«Сердало» газета тӀа арадувла ГӀазданаькъан Ахьмада кулг яздаь дола йоазош каст-каста зе йиш я. Редакцерча журналисташта юкъе, дукхагӀа яздерех ва из. Цо деча йоазошка хьежача – цар кепага, чулоацамга – хетадала тарлу, дукха ваьха, дуне дика дайза къоано ва-кх ераш кхеллар. Из бӀаргавайна, вовзаш ца хилча; Ахьмада сурт-сибат укх тайпара дилла мегар мехкахочо: из ва юкъерча дегӀара, ден-бус сов дукха истола тӀа ваьгӀа чукхийтта бӀаргаш, бос баха, хобораш дийша юхь, дукха къоалам лелабаь гӀелденна кулг долаш, шортта гӀа боахаш лела къоано. Сай а велавала догдоагӀа са хӀанз айса аьнначох. ГӀазданаькъан Ахьмада куц нийсса юхамаччахьа да. Из ва лакхарча дегӀара (иштта дегӀамаш дола нах кӀезига бисаб вай заман чухьа), шера белаж а низ бола кулг а долаш, геттара безаме, эзделах визза зӀамига саг. Цун хӀанз а 55 шу мара даьннадац, бакъда из бӀаргавайначо 30 шу мара а лургдац. Ше къона вале а, деша говзал Дала йоккха енна саг ва из. Цул совгӀа, къаман яхь йолаш, мехка сий даргдар де а, ала а, язде а гӀерташ хьавоагӀа из, ше къоалам бебеллача денз. Иштта оамалаш йолаш, дерригача къаманна везаш, вовзаш хинна; хӀанз а наха дагавоагӀаш, цар сий деш вола цхьаькха ГӀазданаькъан Ахьмад дагавохийт сона зӀамагӀа волча цун тайпан вошас. Аз вувцар ва Маге Ахьмад. Ше дунен чу мел вах, къаман уйла дег чу йолаш, ваьха хиннав из. Базорканаькъан Идрисацеи Пхьилекъонгий Султанацеи цхьана хьехархой техникум яьккха, Шолхерча юххьанцарча ишколан кулгалхо, ше дийшача техникуме болх баь, аспирантура яьккха, партийни балха тӀа хинна, вай Сибре дигале дешара тӀавилла халкъа комиссар волаш къахьегаш, чакхваьннав из. Вай къам юха цӀадоагӀаргдола хӀама деш вахарах, боаца бехк ӀотӀабилла Мурмански областе 10 шу доаккхаш набахта а ваьллав. ХӀаьта бакъдар котдаьнна, шин къаман республике министрий Совете къахьийгад цо, ше пенсе ваххалца. Сона хеташ, цун сийна тилла цӀи я журналистах тиллар. ГӀазданаькъан Ахьмад аьлча, «малагӀа?» аьнна хатта дезаш а нийслу цхьайолча хана. ЗӀамагӀчох журналист оал. Цо еза а сий лох ца деш а лелаю тайпан воккхагӀа волча веший цӀи. Цох из тиллар дехкеваргвоацаш; гӀулакхаца саг ва зӀамагӀвола Ахьмад.

Ӏийсай Ахьмад ваь хиннав 1969 шера чиллан бетта 28-ча дийнахьа Казахстана Целиноград оалача шахьар тӀа. Цун нана Людмила Ивановна эрсе хиннай. Вай Сибре дигача хана яйза а йоалаяь а хиннай из дезала дас Ӏийсас. Цар диъ бер хиннад ши кӀаьнки ши йиӀиги: Ахьмад, Аюп, Люба, Роза. Бакъда ший даьй баьха мохк кхы го дегӀа хиннадац водитель волаш къахьийгача Ӏийсайна, из кхелхав Казахстане 1956 шера. ХӀаьта Людмила Ивановна, ший берашца цӀа а ена, МагӀалбика УТТ (технологически транспорта урхалле) болх беш, уж кхедеш хьаенай. Карарча хана из а йоацаш я. Сибрера цӀа дикка тӀехьагӀа баьхкаб цар дезал, из гуш да кӀаьнк ваьча таьрахьах а. ГӀалгӀай арахьара цӀабаьхка 12 шу даьнна хиннад, из ваьча хана. Ишкол цо чакхъяьккхай МагӀалбика кхале, нийсагӀа аьлча, къаьнарча МагӀалбике №9 йолча ишколе яьккхай цо еррига 10 класс. «Тха ишколе дукха а дика хьехархой бар, - дагалувц Ахьмада, - царех дуккхабараш эрсий къамах а бар».

