Тахан мо атта дӀадувш а кхедеш а хиннадац ялаташ хьалха. Трактораш хиннаяц, кхыдола лаьтта кӀаьдду, тоаду гӀирсаш хиннадац. Чуэцаш дола ялат а хала эца дезаш хиннад. Цу хьакъехьа даь дуккха литературни йоазош да. Масала, вай литературе гӀордаьнна романаш да Боканаькъан Ахьмада «Беке къонгаш», «ЦӀийенна сайре», Пхьилекъонгий Махьмад-СаӀида «Халу урхе», кхыдараш. Цар дика гойтад вайна ахархой вахар, цар болх, хьегача къих хьахулаш хиннар.

Дукха дакъа лаца дийзад са ахархочун балхашта юкъе, зӀамига волча хана денз. Ишколе дешаш долаш, цигара «Назрановский» совхоза хьаттара хьажкӀа харжа кхувлар дешархой. Цул тӀехьагӀа, хӀанз Магас йиллача моттиге коартолаш чуэца кхувлар, хӀаьта университете деша вагӀаш, комсаш чуэцача массехк шера аха вийзав. Кхы а дукха дувца йиш яр цу хьакъехьа-м. ХӀаьта а саца безам ба, тхоай беш оахош мишта лелайора яхача деш тӀа. Маьтсела бетта 1-гӀа ди, къахьегамхой барткхетара ди санна, чӀоагӀа дездеш дар вайцига. Бакъда оаха из ди болх беш дӀахьора. Хьалъарадаьле, дӀаювра беш. Аьхки салоӀаш долаш цкъа-шозза яхар мо доал де даха дезар. Ишколе арадовлале, беш чуийца йоаккхар, дешара тӀерадувргдоацаш. Из маьцхали бетта хулар. Вешта аьлча, гуйре чулоастаяь доалар дешар доладалалехь.

Таханарча бераша оаха хьийгача тайпара къахьегац, аьнна, хет сона. ДукхагӀа беша болх беш боахкараш дай-ноаной, ха яха истий хул. Цудухьа берашта лаьттанцара къахьегам безабалийта гӀерташ, цу лостамагӀа кхетам луш хьабоагӀа ишколашка болх беш бола хьехархой. Цхьайола урокаш ювзаенна хул ахархочун балхаца. Масала, царех я Осменаькъан Хьамзата язъяь «Ахархочун кулгаш» яха байт Ӏомаю урок, Янданаькъан Жамалдий «Фийг» яха байт Ӏомаер, Чахкенаькъан СаӀида «Маькха гӀоргӀилгаш», АьгӀенаькъан Хьамида «Ялата коана» яха дувцараш Ӏомадераш, кхыяраш. Ялата хам бе, хьурмат де Ӏомабу дешархой цу мугӀарера йоазош дешача хана. Къаьстта а берий дегашка дика лар юташ да, ишколашка хӀара шера чакхдоахаш дола «Гуйран совгӀаташ» яха цӀай. Массайола класс ше-ше котъяла гӀерташ хул, цу гӀулакха цар кечду тайп-тайпара даараш, ишколан ярмарке бахь гаьн тӀара сомаш, бӀараш, хаьса сомаш, яшаехка мерза а дира а хӀамаш, хьоарах яь хӀамаш (чӀаьпилг, мерза маькх, торт, печенеш, турбилгий хьисапе яь вафлеш). Цу тайпара ярмарка хилар укх деношка Сурхо тӀарча ийс шера дешача ишколе. Доккха ков мел да, хоза кийчдаь истолаш латтар, даарех кехкка. ЛаьрххӀа бола кхелахой бар цар кийчдаьча хӀамашка хьожаш. Уж эцаш, дешархой хинна ца Ӏеш, царна хьехаш бола хьехархой а бар. Уж а го йиш яр цхьайола яшаехка хӀамаш хоржаш; сомаш, хаьса сомаш бовзаш. Цар яхачох, мах бара гӀулакх дика ховш, хӀама маьхалдаккха кайоалаш бар ярмарке дакъа лаьца дешархой.

ТӀакхоач котбаьннараш белгалбаха беза ха. ЙоккхагӀа йолча классашта юкъе котбаьлар 6 «б», 8 «а» классай дешархой, хьалхара моттиг йийкъар цар. ШоллагӀа моттиг йийкъар шин 5-ча классо. ЗӀамагӀа йолча классашта юкъе белгалбаьлар 2 «б», 3 «а» классай дешархой; шоллагӀа моттиг яьккхар 4 «б», 2 «а» классаша. Юхе мел йиса классаш кхоалагӀа моттиг яьккхаргаш лаьрхӀар.

Уж дешархой цу цӀайга кийчбеш, къахьийгадар хьехархоша: Йовлой (Овшанаькъан) Мухьмада Марема, Дударанаькъан БайӀалий Радимхана, ДзагӀенаькъан Яхььяй Мадинас, Исмейланаькъан Макшарипа Хьавас, Угурчанаькъан ЮшаӀий Маккас, Овшанаькъан Ахьмада Аьсета, Исмейланаькъан Макшарипа Сацитас, Ӏаьленаькъан Мухьмада Лейлас, кхычар. Хьехархой тайпан цӀераш Ӏойийшача а кхоачам ба, из мел доккха цӀай хиннад кхетаде. Царел совгӀа а царна нийса а берашта гӀо деш хиннаб аьнна хет сона, цу цӀайга кийчлуча хана, дешархой кулгаговзал йола, даарий тамаш кхолла ховш бола ноаной.

Цу тайпарча цӀайша дика лар ют дешархой дегашка. Безаболийт ахархочун къахьегам, цу лостамагӀа бола болх харжа дагадохийт царна. Дешархошта юкъе хилар лов тӀехьа тӀайоагӀача хана хургбола хьажкӀаш лелаераш, коартолаш кхеераш, сомий гаьнаш дӀайогӀараш. Дицде мегаргдац, ер дуне кхоабараш ахархой кулгаш хилар.