Шолжа-ГӀала, 80-гӀа шераш. Балха ди долалуш, Нохч-ГӀалгӀай радиокомитета ЦӀенгахьа йода къона кхалсаг зе йиш яр. Из фу болх беш я, мича йодаш я ца хой а, наьха теркам тӀаозар цо. Модан юкъедалалехь, цунна тӀадувхаш хулар ший ханарча наха эггара чӀоагӀагӀа къердаш дола барзкъа. Цунца къамаьл дича-м барзкъан хозал чехка йицлора, йиӀий дикало а Ӏимерза саг хиларо а дицдора шедар. Цул совгӀа, цох тилла цӀи а цунга санна товш цхьаькха гӀалгӀай кхалсаг яйнаяц сона. Радиокомитете оператора-монтажёра болх беш яр из, духхьашха сона яйнача хана. Цох кӀеззига тӀехьагӀа дувцаргда вай. Из мичара я, цун даьх-наьнах, дезалах массехк дош ала лов сона юххьанца.

Роза яьй Беканаькъан Мухьмадеи ТӀонганаькъан Фуржетханеи дезале. Уж вай Сибраре цӀадаьхкача Шолжа-ГӀалан Октябрьски районе баьхаб. Цар дезале хиннай кхо йоӀи цхьа воӀи. Школа а цига яьккхай Розас, из деша яьгӀай № 46 йолча юкъерча школе. Итт класс яьккхача, дукхагӀча даькъе дӀахора ший вахар радиоца дувзаду цо. Из балха дӀаэц оператор-монтажёра говзал караерзае а дӀахо цу гӀулакхаца дувзаденна декхараш кхоачашде а. Цу хана йовз из сона а. Университета студент волаш, каст-каста ридиопередачашка дакъа лаца дезаш моттигаш нийслора. Уж ерригаш цкъа дӀа а язъяь мара, чакхъялацар эфире гӀолла. РадиоцӀен хьалхарча гӀата тӀа аьрдехьа дӀахьайзача, йӀаьха уйче яр, нах дӀаязбеш шиъ студи а йолаш. ДукхагӀйолча хана, хьалхарча студе болх беш, журналисташта гӀо деш, хулар берашха йоӀ. Эггара хьалха Розас Ӏомавир со, мел сатийна хила веза студе чуваха саг. Доккха садаха, микрофонех кулгаш детта, дешаш долча каьхатий листаш шершае, истола тӀа хӀама ӀотӀаехкаш таташ де йиш йоацилга кхетадир аз, хьалхара передача цунца дӀаязйича. Цаховш метта шекьэккхе, дош харцахьа аьнна моттиг нийслойя, гӀалат даьнначара денз, цӀаькха дӀаязвора цо къамаьл деш вола саг. Цхьаккха оаз хьахозаргйоацача сомача кизган вокх оагӀорахьа гуш хулар, къамаьл де дӀа маца волавала веза хьахайташ, кулг лестаду оператор. Атта дар Розайца болх бе, къона яле а, ший декхараш дика кхоачашдеш, балхах лоархӀаеш хилар бахьан долаш. Передачан монтаж а шаьра, хетта моттиг ладувгӀачо зувргйоацаш, йора цо. Дукхаза ладийгӀад аз цо тоаяь, эфире дӀаяла кийчъяьча передачашка. Духхьал студе дӀаяздаьчунца болх баь ца Ӏеш, цун къахьега дезаш хулар республикан районашка дӀаухаш, журналисташа яьча репортажий доакъошца а. Из атта болх ба аьнна хете а, бакъда цунца ювзаенна дуккха халонаш яр. Цхьавола мотт дика ца лув е шаьра ца хов саг дӀаязвеш хилча, каст-каста сеца, юхаязъе езаш хулар передача. Цкъаза студе сашорта воацаш саг а нийслора, е дӀоагӀаш, ручка Ӏобожабора истола тӀа, е каьхата листаш кӀалтӀайоахаш «шарх» чакхдоалар, микрофонаша моллагӀа хӀама дӀалоацаш хиларах дар из. ДӀаяздаьчун монтаж е а, тайп-тайпарча наьха къамаьл хотта а дуккха сабар дезар. Аз дукхагӀа дӀаязъеш хиннараш литературни передачашта лаьрхӀа байташ, кагирхой передачашта лаьрхӀа дола къамаьл дар. Сона хала хилацар из де, хӀана аьлча гӀалгӀай мотт сона дика ховра, листаш, шортта юстарйоахаш, Ӏоехкар. Цудухьа цунна а дукха хало йицар аз, сай оаз дӀаязъеча юкъа.

