ХӀана аьлча Нохч-ГӀалгӀай телевиденеца айхха бувзам болаш хиннадаь. Вай къаман телевидени хьаяр боккха лоархӀам болаш хӀама дар. Из вӀалла хьа а йиле, Наьсаре каст-каста гора сона Шолжа-ГӀалий тӀарча телестуде спортах йола передачаш кийчъеш хинна Чахкенаькъан Башир. Ший уйла эггара хьалха цо сона йовзийтар, дувцаш дола 1992 шу юкъекхаьчача хана. Наьсарерча Свободы оалача (хӀанз Осканаькъан Сулумбика цӀерагӀча) урам тӀа кхийтар из сох. Башир дукхагӀа гӀаш лелар Наьсаре гӀолла, цу дийнахьа а гӀашлой новкъа хьалвоагӀар из. Дикка ха яьккхар оаха къамаьл деш латташ, телевидени хьаяра ше дер а дергдар а дийцар цо сона. Цу хана теша а луцар цу тайпарча хӀамах, цӀенхашта хетацар, хӀана аьлча дукха журналисташ безар цу гӀулакха. Шолжа-ГӀалий тӀа мел хиннараш дукхагӀбараш къаьна бар. Цул совгӀа телестудена лаьрххӀа цӀенош дезар, дукха а чоалхане а аппаратура езар. Еха латтача Нохч-ГӀалгӀай республико гӀо дерг ма дий аьнна даха дог дацар. Кхы тоаденна латташ дацар Россе массайолча регионашка хинна вахара а. Ахьмада Башир ше а вацар къона, цу хана 54 шу даьннадар цун. Лоацца дагалоацаргья вай Чахкенаькъан Башира хьабенача наькъаца ювзаенна керттера моттигаш. Из ваь хиннав 1938 шера. Школа яьккхачул тӀехьагӀа, 1960 шера чакхйоаккх Москверча паччахьалкхен университета журналистий факультет. 1971-1973 шерашка цо къахьег Центральни телевидене а ерригсоюзни радио а корреспондент волаш. 1973-ча шера КПСС мугӀарашкара дӀаваьккха хиннав из. Массанена а хов цу шера фу хиннад, дуккха нах балхах хӀана бохабаьб, къаьстта а гӀалгӀай. 1992-ча шера ГӀалгӀай телевидене хьалхара кулгалхо хул цох. 1993-1996 шерашка республикан архиве къахьегаш хул из. Таханарча дийнахьа Башир воацаш ва. Из дагавохаш наггахьа а хазац сона. Сога хаьттача, Наьсарера ГТРК цун цӀерагӀа хила езар.

Ахьмада Башира ший уйла йизза кхоачашъю. Хьаю цо телевидени. Из яр ГӀалгӀай Республикан Лакхехьарча суда цӀен подвалашка. Цунца болх баьча хьалхарча наха юкъе хилар со а. Бакъда сога болх хьабайтанзар цхьаццаболча «гӀалгӀай» да тхо яхача наха. Белгаларча цу сага цӀи яккха а лац сона, хӀана аьлча из дика вовзаш ва телевидене къахьийгача наха, цун гӀулакхаш а довз, цунна шийна довзац мотте а. Буро тӀа тӀом хинначул тӀехьагӀа байнача наьха дезалашкарча кхалнаха митинг яьяр президента Наьсарерча резиденцена хьалхашка. Шоай нах хьалахар дехар цар. Цигара репортаж яьй аьнна, со дӀаваккха кулг яздир вувцача телевидене шоллагӀча хьакима. Башира язде тигадацар из кулг. Хетаргахьа, Баширага болх хьацабайтар а из саг вар, хӀана аьлча цхьа шу даьлча цигара дӀавахар телевидене хьаяь вола Чахкенаькъан Башир.

Дика болхлой вӀашагӀтоха низ кхаьчабар цун, юххьанца телевидени болх бе йолалуча хана. Шолжа-ГӀалий тӀара хьалвоалаваьвар цо шийца цига болх баь, балха йоккха поалхам йола Къоастой ХьажаӀумар. Къамаьл деча наьха оазаш нийса екаргйолаш, къахьегар цо, вешта аьлча, из вар звукорежиссёр. Из гӀулакх цул дикагӀа довзаш, гӀалгӀа вацар цу заман чухь. Ставрополерча телевидене режиссёраша гӀо даьдар режиссёр Хаматхананаькъан Мухьмад болх бе кийчвеш, Ӏомавеш, иштта цига кийчбаьбар оператораш. Москве деша яхийта, цига телевидени караерзаеш яр Албакханаькъан Зарета. Къаьстта а сона белгалваккха лов Джаненаькъан Заьлмаха. Из Бора тӀарча телевидене болх баь, ший гӀулакх дика довзаш, моллагӀа сюжет йоккхача говзалца яккха ховш саг вар. Вайцига Ӏовеначул тӀехьагӀа Халгуйнаькъан (Хьулахой) Джамалдий йоӀ а йоалаяь, дезал а хьахинна, дӀаволавелар из. Иштта цу заман чухь телевидене къахьегаш вар халкъа суртанча вола Имагожанаькъан Хожа-Ахьмад, тайп-тайпара титраш, передачай цӀераш язйора цо. Хьалхара диктораш бар Осканаькъан Фатимаи Коазой Аслани. ТӀеххьарвар а ший болх дика бовзачарех вар, хӀана аьлча Нохч-ГӀалгӀай радиокомитете, гӀалгӀай диктор волаш, къахьийгадар цо. Со а, цига кхачалехь, «Сердало» газета корреспондент, воккхагӀвола корреспондент, Нохч-ГӀалгӀай книжни издательствон корректор, массово-политически редакце а дешара-методически литературан редакце а редакторалла болх баь вар.

