Ирлуш латтар лоалаха дахача къамашта юкъера къовсамаш, цхьаккха тайпара закон леладеш бацар цхьабола вай къаман викалаш. Базар тӀа дохкаш герзаш дар, из бакъдий хьажа лаьрххӀа ваха хилар со Ростов-Баку оалача наькъа юхерча базар тӀа (хӀанз машений оатхалаш йохк цига). Гранатомёташ, гранаташ, топаш, автоматаш, патронаш чуйоахка аьшка кӀопилгаш — фу дар цига доацаш?! Дукха доккха доаца йоазув а даь, цунна района газета тӀа кепа техар аз, из дикка кхераме хӀама дале а. Даггара боабеш латташ Ӏаьдала болхлой бар цу хана, журналист ве-м царна вӀалла хала а хургдацар. ХӀаьта а цхьаннне язде дезаш дар из, цхьаккха хӀамах къехка ца а къехкаш. Кхачан базар тӀа а боаллар бокъонца бола гӀурт. Йохкаш къаракъа этикеткаш, шушаш дӀакъувла ногӀараш, уж кулгкара ӀотӀачӀоагӀду гӀирс. Районе бочкашца ийдеш спирт а хьадеш къаракъ а дар. Цох бахаш бар дуккха дезал. Амма, зама хала енаяле а, телхача хӀаманца боацаш баха гӀертар дукхагӀбола гӀалгӀай. Из кегаенна ха латтача хана, арахьа эскарашка гӀулакх деш бола дукха эпсараш цӀабаьхкар шоай мехка. Уж каст-каста вӀашагӀбетталора Наьсарен тӀема комиссариате, культура цӀеношка. Иштта районе го йиш хиннарех бар юххьанца, хӀирий-гӀалгӀай къовсам хилале, полковникаш Зовранаькъан Ӏаьла, Пхьилекъонгий Руслан, Овшанаькъан Башир, Темарханаькъан Ювсап, тӀехьагӀо баьхкар ЦӀокъанаькъан Хьамзат, Тенканаькъан Висангири, подполковник Беков Бекхан, кхыбараш. МалагӀа дар уж гулбалара бахьан? Мехка этта хьал, ийрчадоалаш латтача къаман гӀулакх дар дукхагӀа цар саготдеш хиннар. Цу хьакъехьа кхетаче хилар Наьсарерча культуран Элгаца чу, газета болхло санна цига нийсвелар со а. Эггара хьалха цига вайра сона хӀанзалца цхьаннахьа вувцаш а хьоахавеш а ца хинна полковник Овшанаькъан Махьмада Башир. Цу кхетаче, дӀахо де дезараш белгалдоахаш, къамаьл дир цо, дукхагӀа из хетадаь дар бахача наьха вахар аттачадоаккхаргдолча наькъашта, цхьацца зуламаш леладеш болча наха сунт тохара. Бокъонца бакъдар аьлча, сона цу сахьате везавелар полковник, хӀана аьлча цхьаь-цаӀ харцахьа хӀама дацар цо дийцачунца, денгара ди мел доал кагирхошта юкъе даржаш латтача ийрчача гӀулакхашца къовсам лоаттабар мара, низаш деш дола хӀама хьалхадоахаш вацар из. Сона хеташ, нийса никъ бар цо хержар. ХӀара дийнахьа яхар санна, царга ладувгӀаш, цар аьнначох шоашта бакъахьа да аьнна хетар хьаллоацаш а чакхдоаккхаш а бар районера журналисташ. «Сердало» газет цу хана цӀаденадацар, из Шолжа-ГӀалий тӀа дар.

1992-ча шера лоалаха дахача къамашта юкъе тӀом хилча, геттара хала дукъ ӀотӀадуж эпсарий баламаш тӀа. Цу хана хиннача республикан коменданта А. Коноваловс хьаенна пропускаш а йолаш, комендантски сахьат дале а, дийнахьа-бус лела бокъо йолаш бар журналисташ. Цудухьа сона гора, мел халача хьалшка болх бе безаш хул эпсараш. Сийлахь-боккхача Даьймехка тӀема хана даьхача кинофильмашкарча вай бӀухошта тарабийрзабар уж: наб яйна чукхийтта бӀаргаш, мож яша ца кхувш лелар, хьалха мо къоагаяь, цӀенъяь йоаца тӀемахочун китель, хьерчаенна шинелаш, бушлаташ, кийнаш, кхы массагӀа дар уж. Цхьабараш бэтэрашта лакхе, гӀашлой эскарцара (пехота) салтий санна багӀаш а гора, дӀа-юха баха безаш моттиг хилча. Иштта уж го йиш яр № 27 йолча Наьсарерча ПТУ хьалха, е парте Наьсарера райком (хӀанз мэри чуйола моттиг) хиннача цӀагӀа. Хьалхаръяр йолча комендатура яр, шоллагӀчун цӀагӀа ханна йола администраци. Дийнахьа-бус болабенна лелаш бар укхаза нах, Октябрьски революци йолча хана Смольне санна. Цу заман чухьа, Овшанаькъан Руслан президенталла а харжале, цунна уллув хиннача нахах цаӀ вар Махьмада Башир. Дикка дакъа лоац цо гӀалгӀай-хӀирий къовсам машара новкъа боаккхача, цул тӀехьагӀа вайцига Ӏаьдал вӀашагӀдоллача, республика хьалъеча. Юххера а, из хьожавир ГӀалгӀайчен МВД министралла. Цу хана (1993 шера октябрь бутт), аз дехар даь, тха анкета хаттарашта жоп дала раьза хилар Башир. Шоана из йовзийта а, цунца цхьана полковника хьабена вахара никъ бовзийта лов сона:

-Мичахьа маца ваьв?

— 1942 шера, Шолха.

-Мичахьа, маца чакхъяьккхай юкъера школа?

— 1958 шера, ГӀалмисте.

-Цул тӀехьагӀа?

-Дийшад М. В. Фрунзе цӀерагӀча тӀема академе.

-Балхаш мичахьа даьд?

-Кемерово, Горький, Куйбышево, Казань, Баку яхача городашка. ТӀеххьарча хана Украинá МВД лакхарча школан начальника заместитель хиннав.

-ХӀанз болх мичахьа бу?

— ГӀалгӀай Республикан чурча гӀулакхий министр волаш.

-Алапи мелд?

-55 эзар 100 сом.

-Лелавеш йола машен?

-«ВАЗ — 2109».

-ТӀема чин малагӀа да?

-Полковник.

-Маца деннад?

-1985 шера.

-Дезал бий?

-Фусама-нана Овшанаькъан Галина Максимовна, мехкарий: Ираи Ритаи.

-Мукъача ханах пайда мишта эц?

-Книжкаш деш, спортаца хьоашл леладу, ГӀалгӀайчен исторех йола материал гулъю.

-Эггара дукхагӀа еза шера ха?

-Ахка.

-Партецара гӀулакх.

-Парте латташ вац.

Иштта хиннаб, лоацца аьлча, Овшанаькъан Махьмада Башира хьабена вахара никъ. Бакъда цу тайпарча зӀамигача анкета хаттараша чулоацаргдац из санна волча сага деррига вахар. Цудухьа дӀахорча цун кхелах лаьца дувцаргда вай къаьстта. МВД министр волаш, цо шин шера мара болх банзар, уж дар эггара хьалагӀа дола 1993, 1994 шераш. Уж хала хилара бахьан дар, шоай фусамех веха, хӀирашкахьа ваьха 60 эзар саг лелаш хилар, царна баха, болх бе, дарба де, деша моттигаш эшаш хилар. Больницаш хьалйизаяр, школашка кхаь сменах дешар, дукхагӀа мел йолча культуран учрежденешка байдда баьхка нах бахар. МВД ше, зӀамига цӀалгаш-вагончикаш оттаяь, къахьегаш яр. ДӀа-юха деш дола довнаш, боабеш бола нах — сатийна Ӏоха, Ӏовижа йиш йоацаш, дар уж шераш. Цу заман чухьа цо еннача пресс-конференцешка дакъа лаца дийзад са. ДагадоагӀа, кхаь къаман (эрсий, хӀирий, гӀалгӀай) нах чубоагӀаш йола посташ хьае еза, цу лостамагӀа хӀанззе болх бе дӀадолаеннад шоаш, яхаш, цо дийца. Эггара хьалха республике МВД чухургйола цӀа вӀаштӀехьадаьккхар а из вар. Цои дешара министр хиннача МутаӀаланаькъан Тимурланеи кулгаш яздаь каьхат дар, Наьсарера № 1 йола школа чурча гӀулакхий болхлошта дӀалойла цхьан юкъа, тӀехьагӀо цунна берашта керда школа хьалъергйолаш. КӀеззига гайна-м йир керда школа, хӀаьта а цу хана керттердар дар МВД вӀашагӀъелла, цунн болх лерттӀа дӀагӀоргбола хьалаш хьакхоллар. Махьмада Башир дика лоархӀавир аьнна хет сона цу декхарах. Цо тоадайтача, кийчдайтача цӀагӀа хилар вай МВД, Магасе шийна фусам хьалйилцца. Ше кулгал даьча цу шин шера, милице болх массе а оагӀорахьара тоабе хьежар из. Хала декхараш дар цунна президента тӀадехкаш хиннараш. 1993-ча шера август болалуш, пресс-конференци чакхъяьккхар Махьмада Башира. Цига хиннача аз цхьацца йоазош даьдар, дийцача дешаех лаьца. Министра дукхагӀа белгалдоахаш хиннар дар «... Ше хьаяьча хьалхарча деношка денз, халача хьалашка къахьегаш хьайоагӀа министерство: соцабе ма могга зуламхой ба, еррига СНГ йолча доазонашкара тӀабаьхка, гӀалгӀай-хӀирий къовсам латт къастанза. Бокъонаш лорае декхарийла болча нахага дац эггара кӀезигагӀдар: гӀанд, истол, телефон. Таханарча дийнахьа царех 60 процент бараш тӀабувха гӀирс боацаш ба, 70 процент герз доацаш ба. Доацаш да радиогӀирсаш, кӀезига я транспорт. Эшшача тайпара бац болхлой а. Милице болх бе ловраш-м болаш ба, бакъда цу балхага кийчабараш кӀезига ба геттара. Уж еррига халонаш яле а, ГӀалгӀайчен милици ший декхараш цӀенхаштта кхоачашде гӀерташ хьайоагӀа. Дукха ха йоацаш, вай президента къоабалдаь тӀаийцад вайцига ха деш посташка латтаргйола полк хьаяра дош. Дикка къовсам лоаттабе безаш хул коррупцеца, кхааш ийдарца, наркотикаш йохкарца, тайп-тайпара къоалаш дарца. Белгалдаьккхача кхоачам болаш да, тӀеххьарча кхаь бетта бокъонаш лораеча органаша Ӏаьдала юха чуденнад 4 миллиард сом мах бола лочкъадаь рузкъа....»

