Из геттара боккха низ ба, цунга хьежжа да цо дӀахьош бола никъ а карагӀдувлаш дола гӀулакхаш а. Швейцаре байракхах тара кхелла хиннай МККК байракх — кӀайча кӀада тӀа латта цӀе жӀарг, цу тайпара цун чулоацам тӀаийца хиннаб йоах Дюнана дика гӀулакхаш белгалдахар духьа. Из чӀоагӀъяь хиннай 1864 шера Женеве хиннача конвенце. Цу хана денз, цу цхьанкхетара штаб-квартира а Женеве я. Тахан цу тӀа духхьал цӀе жӀарг хинна ца Ӏеш, бутт а ба. Кхыча дешашца аьлча, кераста а бусалба а наьха шаккха хьарак да цун керттера белгало, цу гӀулакхо нах вӀашкаоз, кхотабу, царна юкъе барт бу, аьнна, хет сона.

Цу цхьанкхетара дикаш дайза я вай республика а. 1992 шера, вайна ховш ма хиллара, гӀалгӀай- хӀирий тӀом хилар, дукха нах бехар шоай боахамех, Сибрера цӀабаьхкачул тӀехьагӀа 35 шера шоаш мел кхелла хӀама, Ӏоадаь рузкъа, билла боахам боацаш бисар эзараш нах. 1992 шера Женеверча охлоша шоай моттигера отделени хьаелл Москве, цунна хьалхашка лаьтта декхар дар 1993 шера денз Нальчике а йолаш, дӀахо цу тӀемах фу хул хьажар а, эшшача оарцагӀйоалаш, гӀо-новкъостал дар а. ТӀом болабеннача хана денз, гуманитарни оагӀув хьаллацар духьа, Нальчикера хӀамаш Ӏокхухьаш хиннай Наьсаре, цигара вай кхалашка (районашка) кхоачаш хиннай уж. ДагайоагӀа гӀалгӀай юрташка а шахьарашка а лийнна цӀе жӀарг тӀалаьтта йӀаьха, кӀай машинаш. Цар вайцига сувцаш йола моттиг яр «Фабрика» оалача базара юххе доалла электросетий ков. Царга гӀолла кхоачашйора Ӏан программа, цунна чудоагӀар наха луш дола дӀайха барзкъа, ювргӀаш, молхаш, тайп-тайпарча къахьегама коллективашта луш хинна машенаш (автотранспорт), яздеш йола машинкаш, ксерокопеш деш хинна аппараташ, офисашка лоаттаеш хинна оборудовани, буаш бола кхача. МКККас айхха бувзам лоаттабора вай республикерча ше санна йолча тоабаца, кхыча беса аьлча, ЦӀеча жӀаргеи беттеи ГӀалгӀай отделенеца, цунца цхьана нах лохаш бола, дезалашта юкъе бувзамаш оттаду, геттара чӀоагӀа гӀо эшарашта эггара хьалха эшаш дола хӀама тӀадахьа болх бу. Иштта цигарча болхлошта бокъо еннаяр Къилбаседа Кавказе латтача эскарашта хьалха къамаьл де, гуманитарни гӀо дарах йола дунен тӀа лела бокъонаш, ЦӀеча жӀаргеи беттеи боламах дар цар дукхагӀа теркам тӀабохийташ а дувцаш а хиннар. Хала йоаллача республикан теркам а беш, 1995-ча шера Буро тӀа МКККас ший викалаш бахкийтар, кӀалбисача наха гуманитарни оагӀорахьара гӀо де. Цу хана гӀалгӀай мехка чакхъяккха лаьрхӀача Ӏан программах дика ка яьлар цар, хӀана аьлча из йизза кхоачашъе таро хилар 1996 шера бекарга бетта. Цунга гӀолла 47000 фусамах беха лелача наха кхачан посылкаши дӀайха ювргӀаши делар. ХӀаьта тушоле бетта денз, цу программанна чудоагӀаш, хьалаш геттара во долча наха кхачан продукташ, дегӀа тӀа, цӀагӀа, барзкъанна цӀена лела эшаш йола хӀамаш, тӀабувха гӀирс, юха а ювргӀаш делар. ХӀирашкахьара вахарах веха, ГӀалгӀай мехка хиннараш верригаш 60 эзар саг вар. Уж Ӏобаьхкачул тӀехьагӀарча диъ шера, зӀамигача республике баха нах нийсса 50 процент дукхагӀа хилар. ЦӀабахарашта а цхьацца гӀо дора. Цигара фусамаш еха латтандаь, царна телар пластикан тупаш, ювргӀаш, кӀерамаш. ТӀехьагӀо Буро тӀара байдда баьхкарашта тӀакхийтар нохчий мехкара беха баьхка нах а. Уж духхьал гӀалгӀай хинна ца Ӏеш, нохчий шоаш а бар. Цу тайпарча наькъаца ГӀалгӀай мехка нийсбеннача нахах 17000 сага дуачунца а кхыча хӀаманца а гӀо дир, уж бар духхьал Серновдоскера а СаьмуӀашкара а нах, цул совгӀа Серноводске Ӏийнарех 2500 сага эшаш дола хӀама Ӏалашдарга хьежар. Йоккхача АтагӀе хьайийллаяр бӀарчча госпиталь, из царна совгӀата енннар яр Норвегера ЦӀеча жӀарга комитет. Юххьанца бӀаь сага лаьрхӀа хинна из, 300 сагага кхаччал дӀашеръе йиш йолаш яр. Цу гӀулакха цига хьабенабар 40 тонн дозал дола 2000 яшка чу боалла лорий гӀирс.