Из телевидени цига хьаяр новкъа долаш, цун болх дӀа ца бахийта гӀерташ, чоалког беттараш а бар. Цу хана Шолжа-ГӀалий тӀара ара ца боалаш, цига этта хьал бегаш ба мотташ, багӀар цхьабола гӀалгӀай, шоаш цигара лелхабилцца. «Сердало» газета, радион, телевидене болхлой бар цу тайпарча наха юкъе. Хамхой Мусий Мустафа («Сердало» газета редактора заместитель), Наьсаре хьал а вена, газет хьаде велча, из хьадайтанзар цунга. Цхьа номер араяьккхар цо керттера редактор а волаш, дӀахо духьала сунт детта болабелча, «ер ловзараш аз леладергдац» аьнна, дӀаваьлар цу балхара. Уж мо моттигаш телевидене балха тӀа а хулар.

Подвала чу хиннараш ши фусам мара яцар. Арара чувоаллаше, телестуде зала чу нийслора. Цу чу латтар хоамаш деша истол, диктораш хьахьокха камераш. Дехьа-сехьа чубаьхкарашта Ӏоховша гӀандаш. Иштта диван а бар цу чу. ДагадоагӀа, эггара хьалхара сай эфире валар, дивана тӀа вагӀаш, къамаьл дир аз айса яьккхача цхьан репортажа хьакъехьа. Цхьайолча хана цу истола гонахьа вӀашагӀкхетар студе къамаьл де баьхка хьаьший. Дика дагабоагӀа сона, иштта къамаьл де баьхка хинна Саккхаланаькъан Махьмуди (тӀехьагӀа парламента кулгалхо хул цох) Къоастой Казбеки. ТӀеххьарвар кагирхой гӀулакхашта доал деш, царга хьожаш вар цу хана. ТӀехьагӀа балха тӀа лакхлу из а. Иштта студе каст-каста вай хулар БӀарахой Соалехь, из исламски института хьаким вар. ДагадоагӀа, дин передачашта дукха ха йоаю оаш, аьннад яхаш, из сайна чӀоаггӀа раьза воацаш хинна.

Ерригача залах чакхваьнна, аьттехьа дӀалестача чура чувоалаш зӀамига цӀалг дар, пенах йоаллаш телефон а йолаш. Цу чу латтар массехк гӀанд, журнальни истолг. Цу тӀа болх бе безаш бар журналисташ а диктораш а. Чай малар а цу тӀа хулар, болх бар а цу тӀа дар. Фу дергдар, кхыдар доацаш хилча? Иштта цу цӀагӀа латтар полтош хьалъэхка мӀара а. Цох хӀама хьалъолла а вахьацар со-м. Цу хана моде яр тӀоарсках яь йӀайха Ӏан курткаш. Полто хьисапе йӀаьха, мора куртка хьаяйтаяр аз, из гӀулакх ховча кхалсагага. Телевидене хьал а элла, чу-ара вувлаш со леллаше, букъ тӀа кӀор хьекхача санна, Ӏаьржа лар йитаяр, цу тӀагӀолла цхьанне Ӏохьекхача хӀамо. ЧӀоагӀа ийрчаяьккхаяр из. Кхы дукха лела ца деш, дита дийзар из барзкъа. Фу нийсде веннавар хац сона, из болх баь саг. Вешта, со балхара дӀаваккхал гоама хиннача сага-м фуннагӀа а хьадергдар... Цига волаш, цхьацца чӀоагӀа эшаш йола репортажаш е вӀаштӀехьадаьлар са. Масала, Наьсарерча поликленике водаш, каналал дӀадехьаваьлча, районе мел вахача сага нувхаш кхувсаш моттиг яр. ЧӀоагӀа бӀехъяьяр из моттиг. Хьаиха хьаж-м ювца а езацар. Цох репортаж йир аз. Таханарча дийнахьа из моттиг дикка цӀенъяьй, тикаш, дулх дохка базар, сомий бешамаш хьаяьй цига. Дега тоам хул уж шедар бӀаргадайча. Цхьаькха репортаж яр, Наьсарерча культуран ЦӀен хьалхашка хинна берий бурчолгаш (карусель) мотор хьабаьккха дӀа а бихьа, дохадаь латташ хиларах. Иштта аз дийцадар, аргӀанара репортаж еш, хьалха парте райком чухинна цӀа да воацаш латташ хиларах. Ӏаьдала структураш хьае накъадала мегар из къонача республиканна, нагахьа санна из тоаде дагадохаре. Дукха ганзар вай хьакимаш из тоадайта а. Цул тӀехьагӀа цу чу хилар республикан правительство. Иштта къаман накъадаргдола дош ала гӀертар телевидене хӀара болхло.