-Журналист мишта хилар хьох? – хетт аз цунга.

-Бера хана планаш бе-бе яр, са де безам болаш дукха балхаш дар. Тракториста а зоотехника а, иштта кхыйола а говзалаш Ӏомае безам бар. Бакъда 7 классе со деша вагӀаш, МагӀалбика кхален «Ленина байракх» яхача газета тӀа кепа теха арадаьлар са эггара хьалхара йоазув-заметка. Наьнага из газет дӀахьокха вахьацар со, лер кхерар. ХӀаьта а аьлар аз:

-Нана, аз цхьа хӀама аьлча сога лувргйий хьо? – газет а ма дий сога, тӀаьн кӀалха доаллаш. Цхьа раьза йоацаш, бӀарахьежар из сона. Харцахьара хӀама аз даьд мотташ хиннаяр из. Газет дӀаделар аз, дукха лаьттар из са лоаца йоазув дешаш. Кхы эгӀазъяхар доацаш, чакхдаьлар тха къамаьл. Цу хана газета редактор волаш, болх беш вар ЦӀечой Закре. Цо со тӀачӀоагӀваьвар журналист йолча Солтукенаькъан Зинайна. Гаьна ваха ца везе а, йоазош ийца редакце дӀааха тоам хетацар сона, цудухьа почта гӀонца дӀакхухьийтар. Уж йоазош бокъонца аз дарах шеко йолаш хиннача газета болхлоша редакце дӀавийхар со. МоллагӀча цхьан хьехархочо са цӀерах уж язду мотташ хиннабар уж. Директор йола Надежда Максимовна ера сона, из кхы а тха классан кулгалхо а яр. ДӀавахача, Зинас геттара дика тӀаийцар со. Редакце цхьа ший тайпара, каьхатий а кхыча хӀамай а, хьалха сона ца яйзача тайпара хьаж латтар. Цу тайпара хьаж езаенна, редакцера болх эггара дикагӀа ба, аьнна, хийтар сона. Газете болх бе лайра. Зинас сога дийхар, цӀавахале, Ӏохайна ишколерча комсомольски балхах заметка язъяр. Телефон а елар, дӀатоха езаш, хӀама хатта дезаш хуле а аьнна. Фу язде деза-м сона ховш дар, комсомольски болх а бовзар. ХӀаьта а классерча йиӀигага телефон техар аз, се редакце волга дӀахайта а кӀеззига куралаш е а безам бар. Язйир аз из заметка, араяьлар. Бакъда даим цхьан 9-ча ишколах язде йиш яцар, цудухьа исбахьален ишколе вахийтар со, белггала декхар тӀадилла. Иленаькъан яр цига цу хана директор, хӀанз кхален кулгалхочун заместитель я из. Иштта дӀаволавенна, цу балхацара ца къасташ висар со...