Нохчашкахьа тӀом хьайнача хана МКККас даь гӀо дийца варгвац, шоай вахара кхерам цига тӀалатташе а, цигара ара а баьнна, хӀаьта а эшаш дола гӀо лоаттадеш хилар Женевера тоаба. Шолжа гӀалий тӀа а Гумсе а болх беш яр наха лаьрхӀа юкъара 7 столови, царех 5 гӀалий тӀа яр, 2 Гумсе яр. Ден-бус 3000 сага хӀама дуаш хиннад цу шин моттиге, дукхагӀча даькъе из хиннад дӀайха даар чудоагӀа мук (обед). Цу хана ГӀалгӀай мехка хиннав нохчашкахьара веха вена 50 000 саг. Къаьстта белгадаккха деза аьнна хет сона, ЦӀеча жӀаргеи беттеи кулгалхоша 300 унахочунга цӀагӀа чу а ухаш хьожаш хиннача 35 медйишийна алапи телаш хиннилга. Цу тайпара гӀулакх юкъедоаладаьдар гӀалгӀай а хӀирий а мехкашка. Наьсарерча совхоз-техникуме мах боацаш хӀама дуаш бар хӀирашкахьара бехараш, 18 шу даллалца болча наха тӀера цига хьахьежадора хӀара дийнахьа 500 сом ахча.

1995 шера наджгоанцхой бетта 19-ча дийнахьа МКККас тӀахьийхар нохчашта 55 миллион швейцарски франкаш гулде аьнна, американски долларашка даьккхача цу ахчах хулар 42, 8 миллион американски доллар. 1996 шера Россе болх бара, къаьстта нохчашта гӀо дара, МКККас дийха хиннад 29 миллион швейцарски франк, царех, хетаргахьа аьлча, 25 миллион американски доллар хулаш хиннад.

Цу шерашка Къилбаседа Кавказе болх беш хиннав цу тоабанна чувоагӀаш вола 200 доазол арахьара а 38 моттигера а саг: Шолжа-ГӀалий тӀа — 9 викал, Наьсаре — 4 викал, Хасавюрте — 7 викал, Нальчике — 18 викал. Царех европейски мехкашкара а Кердача Зеландера а 6 саг хиннав, цар а къаьстта гӀо даьд наьха хьашташ кхоачашдеш, цу даькъе ахзчанца а. КӀира шозза Москвера самолёт йоагӀаш хиннай болхлой а гуманитарни гӀо а дахьаш, къаьстта а унахцӀенонна эша хӀамаш. Арешка къахьегаш хиннача викалаша пайда эцаш, шоай балха тӀа лелаеш хиннай 40 мухь кхухьа машин, ишттал кхыйола транспорт а.