Мухьмада Розайца болх баь, цун гӀонца дуккхаза передачаш кийчъяь бар вай къаман гӀорбаьнна радиожурналисташ. Масала, цо дӀаязйора халкъа боахама отдела лаьрхӀа Курсканаькъан Ювсапа, ЦӀолой Руслана, Шакренаькъан Батарбика кийчъю передачаш; Гаьгенаькъан Гирихана литературни, ГӀаьнтамарнаькъан Раяй берий, Пхьилекъонгий Махьмад-Рашида кагирхой программаш, Абаьданаькъан Хьавай ашарий концерташ. Духхьала гӀалгӀай меттала еча передачашта лаьрхӀа яцар цо къахьийга студи, массаболча меттала — эрсий, нохчий, гӀалгӀай — язъе езаш хулар. Хьаухараш республике гӀорбаьнна къахьегамхой, хьакимаш бар. Сона хеташ, Розайна хьалхашка гӀолла чакхбаьннаб паччахьалкхено чӀоаггӀа лоархӀаш а болх дика барца белгалбаьнна а мел бола нах: дояркаш, ахархой, гӀишлонхой, йоазонхой, хьехархой, эпсараш, республикан кулгал деш бола нах, иштта кхыбараш. Хала бале а, сакъердаме, дукхача нахаца вӀашагӀкхета, уж бовза таро хулийташ къахьегам бар йиӀийбар. Иштта Розас даим дӀаязбеш хиннача нахах бар вай радио диктораш а. ГӀалгӀай меттаца болх баьраш, вайна ма харра, Овшанаькъан Ӏалаудини ГанукаевгӀар Раяи бар.

Студе яр фонотека а. ДӀаязъяь передачаш цу чу латташ хулар, шоашта йилла ха чакхъяллалца. ХӀаьта гӀорбаьннача артисташа локхаш йола ашараш, доахаш дола иллеш даимленна цу чу дӀаоттадаьдар, эшшача моттиге пайда эцаргболаш. Сона дагадоагӀа, цу чу яр ДимаевгӀар Ӏумара каьхата пандарца дӀалекха ашараш, Цисканаькъан Идриса дахчан пандарца лийкхараш, Хамхой Ахьмада, Имагожанаькъан Османа, Тимарзанаькъан Бембулата, Янданаькъан Тамарас, Наурбенаькъан Руслана а Беканаькъан ИбрахӀима а, Дзейтанаькъан Тимура, кхычар даьха иллеш. Тахан царех цхьадараш дайна дӀадаьннад яхаш дувц, Шолжа-ГӀалий тӀа зама кегаеннача хана, бакъда Розас-м чӀоагӀа хьожаш а боча а леладора уж.

Цу балхаца дика шаьръенначул тӀехьагӀа, цо болх бу радио звукорежиссёр йолаш. Укхаза передачашта юкъе деш дола къамаьл е тӀехдаьнна чӀоагӀа е геттара шорта хургдоацаш, хила безача боарам тӀа из хилийта хьажа езар. Оазаш цӀена, мотт дика кхетабеш бий теркалде дезар. БӀарчча хьаийцача, Нохч-ГӀалгӀай радио пхе шера болх беш хилар Беканаькъан Роза. Цу юкъа, ший болх дика Ӏомабарал совгӀа, цо Ӏомайир журналиста, передача дӀахьош йолча диктора говзалаш. Уж цунна тӀехьагӀо накъа а яьлар. Маьре яхаяр Роза ашархо (музыкант) волча Албакханаькъан Амирага. Новкъа дале а, белгалдаккха лов уж, дукха цхьана ца бахаш, къаьста хилар. Боккхача наха оалаш ма хиллара, Дала яздаьр мара хила йиш яц.

Республика йоха йолаелча, Нохч-ГӀалгӀай радиора дӀайоал вай мехкахо. ГӀалгӀай республика кхоллаелча, ший къаман юкъе болх бе йоагӀа из, хӀана аьлча укхаза из эшаш яр, цох тешаш а, цунна буларгбола моллагӀа болх дӀабала кийча а бар. 1994 шера из балха отт ГӀалгӀайчен радио. «ГӀалгӀайче» («Ингушетия») яхача газето яхачох, «кхы а кхо шу даьлча къахьега йолалу «ГӀалгӀайче» яхача Паччахьалкхен телерадиокомпане. Керда хоамаш а салоӀам бу «Шоатта ден сайре» (тӀехьагӀа хьахул цох «Кагирхой формат») яха передача а хьахиннай 1998-ча шера. Ше хьахилча денз, наха езаенна хьа а йоагӀа. Цох тамаш елга а дац, хӀана аьлча проекта автор а режиссёр а йолча Беканаькъан Розас дукха ха а низ а дӀалу цунна, эггара керттердар — дог дӀалу».