ДӀахо Ахьмада лоархӀ Дона-тӀарча-Ростоверча университета журналистий факультета деша отта. Газето могавеш каьхат а яздаьдар. Кхоллама яхьах а чакхваьннавар, экзаменаш а дӀаеннаяр. Дагалаттар кхоачаш а хиннадар цун. Хьалхара шу чакхдаьлча, зӀамига саг эскаре амал де тӀавех. Эстонерча Тарту яхача шахьар тӀа, радиотехнически бӀенаца гӀулакх деш хул из. Цигара цӀавеча, наьнага кхабийта эхь хеташ, дешара хьа а ваьле, балха вода моттигерча газета редакце. ХӀанз а цигарча Заьзгакъонгий-Юрта вахаш ва Ахьмад. Цул тӀехьагӀа цо чакхъяьккхай Москвера бизнеса къаман институт. Цхьаволча сага дуккха шераш доаду, вахарера ший керттера моттиг, дега товш а къоабалбеш а бола болх лехаш, мичахьа хилча пайдане хургвар-те яха уйлаш еш. ДукхагӀбараш иштта кхоач шоашта дезача хӀаманга. Бакъда Ахьмада цунга бода никъ дуккха лоацагӀа хиннаб. «Хургдола хьазилг бӀенара доаггӀаше Ӏах» яхаш да шира кица, из майрра ала мегаргда цох, зӀамигача сага хьабена никъ дикка зийча. Эггара хьалхарча балхагара денз, журналистий мугӀарашка волаш хьавоагӀа из, цо из болх бу хӀанз 35 шу а даьннад. Вешта аьлча, ший 20 шу даьннача хана дӀаболабаьб цо цӀенхаштара а кхы цӀаккха хувцаргбоаца а къахьегама а вахара а никъ. Геттара къона волаш, цо леладаьча цӀенхаштача балхаша цец а воаккх цкъаза. Масала, Ӏийсай Ахьмада журналиста къахьегама юхьиг дӀайолаеш, 1990 шера болх баьб, МагӀалбика кхален «Ленина байракх» яхача газета партийни отдела корреспондент а бехктокхаме секретарь а волаш. Оалаш да: «Ши харбаз цхьан бе таръеннаяц». Бакъда зӀамигача сага вӀаштӀехьадаьннад уж «цхьан бе таръе». Газете къа ца хьийгача сага кхетадергдац уж шаккха мел хьинар, низ, ха эшаш балхаш да. Масала, коммунистий Ӏаьдал долча хана, редакце эггара кертера а цӀенхаштара а отдел лоархӀаш яр партийнияр. Цу чу болх беча сагах оагӀув озар кхыметтел хьакимаша. Цаховш а кхоачамбоацар гучадаьнна, партийни оагӀорахьара бехк боаккхаш йоазув дойя, гӀулакх телха дар. Цу тайпарча хьакима гӀод (выговор) тохар е балхара дӀавоаккхар. Шаккха во ши хӀама а дар, балха тӀа гӀалат доацаш, лакхлуш дӀаваха ловш волчунна. Из болх баь ца Ӏеш, Ахьмад кхы а бехктокхаме секретарь хиннав. Из фу моттиг я дикагӀа кхетадергдолаш, конструкторски бюроца юстаргья вай. Цхьайола КБ самолёташ кхоллаш хул, хӀаьта газета цу тайпара «пхьоалле» я газет вӀашагӀдолла, цу тӀа фу латтаргда, мичахьа латтаргда белгалдеш йола фусам. Иштта хиннад къонача журналиста караденна хинна шоллагӀа гӀулакх. ВӀалла шеко йоацаш, теша мегаргва из ший декхарех лоархӀаваь хиларах. Хала-м хинна хургда цунна, халонаш эшае хар а я цхьа говзал, хьинар долча сага оамал. Хьинар долчарех ва вай мехкахо.

ДӀахо дӀайодача хана, цо болх бу «Заманхо», «Къона ГӀалгӀайче» яхача кагирхой газеташка. Тахан мо дагадоагӀа, вай республика хьайича, къоначар къаьстта газет хьаде лаьрхӀа. Хьалха тхоца Наьсарен кхален «Ленина никъ» яхача газета редакце къахьегаш хинна Зангенаькъан Мухьмад вахийтар МагӀалбике, кагирхой кепайоазув хьаде а цунна кулгал де а. Цу хана цунна уллув нийсвенна хиннав балхах къахкаргвоаца зӀамига саг. ТӀаккха кхоач из 1996 шера къаман юкъарча а керттерча а «Сердало» яхача газета редакце. Диъ-пхе шера цу дарже волаш, мехка вахар а наьха хьалаш а гойташ долча йоазошта кепа етт цо. Цу хана газет дукхагӀа арадувлар эрсий меттала, хӀаьта Ахьмад а ший йоазош цу меттала деш вар.