Бегаш боацаш а, дисацар тхо. Аслан цу хана гӀийло вар юхь тӀара, бӀарга голашта кӀалха кӀоагаш доахкар цунна, мочхалаш чукхийтача санна хетийташ. Оаха Асланага оалар, «Ӏа басилгашта чухьнахьа боамбеш дохке, уж кӀоагаш дӀадаргда хьа, юхь а гергагӀа хетаргья». —"Бага боамбеш а дехка, къамаьл мишта дергда аз?" — велалора Аслан. ЭгӀаз-м вӀалла а водацар, ховра цунна оаха бераш бегаш болга. Дика диктор вар из.

Се цигара дӀавахавале а, телевидени дегӀа мишта ух зувш вар со. «Наьсарен оаз» яхача газета корреспондент волча хана (1993), телевиденера Ахьмада Башир дӀавахавар. Цу хана телевидене хьаким яр Малсаганаькъан Хьасана Тамара. Дуккхача хана денз, Нохч-ГӀалгӀай телевидене гӀалгӀай диктор йолаш, хьахьокха еза передачаш эфире маца хила еза белгалдеш, къахьийгар цо. Цхьа шу даьннадацар телевидени хьаяь, Башир цигара дӀа а ваха, из хьакималла оттаяьча хана. Цунгара интервью ийцар аз, газета оагӀонаш тӀа кепа тохар духьа. Телевидени мишта ях хайра сона, аз денна цхьайтта хаттар доашхаш, цо дийцачох.

Шоай болх дика дӀабодац ала ловш яцар Тамара, хӀана аьлча кӀезиг-кӀезига луш, тоалуш латтар еш йола передачаш. Ше цига йола биълагӀа бутт мара беце а, шоай цхьацца толамаш даха кхийнад аьнна хеташ, яр из. Болх тоабалар дувзаденна дар, хӀара журналиста шийна хьалхашка латта декхар довзаш къахьегарца. ХӀаравар белггаларча редакце, ше-ший кийчъе езача передача тӀа болх беш вар. Республика дегӀайоагӀаш латтача хана, культураца дувзаденна дикагӀдола, хозагӀдола Ӏаьдалаш дийнде гӀертар уж. Телевидене хьехар къаман дийша, хьаькъал дола нах, царга цхьацца хьехамаш дайтар, вахарах-леларах, дешарах дувцийтар. Цхьа шу далале, телевидене хьаьша хиннаяр университета хьехархо, гӀалгӀай метта книжкай автор йола Ӏоахарганаькъан Идриса Раиса. ДӀахо дӀайодача хана, иштта студе хьеха лерхӀар Базорканаькъан Идриса фусам-нана Аза, университета хьехархой Малсаганаькъан Лида, Битенаькъан Хьава, Дахкилганаькъан ИбрахӀим, археолог Чахкенаькъан Жабраил, Ӏилма-тохкама института кулгалхо Аькхенаькъан Хасолта, халкъа поэт Вешкаранаькъан Мухьмад, иштта кхыбараш.

Бакъда цу хана а подвала чура араяланза яр телевидени. Ше эггара хьалха балха араяьлча, укх подвала чура арадовла деза вай, аьлар Хьасана Тамарас. Цу чу латтача тӀуналах, еррига техника талхаш латтар. Цхьайолча моттигашка хий чудувлаш а нийслора. Кхы а цхьа бутт баьлча (ноябре), юстице министерство йолча цӀагӀа хьалчубаха лаьрхӀар цар. Цу чура ши зал лургья, аьнна, дийца хӀама дар хьакимий, цхьанне чу журналисташ а хургболаш, вокхан чу — передачаш дӀаязъеш а хьахьокхаш а йола студи. Цу чу а дукха Ӏе лерхӀаш бацар уж, Наьсарерча культуран Элгац дар тоаде дезаш, из тоадаь даьлча, цига хьалчубаха уйла яр. Из тоадеча де деза балхаш, царга гӀоргдола ахча белгалдаьха каьхаташ кийча дадаш дар. Из моттиг дикагӀа хетар царна, цига сатийна, гӀараш-таташ доацаш хиларах. Из мо юстара моттиг езар телевиденена. Цул дикагӀа моттиг Наьсаре цхьаькха яц, аьнна, хетар Тамарайна.