Цу деношка со «Наьсарен оаз» яхача газета корреспондент волаш къахьегаш вар. ЦӀеча жӀарга моттигерча комитетаца даим бувзам лоаттабора аз. Аз яздаьдар царна керда фусам хьалъярах, наха деча гӀо-новкъосталах лаьца. Дагадоха безам ба цу деношка газета оагӀонаш тӀа кепа теха сай лоацца хоамаш. «ЦӀеча ЖӀарга комитет» аьнна корта болаш, 1993 шера кӀимарса бетта 21-ча дийнахьа арадаьннача газета тӀа аз яздора: «Дукха ха яц ГӀалгӀай Республикан ЦӀеча жӀарга комитет хьаяь. Из хьахилча денз, цунна цхьацца гӀо деш хьабоагӀа цхьайолча предприятей кулгалхой а къаьст-къаьста нах а.

ТӀехьарча хана комитетá шоашкара новкъостал даьрех ба «Анарика» яхача Ӏилман-производственни предприяте кулгалхо Дахкилганаькъан Руслан (100 эзар сом), «Прогресс» яхача зӀамигача предприятена керте латта Бузуртанаькъан Г. (500 эзар сом).

ЦӀеча жӀарга комитета чота тӀа шоай цхьан дийнахьара алапи дӀахьожадаьд республикански больницан лораша а. ХӀаьта материально-технически Ӏалашон управлене болхлоша когашйоагӀача ЦӀеча жӀарга комитета гӀандаш деннад.

Гаьнарча, доазол арахьарча мехкашкара цхьацца гӀо-новкъостал кхоач хатар хинна хӀирашкахьара Ӏобаьхкача нахага. Дукха ха йоацаш, Голландера молхаш яйтай. Американ 5 эзар доллар мах болаш я уж, яхаш хоам бу ЦӀеча ЖӀарга комитета болхлоша.»

Цу деношка айса язбаь цхьаькха хоам а беша безам бар са. «Республикан хьаьший» аьнна корта а болаш, из кепа теха бар 1993 шера тов бетта 4 дийнахьа арадаьннача «Наьсарен оаз» яхача газета тӀа: «Халкъашта юкъера ЦӀеча жӀарга комитет я Женеве. Цо шийна хьалхашка оттадаьча декхарех да, тӀемаш, къовсамаш хиннача моттигашка бахача, гӀо эшача наха новкъостал дар.

Даькъастерча Нальчик яхача городе вахаш ва цу комитета викал Жан Люк. Вайцигара хьал довза ГӀалгӀай Республике вена хилар из. Цул тӀехьагӀа цо яйтар кхачеи сапаши чудоахка 3.5 эзар посылка, тӀаккха пхьегӀаши тхан ювргӀаши дера. Уж дӀадийкъа, цӀавахар Швейцарера хьаьша».

Иштта дар цу халача деношка. Мишта ях тахан вай республикера ЦӀеча жӀаргеи беттеи комитет? Цу хьакъехьа са лоацца къамаьл хилар цун кулгалхочунца Султиганаькъан Мухьмадаца. Цхьа шу мара дац из цу гӀулакха тӀа вола. Цул хьалха цига къахьегаш хиннаб Малсаганаькъан Муса, тӀаккха Тоачанаькъан Марем. Верригаш ши саг мара вац цу фусаме къахьегаш — кулгалхои бухгалтери. Юхебисараш шоай лоӀамагӀа гӀо деш бола нах ба. Хьалха хинна доазол арахьарча организацешцара бувзамаш дӀадаьннад. ДукхагӀа къахьегаш, пайда эцараш я тайп-тайпара декхараш хьалхашка увттаду программаш. Масала, лора юххьанца дергдола гӀо де Ӏомабу цар нах. Соахка духхьал цхьан шера 6 эзар сага Ӏомаяьй цу тайпара говзал. Укх шера 12 эзар сага — студенташтеи дешархоштеи — из гӀулакх Ӏомаде лаьрхӀа ба уж. Кагирхошца из болх бераш, кӀоаргачара шоай гӀулакх довзаш бола инструктораш-лораш ба. Иштта хӀама дайза, Ӏомадаь бола кагирхой, гӀо эшаш моттиг вахаре нийслойя, фу де деза ца ховш, тотакхаш санна латтаргбац, сихха оарцагӀбовла а кӀалвисачоа гӀо де а ховргда царна. Мухьмада а цун новкъостий а шоаш караийцача гӀулакха тӀа аьттув балар лов.