Со зӀамига волаш, ерригача Наьсаре шиъ мара ишкол яцар, хӀаьта каст-каста со водаш хиннача Сурхо тӀара юхьанцара ишкол дагайоагӀа сона. Аьхки даим йийлла латташ шера наӀараш а йолаш, цхьа класс яр из, жа чудохка даьча кхийнах тара. Цу чу латтар зӀамига бер Ӏохайча, когаш лаьтта Ӏо ца кхоачаш йола, хьалъийдеш доккхий ногӀараш дола парташ. Тахан берашкаръяр дешара ялсмале я. Духхьал цхьан Сурхо тӀа йиъ ишкол я: кхоъ юкъера, цаӀ — ийс шера деша. Хьаеш латт кхы а ши школа. Наьсаре уж массий-м са чот яйнай, сов дукха йолаш. Кхыметтел 30 шу мара даланза йолча Магасе я, сона ховш, пхиъ ишкол.

Эггара хьалхара ишкол Наьсарерча Буро чу (Крепость) хиннай. Цига гӀалгӀай мотт Ӏомабеш хиннабац, хӀана аьлча из хьайийллачул тӀехьагӀа 55 шу даьлча мара хькхелладац хьалхара къаман йоазув, вайна ховча тайпара из хиннад 1923 шера. ХӀаьта а цу ишколан тхов кӀалхара арабаьннаб кӀоарга хьаькъалаш дола, мехка доал де ховргдолаш бола нах, йоазанхой, иштта кхыбараш. Масала, цу ишколе болх беш хиннав Заьганаькъан Байсолта, цига деша ваьгӀав цун воӀ Байсолта Идрис, гӀалгӀай мехка хьалхара паччахь хинна саг ва из; цига Ӏилмаш Ӏомадаьрех хиннав къаман хьалхара поэт, хьехархо Беканаькъан ДордагӀа Тембот. Иштта цига дийша хиннав ревоюционер, Орджоникидзе Сергой новкъост хинна Гойганаькъан Сипсой Ӏаддал-Хьамид, тӀехьагӀо эрсий меттала яздеш вола йоазанхо хиннав цох. Цу ишколе дийша ва поэт, прозаик МутаӀаланаькъан Шовхала Хьажбикар, кхыбараш.

Вайна хац гаьнарча заман ишкол мишта хиннай, цо болх мишта беш хннаб. Бакъда Гойганаькъан Сипсой Ӏаддал-Хьамида вайна дика тешал дитад хьалхарча лоамарой ишколах лаьца. Ше цига деша вагӀача хана, бӀаргадайна хӀамаш хьадийцад цо «Сомавалар» яхача ший повестага гӀолла. Хьож вай мишта хиннай ГӀалгӀай хьалхара ишкол: «Кховзткъеи пхийтта эзар сагах латтача дерригача халкъа лаьрхӀа шин классах латта лоаман ишкол хьайийллаяр Назрань яхача гӀала чу паччахьа самодержавес. ХӀара шера цига дӀаэцар ткъаь итт бер. Из хулар, мехкара деррига адамаш дӀалаьрхӀача, диъ бӀоалагӀа процент.

Школе хьехам эрсий меттала лора. Пхиъ хьехархо вар ишколе, царех шиъ эрсе вар, кхоъ гӀалгӀа вар, закон хьехаш цхьаькха цхьа саг а вар — молла. ХӀара шер-шера ерригача ГӀалгӀайчен юрташкара хьагулдийя, пхи бӀаь гаргга бер доаладора цу «Ӏилман цӀен!» наӀарга. Къехой бераш геттара кӀезига хулар ишколе, ткъаь итт саг мара дӀаэцаш цахилар бахьан долаш. Массаза а хьалхарча аргӀах дӀаэцар жа леладерий, моллай, шоай доалахьа тикаш ярий, вешта аьлча, кхааш тела низ барий а е ишколан администрацена накъабувларий а бераш. Нагахьа санна уж берригаш дӀаийцачул тӀехьагӀа мукъа моттиг нийсъелча, кхаж тоссар...»

ХӀаьта гӀалгӀай меттала-м къамаьл де а йиш йолаш хиннадац цига деша даьгӀа бераш: «...Классе этта сатем бераша кӀалгӀолла дувцача къамаьло каст-каста бохабеш хилара раьза вацар наставник вола Евнухов.

— ГӀалгӀай мотт ма бувца! — цӀимхара цӀогӀа а техе, парта ногӀар тӀа Ӏотохар цо гӀаж...»

ХӀаьта а дукха дикадараш а хьадаьннад хьалхарча ишколах. Цо кхебаьча нахах, къаман дикагӀбола къонгаш хьахиннаб.