Укхаза дагадох сона «Чапаев» яха кинофильм. Эскархочо Петькас, дерригача эскара доал дулургдарий хьона, аьнна, хаьттача; Василий Ивановича «ак» аланзар. Иштта хиннад вай турпалхочун вахара новкъа цхьадола хӀамаш. Масала, «Ангушт» яхача газета доал де а цун болх лерттӀа дӀабахийта а дагахьа, цох бола бехктокхам шийна хьатӀаэц цо. ХӀанз из ше вар газета дá. Ховш ма хиллара, дика саг массанахьа везаш хул. ХӀаьта дика саг хиларал совгӀа, кхы а дика болхло а хилча, цу тайпарча сага мах баь варгвац. Пхе шера из болх бича, Ахьмад юхавех «Сердало», хӀанз доккхагӀа дола декхараш тӀадоахк цунна. Из хила везаш вар керттерча редактора заместитель а бехктокхаме секретарь а цхьан хана. Майра саг ва ца аьлча, кхы ала хӀама дац са, уж ши гӀанд леладар шийна тӀаийцача сагах. Уж фу балхаш да, кхы дувца ца дезаш, аз лакхе белгалдаьккхад. ЛоархӀавой царех? Хетаргахьа, дика лоархӀаву. Цу тайпара болхло декхарийла вац ше хӀама язде; наьха йоазош деша, тоаде дезаш ва из. БӀарчча дийнахьа, кхерах хьавича санна вагӀа везаш хул берригача кхоллама болхлой гӀалаташ хьалувцаш, харцахьардар тоадеш, царца бувзаме вувлаш, белггаларча лостамагӀа йоазош дар дехаш. Вешта аьлча, газета «мотор» бар Ахьмад цу хана. Мотор во болх беш хуле е соце, фу хул вайна дика ховш да. Из «ворда» дӀатекхаерал совгӀа, цо кхы а ше яздора республикан вахарах, дикача нахах, Ӏаламах, кхыдолча къаманна лоархӀаме долча дешаех. Карарча хана цо къахьег «Сердало» ший доалахьарча корреспондента дарже.

Журналиста даьча йоазошка хьежача, укх дунен тӀа мел дола хӀама цун теркам тӀаозаш, цунга бала кхоачаш да аьле хеталу. Дикадар нахаца декъ цо, шийна а царна а тоам хургболча тайпара; водар боарам боаццаш чӀоагӀа Ӏаткъ; бакъда Ахьмада оамал яц, цу тайпара хӀама зийча, корта хьаллаьца, дуненах догдилла Ӏоховш. Шийна Дала деннача герзаца – къоаламца къовсам лоаттабу цо вай вахарца товш доацача хӀамашца. Цо даьча йоазошта юкъе хилац кӀезигагӀа е дукхагӀа лоархӀам бараш, хӀана аьлча царех моллагӀа а хьокхалуш хул наха дукхагӀа дагадоахкача дешаех, царна дагалаттарех. Духхьал цар цӀераш яьхача а кхоачам ба аьнна хет сона, цо сенах язду кхетаде: «Маьтсела бетта 27 ди – Россе библиотекай юкъара ди. Тхох хиннаб боккха, барта дезал...», «90 шера – ший халкъаца» («Сердало» газетах), «Хьалхарчар Болама» доакъашхошта паспорташ дӀаделар», «ГӀалгӀай мехка дӀавеллар, СВО доакъашхо Дзейтанаькъан Адам», «Филармоне артисташ хьоашалгӀа баха кийчлуш ба», «Дикача гӀулакхашта тӀехьа уйла йолаш» (Мехкадаь Келаматанаькъан Махьмуд-Ӏаьлий 65 шу дизарга), «СВО доакъашхой бераш спектаклага хьажа дахар ТЮЗе», «Закон толхадеш, арахьара тӀавена ворхӀ саг хиннав вайцига», иштта кхы дӀахо а.