ХӀара сарахьа цхьан сахьата ах сахьата эфире хила безаш бар наьсархой. Республика зӀамига яле а, нахага дӀахьокха хӀама лохаш хулар цун болхлой, хила везача 13 журналистах 10 мара веце а. Ерригача теливидене хила везаш хиннар 140 болхло вар, бакъда царех ахаш мара бацар цига ювцача заман чухь хиннараш. ХӀаьта а лоархӀа-м бора уж шоашта хьалхашка латтача декхарех.

Телевидене хинна редакцеш юххьанца йиъ яр: хоамийи кердадарийи; вахарца, экономикаца дувзаденнача дешай; литературан, искусствон, халкъа кхоллама; бераштеи кагийча нахаи эхь-эздел, дунен хозал йовзийтача программай редакци. ДукхагӀа цатоъараш технически болхлой бар. Арахьара уж хьатӀабоалабе а таро яцар, хӀана аьлча тӀаккха царна баха моттигаш Ӏалашъе езар. Цу тайпара хьал, низ бацар хӀанзарчоа вай республикага. Кхыметтел телевидене председатель Хьасана Тамара а цунца Шолжа-ГӀалий тӀара хьалъена Игнатьева Виктория а гаргарча наьхацига бахар. Цунга хьежжа эсала лоаттадора телевиденена эшаш дола гӀирсаш а. Передачашта монтаж е моттиг яцар, телекамерашта езаш йола кассеташ тоъаш яцар, 4 кинокамерах болх беш хиннараш шиъ мара яцар, ехача царна дӀаоттае оатхалаш яцар. Иштта во латтар транспортаца дувзаденна гӀулакх. Телевидене доалахьа «пирожок» яр. Цунца цхьа-ши саг мара дӀа-юха вугалацар. Цудухьа передача кийчъе оператори журналисти цхьана дӀабохалуцар цунца. Нагахьа санна кхы а «уазик» хиннаецаре, болх бе йиш йоацаш бисабар уж. Амма из а кӀезига яр лерттӀа болх хьабара. Из бахьан долаш, цкъаза нах вӀашагӀкхеташ цаӀ-шиъ моттиг хилча, массанахьа ханнахьа дӀакхача вӀаштӀехьадалацар. Цох фу хилар хац сона, Тамара кхаь района кулгалхошкара деха лаьрхӀа яр, хӀаране цхьацца машен лургйолаш. ТӀаккха шоай болх дика дӀагӀоргба, аьнна, хетар цунна.

Духхьал вай хьакимашта уж хаттараш тӀакхихьа Ӏийнаяцар телевидене кулгалхо. 1993 шера из яхаяр Москве хиннача массови иформаце гӀирсий кулгалхой кхетачен юкъе дакъа лаца. Цига вена хиннавар президент Б. Н. Ельцин. Цига ше къамаьл деш, Хьасана Тамарас белгалдаьккха хиннад, Россе телевидене гӀолла хьахьокхаргйола репортажаш кийчъе шоашта бокъо ялар. Цул совгӀа, из дош ийца тӀаяха хиннаяр из СНГ чехкача информаце отдела кулгалхочунна В. В. Михеевна. Кхыча дешашца аьлча, ГӀалгӀай телевидени тоалургйола массе тайпа никъ лохаш хиннай из кхалсаг.

Телевиденена нийса, радион болх а бар тоабе безаш. Тахан мо дагадоагӀа, радио тӀема бувзама машена чу хинна. Цу чу вӀашагӀбетталора цун хьалхара журналисташ Пхьилекъонгий Хьусен (хӀанз «ГӀалгӀайче» яхача газета керттера редактор), Майсиганаькъан Руслан ( хӀанз Магасерча НТРК председатель), кхыбараш. ТӀехьагӀа цига балха вера Шолжа-ГӀалий тӀарча радиокомитете къахьегаш хинна Курскенаькъан Ювсап, Мерешканаькъан Султан, Ӏахьилганаькъан Микаил, кхыбараш.

Тахан шиъ я вай мехка телевидени, цаӀ Магасеи вож Наьсареи. Цар хьалаш вӀалла тара дац хьалхарча шера хиннарех, цунга хьежжа тоаеннай передачаш, эфире цар йоаккха ха дуккха йӀаьхагӀа я. Дукха къона кагий нахи мехкарийи ба шиннахьа а къахьегаш, хӀаьта а хьалхарбараш бицбе йиш яц, хӀана аьлча уж ба царна кӀийле кийчъяьраш.