— Космонавт хила безам бий хьа? — аьле хаттал.

— Ба, — аргда хӀаране. Деналца, майралца, цул совгӀа кхы а хозалца бувзабу цар сигала лелача наьха болх, цар арадаьккха гӀулакх. Со диъ шу даьнна мара хиннавац Гагарин Юре сигала бода никъ биллача хана, хӀаьта а, зӀамига волча хана денз, дег чу десса цун куц-сибат тахан а дахаш да са дег чу, вай мехкарча нахах курал яйташ. Цхьайолча хана кӀоарга чов юташ а хул цу хозача белхо наьха дегашка. Аьхки дар из, ара ловзаш лелар тхо, юкъерча кхыча берашца. Почта яхьаш енача кхалсага хьаделар нанас тхона хьаяздаь «Пионерий бакъдар», «Хоамаш», «Сердало» яха газеташ. Цу дийнахьа миссел къахетаме хиннавац со цӀаккха, сона дагадоагӀаш. Газета хьалхарча оагӀон тӀа вагӀар кхоъ куц долаш вола зӀамига саг: Волков, Добровольский, Пацаев. Кхоккхе веннавар уж, космосе вахача хана. ХӀанз а духьала латт сона цар сибаташ. Ма кхом бар-кх цар! Хетаргахьа, цхьан кӀира лийлар со дийшачох метта ца воагӀаш, сел из хала долаш. ХӀаьта а космонавтика езаш, йовза гӀерташ, цох дола кердадараш дешаш хиннав со массаза. Вай къамах хьабаьннача дуккхачарех а хиннаб, морхашта лакхе лелаш бола нах. Вайна дика йовз цар цӀераш. Сийлахь-боккха Даьймехка тӀом хьалехь а хьайначул тӀехьагӀа а, Даьхен ха тӀа латташ хьабаьхкаб гӀалгӀай къаман сийдола къонгаш-лётчикаш: Ӏоахарганаькъан Рашид-Бек, Къоастой Ширвани, Оздой Мурад, Малсаганаькъан Ахьмад, Лаьнанаькъан Мадак (АртагӀа), Ӏарчакханаькъан Хасолта, кхыбараш. Царех цхьабарий тӀема наькъаш белгалдаьхад Россе Турпала цӀи яларца, сога хаьттача-м уж ялххе а хиннав бокъонца бола турпалаш, хӀана аьлча цхьачар шоай синош дӀаденнад котало бахьан долаш, вокхар моастагӀа эшавилцца тӀом баьб, дӀахо дӀайодача хана а мехка лоархӀамеча балхаш тӀа толамаш даьхад.

Бакъда тӀема хана хиннача лётчикел тӀехьабусаш хиннабац, маьршача хана тӀема доакъошка а нах кхувлача авиаце а къахьийга гӀалгӀай къаман къонгаш. Царна юкъе хиннав Осканаькъан Сулумбик, ЦӀечой Мухьмад, Янданаькъан Хьамид, Гайсананаькъан Назир, Дарсиганаькъан Аслан, Хьоашаланаькъан Мухьмад, Геласханаькъан Татархан, кхыбараш. Маьршача хана дийша а дийша, тайп-тайпарча самолёташ тӀа болх баь хиннав Янданаькъан Ахьмада Хьамид. Цо чакхъяьккха хиннай Сасовски училище, нах кхувлача кемай пилот хургволаш. ДӀахо, болх а беш, деш маьршача авиаце инженерий Киеверча институте. Тайп-тайпарча мехка аэропорташка къахьегаш хиннав Хьамид, цо лелаяьй АН-2, АН-24, Ту-134, тӀехьарчун тӀа командир волаш болх баьб цо, из тайп-тайпарча шахьарашка кхувлаш. Ткъо гаргга йоккха шахьар я цо ший кемаца нах дӀа-юха кхийлар. Хьамид карарча хана воацаш ва. Из кхелхав 2021-ча шера, цун дезалах хӀама хиннадац.