МоллагӀча жанрах яздойя а, чулоацам хоза болаш, мотт шаьра болаш, тема дика йоашхаш, атта кхеталуш хул журналиста йоазош. ХӀаьта а цу юкъера къаьстта хьабелгалъяха лов сона цо кхелла очеркаш. Из жанр массане а дика вӀаштӀехьайоалаш хилац. Къаьстта сабар дезаш, дувцаш дола хӀама дизза а кӀоарга а кхетаде дезаш, оттадеш дола сурт бӀарчча долаш хила деза цу тайпара йоазув. Сона хеташ, Ахьмада сабарерча оамалга эггара дикагӀа товш йола жанр я из, цудухьа журналиста цу тӀа беш бола болх наьха теркам тӀаозаш а безалуш а хул. Ховш ма хиллара, очеркаш шин тайпара хул. ЦаӀаш я каьхатий кӀийлен тӀа язъеш, царех документальни очеркаш оал. ШоллагӀъяраш исбахьален очеркаш я, укхаза хӀама хозде йиш йолаш ва уж язъеш вола саг. Уж шаккха тайпа очеркаш язъеш а, царга гӀолла дуккхача дикача наьха вахар, къаман кхелаца ювзаенна хинна моттигаш йовзийташ а хьавоагӀа из. Дукха а атта а цо уж язйича санна хет сона, хӀана аьлча деша говзал йолаш из воландаь. Цун хӀара очерк къаман вахарера бӀарчча дакъа санна лархӀа мегаргйолаш я. Цо очеркаш язъяьча наха юкъе ва поэт Сахаров Александр («Хьамасарча мехках йола гимн»), парте Нохч-ГӀалгӀай обкома кхоалагӀа секретарь, КГБ председатела заместитель хинна Бузуртанаькъан Османа Мухьмад («ЧӀоагӀача оамалах хьахинна кхоллам»), тӀемхочун а журналиста а йоккха говзал йолаш хинна Ӏоахашканаькъан Зоврбик («Дукха тамашаш ювцача романах тара вахар»), архитектуран сийленгаш лорадеш хинна болхло Озанаькъан Ахьмада Мухьмад («ГӀалгӀай шира говзал лораю саг»), тӀема хана тохкамхо хинна Цхьорой Ӏаддал («Вицве йиш йолаш вац»), МагӀалбик лораеш тӀом баь, тӀехьагӀа кионактёр хинна Этуш Владимир («Сцена тӀара лергдоаца легенда»), альпинистка хинна Албохчанаькъан Лейла («Къаман курал а ганз а»), Нохч-ГӀалгӀай радио диктор хинна ГанукаевгӀар (Ужахьанаькъан) Рая («Безамах диза дог»), МВД ветеран Кизимов Николай («ЛоархӀамеча гӀулакхий духьа»), из мугӀ кхы а дӀабӀаьхбе мегаргбар. Царех хӀара очерк, духхьал публицистикан йоазув хинна ца Ӏеш, кепайоазон бокъонца дола жӀовхьар да. Къаьстта боккха ба цар лоархӀам, хӀана аьлча кхувш йоагӀача тӀехьенна бакъахьара кхетам луш хиларах, дӀадахар диц ца деш, дикадар дагалоаттадеш а шин ноахала юкъера бувзам чӀоагӀбеш а хиларах .

Ӏийсай Ахьмад ва Дунен халкъашта юкъерча «Халкъа энциклопеде академи» яхача хӀарман а Ӏилман-редакционни а проекта доакъашхо; дуккхача шерашка бувзамаш лоаттаду цо Сийлахь-боккхача Даьймехка тӀем тӀа байнараш лехаш а царех бола дагалоаттам наха юкъе боаржабеш а долча «Россе тохкама болам», «МагӀалбик» яхача тоабашта чубоагӀача нахаца, цар беча балхах а кердадарех а дувц республикан бахархошка, ше къахьегаш волча газетага гӀолла.

Дукхача совгӀаташца белгалбаьккхаб журалиста къахьегам. Уж дерригаш дувца велча, дукха ха дӀалоацаргья цар, цудухьа аргда вай: цунна тийннай республикан Кулгалхочун, парламента, халкъа кхоллама цӀен сийлен грамоташ; юкъарча палатан, республикан библиотекан, Чахкенаькъан СаӀида цӀерагӀа, Россеца гӀалгӀай бола 250 шу дизара хетаяь, республикан 30 шу дизара а «Сердало» газета 100 шу дизара а хетаяь майдилгаш; ДжабагӀанаькъан В. цӀерагӀа журналистий преми, из массехказа белгалваьккхав дунен халкъашта юкъерча яхьашка. 2008 шера Ахьмада еннай «ГӀалгӀай республикан гӀорваьнна культуран болхло», 2024 шера «ГӀалгӀай республикан гӀорваьнна журналист» яха цӀераш, из 1998 шера денз Россе журналистий Союза доакъашхо ва.

Хьалха хиннача «Сердало» газета кӀийлен тӀа, 2024 шера денз, хьадаьд ГӀалгӀай республикан «Сердало» яха кепайоазон ЦӀа. ХӀанз цунна чудоагӀа «Сердало» газет, «Литературни ГӀалгӀайче» яха а «СелаӀад» яха берий а журналаш. Балха доазонаш дикка шерденнад, бехктокхам а, цунга хьежжа, лакхагӀа ба. Ӏийсай Ахьмад а цун новкъостий а шоай декхарех лоархӀабеш дӀагӀоргба аьнна хет сона, хьалха санна.