Хьоцарча безама, хьо лоархIаш болча нахагара. Дошлакъий-Юртара №1 йола юкъера школа. 18. 04.96 ш.» ТIеххьарча оагIон тIа да аз айса даь йоазув: «Дийша ваьлар 30.04. 1996 ш.» Из книжка яздаьр ва исторически Iилмай доктор, профессор Мужухой Баудина Макшарип. Цкъа мара цунца къамаьл хиннадац са, из дар, 90-гIа шераш юкъекхаьчача хана. ТIой-Юрта дIаводача новкъа дIавахача, йIаьха баьццара барак яр, цу чу хилар цхьан юкъа Iоахарганаькъан ЧхьагIа цIерагIа Iилма-тохкама институт. Макшарип цун директоралла хержа ха яр из.

Газете болх беш волча аз дийхар, институте болх беш масса саг ва, царех Iилман кандидаташ, доктораш массав хьаалар. Журналисташ ца безача сагах тара хийтар сона из, са дехара жоп дала тиганзар цо. ХIаьта а ер йоазув цох ца дича Iеваланзар со, хIана аьлча укх деношка (25 декабре) 80 шу дуз Макшарипа.

Из ше воаца дикка ха я. Мужахой Макшарип Iилманхо а хьехархо а хиннав. Цун Iилман балхех сона дикагIа бовзар ба, лакхе цIи яьккха дола «ГIалгIай» яха книжка. Из дешаш дуккха керда а, дицденна хинна а хIамаш дайзар сона. Массехк даькъах латташ да из. Хьалхара дакъа да «Лоацца шира а юкъерча бIаьшерий а истори довзар» яхаш.

Укхаза теркам тIаоз Мровели Леонте яздаьд яхача дешаша. Цо аьннад деррига кавказа къамаш Таргамос яхача цхьан сагах хьадаьннад. Цо ший къонгашта дIадийкъад лаьтташ. Уж хиннаб Гаос —эрмало, Картлос — малхбоалера гурже, Бердос, Мовакан — албанцаш, Эгрос — малхбузера гурже, Лек — селе, Кавкас — вайнах.

Книжка шоллагIча даькъо довзийт «ХIамашка гIолла йовзача а син эшача а культуран дешаш». Укх даькъца я вай къам текъаш хиннача дукхача даьлий цIераш. Уж бекъалуш хиннаб диъ даькъа: кертера даьлий, тукхамаш текъа даьлий, юрт текъа даьлий, тайп текъа даьлий. Цу хана кхераш тIа сурташ дехка, баьцовгIаш, нах, хьайбаш хьахьокха гIийртаб вай шира дай.

Керттерча итт даькъах латташ да деррига книжка. Цудухьа бизза салоIам хургбац, нагахьа санна из бIарчча Iо ца деше.

Къаьстта теркам тIаоз лоамашка гIалаш йотташ хиннача наьха цIераша. Макшарипа яхачох, уж хиннаб Янд, Iоахарганаькъан Дуго, Чуранаькъан Хазби, Бархин яхача юртара Барханой.

Дикка уйла яйташ да, Буро (Владикавказ) йилларах Е. И Крупновс аьннад яха дешаш: «...Малсаганаькъан тайпа ХVIII бIаьшере юкъекхаьчача хана а низ болаш а доккха а хиннад. Цу тайпан даь Малсага воIа Дзавга (Дзаур) шаьрача гIалгIай Заур яха юрт йиллай... Цу метте 1784 ш. хьахиннай Владикавказ».

Кхы а дукха дувца йиш яр Баудина Макшарипах шийх а цун книжках а. Цо хьинаре къахьийгалга хьагойт паччахьалкхено цунна тийннача цIераша. Из вар Нохч-ГIалгIай АССР Iилман гIорваьнна болхло, ГIалгIай халкъа гуллама депутат, лакхара дешар дешача наьха хьехархо, истори а ший къаман селхане а йовза саг.

Мужахой Макшарип ше воацаш вале а, из кхелхав 2015-ча шера сентябрь бетта 15-ча дийнахьа, цо даьча йоазоша дикка гIо ду дуккхача хаттарашта жоп дала.