Цига ше болх беча юкъа, Розас хьалхале лелаеш, кийчъяьй «Перекрёсток», «Сатохар» («Преодоление») яха программаш. Уж дукхагӀча даькъе наьха вахарца-леларца, заӀапхошта нийслуча халонех лаьца хиннай. ХӀаьта а дукхагӀа гӀоръяьнна, тайп-тайпара ханаш йолча вай мехкахошта цхьатарра езаенна передача я «Кагирхой формат». Духхьал вай республикерча кагирхой вахар довзийта ца Ӏеш, кхыча субъекташкарча гӀалгӀай кагийча наьха, мехкарий вахар довзийт цо. Из дӀахьош бола ГетагӀазанаькъан Илези Ховтанаькъан Азаи лакхара говзал йолаш, мотт дика харал совгӀа, из дика хьалебе ховш хиларо дикка лакхбу цу передачацара безам, дог-уйла. Къоаналгахьа леста вола со а, хоза хеташ, хьож цунга, хьажа вӀаштӀехьадаьлча. Цунга гӀолла ха йиш я мишта бах таханара кагирхой, сенца сакъердалу цар дукхагӀа, малагӀа нигаташ да цар, шоашка караденна гӀулакх мишта кхоачашду, малагӀа толамаш доах цар шоаш хьегача къахьегамца. Сона езаелар цар ширача вай лоаман районера яь, туристашта хьакхелла хьалаш дувцаш йола передача, иллиалархоех Налганаькъан Лемайх, Горчхананаькъан Мадинайх (Суммая) йола передачаш. Къаьстта а дика вӀаштӀехьайоал цар кердача шера хетаяьраш.

ЙӀаьхха ха яьккхар цу передача тӀа къахьегаш Беканаькъан Розас. Со-м из хӀанз а телевидене балха я мотташ вар. Цудухьа, цунца къамаьл де дага волаш, цига телефон техар аз. ТӀаккха мара ханзар сона, говза режиссёр цигара дӀаяхалга.

-Роза кхычахьа балха дӀаяхай, — аьнна, цецваьккхар со Ховтанаькъан Азас.

-Дукха ха йий? — дар са аргӀанара хаттар.

-Ах шу хила мег.

-ХӀанз мичай из къахьегаш? — айса дӀадоладаь гӀулакх дизза дӀачакхдаккха а, Розайна тӀакхача а ловра сона.

-Магасе культуран Центре я, — аьлар Азас.

Баркал Азайна, цо телефон а енна, дукха хало ца хулаш, къамаьл де вӀаштӀехьадаьлар са Мухьмада Розайца. Карарча хана из я вай республикан столицерча культуран Центра директора заместитель. ДукхагӀа цига бер кружковой болх ба, укхаза ухаш дола бераш а ондаргаш а Ӏомалу сурташ дехка (изоискусство), цхьацца хӀамаш хьае, гитара лакха, иллеш даха, халхабовла. Вешта аьлча, кагирхошцара бувзамаш хӀанз а хаьдадац Розай, хӀана аьлча къоначарна бе-бе кулгаговзалаш Ӏомаеча даькъе болх беш я из хӀанз а. Укхаза режиссёра говзал а цунна шийна, цунца болх беча наха накъайоал аьнна хет сона. МоллагӀа болх бой а, эшаш я цу тайпара говзал, хӀама нийса, гӀалат доацаш хьаде, беш бола болх нийса дӀаоттабе, тайп-тайпара вӀашагӀкхетараш толамца чакхдаха безам бале.

Ше болх бешшехь, карара бӀаь шу долалуш, лакхара дешар деша а каяьннай цун. Цо чакхъяьккхай Москвера халкъашта юкъерча доттагӀала Россе паччахьалкхен университет. Юриста болх бе Ӏомалуш, хиннай из цига. ЦӀенхашта гӀулакх да цо Ӏомадаьр, бакъда из цун болх бац аьнна хет сона. Хетаргахьа, цунна шийна а хет мотташ ва со из иштта. Наха вас е, бехк бе, Ӏаьдалгахьара таӀазар де могаргдацар нахаца безаме, Ӏимерза йолаш яьхача сага. Телевиденера из дӀаяха новкъа дале а, хӀанз цунга кхаьча болх а цун оамалга товш ба.

Цхьаькха цхьа хӀама а дар, са хатта безам болаш. Маьре яхай е яхаяц?

-Роза, маьре яхайий хьо? — хаьттар аз, дикача, дукха везача сагага хоаттаргдолча тайпара.

-Яхаяц, — лоацца жоп делар цо.