Иштта денал долаш, сигаленна «нувр тилла» саг хиннав Дарсиганаькъан Уматгире Аслан а. 1960-ча шера цо чакхъяьккха хиннай Фрунзера аэроклуб, цига Ӏомаяь хиннай цо Як-18 яха самолёт. 1967 шера деша отт Кировоградерча лётчикий училще, дӀахо Шолаж-ГӀалий тӀарча аэропорте къехьег. 1972 шера денз самолёта командир ву цох. АН −20 яр цо цу хана лелаяьр. 1986-ча шерга кхаччалца сигалара никъ беш къахьийгад цо, дӀахо Сипсой-ГӀалий тӀарча аэропорте болх беш хиннав директора заместитель волаш, Уматгире Аслан а тахан воацаш ва, из кхелхав 2003 шера. Наха дукха везаш а вовзаш вар Хьоашаланаькъан Элмарзий Мухьмад. Из Яндарера вар. ЦаӀ да новкъа: из вайца воацаш хилар. Массехк шу хьалха вайцара къаьстар нах кхувлача самолёташ тӀа болх беш хинна лётчик. Ӏоажала болх, вай фуннагӀа дувце а, сага юхатоха йиш йолаш бац. Элмарзий Мухьмад ваь хиннав 1950-ча шера Киргизе, ховш ма хиллара, из я вай мехках даьха хинна ха. Ишколе дийшачул тӀехьагӀа, из деша отт Керменчугски лётчикий училище. Из яьккхачул тӀехьагӀа нах кхувлача самолёташ тӀа болх баьб цо Шолжа-ГӀалий тӀа. Вай республика хьаяьчул тӀехьагӀа, Сипсой-ГӀалий тӀара «Магас» оала аэропорт хьайича бакъахьа хеташ, из дош гӀоттадаьр хиннав Хашагульгов Мухьмад. Цул совгӀа, цунна кулгал деш а хиннав из, 2001-ча шера денз. Кхыча балхаш тӀа хила а вийзав цун. Шолжа-ГӀалий тӀарча а Нальчикерча а аэропорташка лела самолёташ маьрша леларгйола гӀулакх Ӏалашдеш хиннав вай мехкахо. Цо болх баьб, къахьегама а вахара а Ӏалашон министерствон цхьан отдела кулгалхо волаш.

Мухьмада хьийгача къин мах беш, 2004 шера цунна еннаяр «КарагӀдаьннарех» яха орден, кхыдола паччахьалкхен совгӀаташ.

Кхелхав Хашагульгов 2016 шера ноябрь бетта. Вай кагийча наха, тӀехьа тӀадоагӀаргдолча ноахалашта хоза масал хургда аьнна хет сона цун вахарах.

Юххера а, цхьаькха цхьа саг хьоахаве безам ба са укх йоазонца, из ва Геласханаькъан Султана Татархан. Из вайл дукха воккхагӀа вац, ший яьннача ханага диллача. Сонеи цуннеи юкъе кхо бутт мара беннабац. Татархана укх шера 65 шу дузаргда июнь бетта. Цо чакхъяьккхай Ставрополера авиаце тӀема лакхара ишкол. Ший нийса 20 шу даьннача хана, эггара хьалха самолёта ко беделла, сага гӀо доацаш, ше гӀеттав из. Цо лелаяьй АН-2, Су-15. Хургболча тӀема лётчикашта хьехаш а хиннав Татархан. 1995-ча шера денз тӀема гӀулакха тӀа вац из. Султана Татархан ше Долакха-Юртара ва, хӀаьта вахаш ший дезалца мехка столице Москве ва.

Кхы а дукха дувца йиш яр вай мехкахоех-лётчикех лаьца, амма уж масалаш а кхоачам болаш да вай кагий нах сигаленца, лакхаленца уйла йолаш болга кхетадара. Къонача ноахалашта масал эца нах дукха ба вай къаман мугӀарашка. Царех ба вай тахан бийца лётчикаш а.

Дарсиганаькъан Аслан

Хьоашаланаькъан Мухьмад