХӀаьта а хоза моттиг яр из, Ӏаламга диллача. БӀаьсти массахана зиза теха кӀарсхалаш, цар тамашийна хоза хьаж, тӀехдаха мо диза доагӀа канал, каналал дехьа бӀарг дӀа ма кхоачча дада кхаш. Цхьадолча шерашка кӀа, гидуаргаш (генараш), наггахьа коартол дӀаювра цига «Назрановский» оалаш хиннача совхоза хьалхарча бригадо. Сона эггара хьозагӀа цига хийттар дар, даим оалхазарий иллеш декаш хилар. ЛаьрххӀе водар со, зӀамига волаш, царга ладувгӀа аьле. Бекхан вахача хуторе а, цул магӀахьа а кхоачар царца сакъердалуш лелашше а. Цкъаза, из бахьан долаш, наьна таӀазара сатоха дезаш хулар. Хин йисте ма аха яхаш, барт беттар сога. Цу хознен юкъе кхувш венав Бекхан, цо а гӀо даьд аьнна хет сона кхувш воагӀача зӀамигача сага дуне дикагӀа зе а кхетаде а.

Бекхана, ший говзал дегӀайоалаеш, дийшад Буро тӀарча Къилбаседа-ХӀирийчен художственни училище. Из цо йизза чакхъяьккхай 1980-ча шера. Цу хана денз вай мехкарча тайп-тайпарча шахьарашка вахаш, къахьегаш хиннав наьсархо. Укх тӀехьарча хана, цо дукхагӀа къахьег вайнаьха барзкъанца, герзашца дувзаденна дола хӀамаш кхоллаш. Цу лостамагӀа, вайна ховча беса, къахьегаш хиннав гӀорваьнна гӀалгӀай суртанча Ӏоахарганаькъан Хьаж-Бийкар а. Цо хьадеш хиннад качъухкаду феташ (мейдилгаш), кулонаш, гӀаьленаш чуйоахкаю бетташ, кӀопилгаш, наькх тӀа доахкаду кхалнаьха маьхий, чопилгаш, кхыдараш. Бекхана дукхагӀа теркам тӀабохийташ дола хӀамаш да дотоца, дошоца хозъяь шалташ, кхалнаьха чокхецара дотув даьккха а дошув даьккха а тӀехкараш, кхалнаьха чокхецара наькх тӀа доалладу дотув, маӀача наьха чокхеца леладу бустамаш, иштта кхыдараш. Цо хьадаьча цу тайпарча хӀамай бесаш долча сурташка хьийжав со. БӀарг хьоасташ, дега тоам беш да цун кулго хьа мел кхеллар.

ДӀахо кхы а цун кхоллама къайленаш йовзаргья аьнна хет сона вайна. МоллагӀча кхоллама болхлочун а хул, дӀахо дӀайодача хана нах кхы а чӀоагӀагӀа гӀадбига, цецбаха кхоллаш дола балхаш. Уж да аьнна хет сона Ӏалаудина Бекхана кхолламе а. 

Электронни газета язле

(PDF) кӀира цкъа арадувла къаман юкъара «Сердало» газет, цӀагӀара ара ца воалаш деша таро я

Хьаязде