Цхьа хӀама-м хов сона, дӀа ца югаши, наха дукха ца езаши-м из ца ягӀилга. Вешта, из-м цу гӀулакха хӀанз а тӀехьайисаяц. Роза ший наьнаца ТӀонганаькъан Фуржетханаца ях. Дезале, аз лакхе ма аллара, кхо йишеи вошеи хиннад цар. Бакъда кхоллама балхаца ювзаенна алхха цхьа йиша Зина мара яц. Из художник-модельер я. Вожаш дукхагӀа бизнесаца бувзабенна никъ хержа дӀабахаб.

Цунца болх беш мел хиннача наха, алхха дикадар дувцаш, дагалувц Мухьмада Роза. ЙӀаьххача хана Шолжа-ГӀалий тӀа цунца къахьегаш хиннавар халкъа боахама отдела редактор хинна ЦӀолой Руслан. Из хӀанз Эбарга-Юрта вах (Троицке). Телефона чу къамаьл деш, Руслана аьлар: «Хьаькъал долаш йиӀиг яр из. ЗӀамигачунца воккхачунца эздел леладеш а яр. Маьре яхачул тӀехьагӀа а, оператора болх беш хилар из, цунца цхьана тарбора цо режиссёра болх а. Дика саг хиларга хьежжа, ший болх а дика ховра Розайна. Шийна хьалхашка латта декхараш цӀенеи диззаи кхоачашдора цо. Передача дика хилар дуккхача даькъе тийша да режиссёрах. Из дика оттае, вӀашагӀйолла ховра цунна, цудухьа цо баь болх безалора.

Руслана тӀеххьарча дешаша сона дагайохийтар 80-ча шерашка радио гӀолла хеза цхьа передача. Озанаькъан ИсмаӀалий Салмана «Кхо чурт» яха легенда дешаш яр «Нохч-ГӀалгӀай АССР гӀоръяьнна артистка» яха цӀи лелаеш хинна телевидене диктор Янданаькъан Лида. Сагота чулоацам болаш йоазув да из, керттера кхоъ турпал ла из чакхдалале. Цудухьа ладувгӀача, гӀайгӀанеча ашарца тӀехьа мукъам боаккхаш, дешар Лидас легенда. Из тамашийна, хоза передача дӀаязъяьр а цунна монтаж яьр а, шеко йоацаш, Роза хила езаш яр, хӀана аьлча иштта дика из кийчъе цунна мара вӀаштӀехьадаргдацар аьнна хет сона.

Журналист йолча Абаьданаькъан Хьавас гучаяьккхар сона Роза радио балха ярца ювзаенна къайле.

-Хьава, хьо ма хиннайий цунца болх беш, фу аргдар Ӏа Розайх? — аьнна хаьттача, цо сона дийцар теркам дикка тӀаозаш дар.

-Цун йиша Аза «Красный молот» яхача Шолжа-ГӀалий тӀарча завода столове болх беш яр. Столовешта юкъе яьржача яхье хьалхара моттиг яьккхаяр цо. Из йолча со яхача, цо сона бовзийтар ший йижарий Зина а Роза а... Тхоаш долча балха хьийхар аз Роза. Из болх Ӏомабеш дийша еце а, дукха ха ялале цу гӀулакхаца хьакхаштаяьнна, шаьръенна дӀаяхар из. Оазаш дӀаязъяра оператор йолаш къахьега йолаеннача цо, передачашка дакъа лоаца нах дӀаязбора, оазаш боагӀача боараме екаргйолаш тоайора, передача вӀашагӀйоллар, монтаж еш. Оркестр дӀаязъе мел хала да дувца дезац, цига цхьатарра тайжа ека еза хӀара зурма, пандар, фата. Паччахьалкхен радио а телевидене а оркестр цецваллал хоза дӀаязйора Розас. Хьалха хинна республика ехачул тӀехьагӀа, эггара хьалха со хьалъера укхаза. Цул тӀехьагӀа ГанукаевгӀар Рая ера, из ах шера со йолча яьхар. ТӀаккха хьалйоалайир оаха Роза а. Наьсарерча ГТРК балха дӀаийцар из. Сона а кхыча журналисташта а чӀоагӀа гӀо дора цо, передача оттаеш, хӀана аьлча режиссёра йоккха говзал йолаш яр Роза.

ХӀанз ше караийцача балхах а из дика лоархӀаергья аьнна хет сона, хӀана аьлча къахьега хар, хьаькъал, балха лакхара говзал яха хӀамаш да цун оамалца вӀашагӀкхийттараш. Цу тайпара саг даим а толамаш доахаш, ше хьоча новкъа лакхаленашка кхоачаш хиннав дуне Ӏодиллача денз.

Аьрдехьара шоллагӀа латтар — Беканаькъан Роза.