Лакхе белагала ма даккхара, республике ППС оалаш йола полк хьаяьр а Махьмада Башир вар. Президента кхыдола а цӀенхашта декхараш тӀадехкар цунна. Масала, 1993 шера август бетта 10-ча дийнахьа кулг яздаьча ший амарцара кхоалагӀа пункт министра хетаяь яр. Президента цунна хьалхадоахар мехкадаьтта продукташ Наьсарен районе кхом боацаш йоаяр, уж харцахьа-бакъахьа йохкар соцаде дезилга. ХӀаьта 1994-ча шера февраль бетта 8-ча дийнахьарча ший амарца, милице хьакима тӀадилладар, лечкъаяь, бокъонаш телхаеш наха шоашта хьатӀаязъяь машенаш гучаяхар а хьаяхар а. Цу тайпара декхараш кхы дукха хиннадар, МВД министра балхаца дувзаденна. Цу балхах дика лоархӀавеш вола из балха тӀа лакхлу. 1995-ча шера из хьожаву, хӀирийи гӀалгӀайи къовсам машара наькъаца чакхбаккха аьнна вайтача Россе президента викала заместитель хургволаш. ДӀахо йӀаьххача хана правительствон председатела заместитель, тӀаккха Кхерамзлен Совета секретарь хул полковниках. Ӏилман даькъе а толамаш даха вӀаштӀехьадоалар цун. Из вар юридически Ӏилмай кандидат.

Цо баь болх мел кхераме бар ха хала дац. Зуламхоша из ве гӀерташ, цунна дов деш, моттигаш нийсъеннаяр. Бакъда, Ӏаьдала балха тӀа из мел волча хана, из де ка ца йоалаш, цигара пенсе вахавар вай мехкахо. ХӀаьта из дагавоаллаш хиннача цар бӀеха уйла юххера кхоачашхул. Наьсарерча Центркамазе, вахача цӀенна гаьна доацаш, из хоавеннача зуламхоша герз дийттадар из чувагӀача машена. Цига яьча човнех, полковник Махьмада Башир кхелхар 2009 шера июнь бетта 10-ча дийнахьа. Ше мел вахача хана, вай лаьтта мел дола ийрча хӀама дӀадаккха гӀерташ, мехкахошта цхьаккха тайпара зе ца довзийта гӀерташ, чакхваьлар из. Цо дӀадоладаь гӀулакх дӀахо дӀахьош, республикан хьал-таро тоаде гӀерташ, хьабоагӀа бӀаьш бола вай къаман кагий нах а мехкарий а. Цудухьа денгара денга кӀезиглу зуламхой, хозагӀа хул вай шахьараш, юрташ, тоалу цар майдаш а урамаш а. Иштта го безам бар цун вай мохк. Цу хозленах доккха дакъа, деррига вахар доалл ала мегаргда эпсара сий лорадеш ваьхача а дунен чура дӀавахача а Овшанаькъан Башира.