ХӀаьта царех хьабаьннараш дерригача дунен тӀагӀолла дӀабаьржаб. Цох санна яздаь корадоагӀа вайна кхыча классикий дезалхоех лаьца а. Бакъда, вай къаман йоазонхоех дувцача хана, цу тайпара моттигаш геттара кӀезига нийслу. Цхьайолча хана йоазонхочун нана белггала малагӀча тайпан хиннай, малагӀча къаман саг хиннай ховш хилац. Кхыметтел вай каьхата мотт кхелла волча Малсагнаькъан Кураза Зоврбика наьнах дош аьнна моттиг кораяц вайна цхьанна моттиге. Аз, моллагӀча йоазонхочох айса дувцача хана, цу деша даим теркам тӀабохийт, сай хулачох йоазонхо ше а цун дезал а дикагӀа бовзийта гӀерташ. ХӀаьта а дукха хӀама да вай драматургех, поэтех, прозаикех, цар тӀехьенех вайна ца ховш. Къаьстта а кӀезига яздаьд цу хьакъехьа халкъа йоазонхочун Боканаькъан Ахьмада дезалах лаьца. Аз цкъа-шозза хьоаха-м даьдар из, Ахьмада кхолламах дувцаш, хӀаьта а вайна цох ховр кхоачам болаш дац, цун вахара дизза сурт оттадара.

Боканаькъан Ахьмад, вайна ховш ма хиллара, дукха прозаца къахьийга; романаш, повесташ, дувцараш, пьесаш язъяь; саг ва. Цун никъ атта, шаьра хиннаб аьнна хете а, дукха халонаш ла езаш, халача хӀамашта садетта дезаш хиннав из. Къона волаш, фашистех МагӀалбик лораеш ораш доахача къахьийгад, цул тӀехьагӀа мехках ваккхар лайнад, цигара цӀавеча диазза ваха моттиг хувца езаш хиннав, боаггӀача боараме балха тӀа лакх ца волийташ кхийстав. Цо ше-м цӀаккха алацар ше кулгалхо хила ловш ва. ХӀаьта а хила мегаргволаш а хилча из гӀулакх нийсхо йолаш лелоргдарех а вар из. «Книжкаш дезарий обществонна» керте латташ чакхваьлар Ахьмад ше Шолжа-ГӀалий тӀа мел яьккхача хана, е газета керттерча радакторалла, е нохч-гӀалгӀай йоазонхой Союза правлене председателалла ца хоржаш. Цхьан юкъа «Лоаман Ӏуйре» яхача альманаха редактор-м хилар цох. Амма из мо волча воккхача йоазонхочоа сел доккха гӀулакх а дацар цунга кхаьчар.

Вай Сибре дугаш 20 шу даьнна хиннав СоагӀапчара зӀамига саг, бакъда саг йоалаянза хиннав из. Цига вахаш (дукхагӀа из Ӏийна моттиг Алма-Ата я), йовз цунна эрсий йоӀ Сонникова Анна. Ше Ахьмадага маьре енача хана денз, ший маьра тайпан цӀи язъяйташ хьайоагӀа из. ХӀанз цох хьабаьнна дезал а раьза хилац из кхыча тайпан саг хиннай ала, цох бокъонца йола гӀалгӀа а шоай саг а лоархӀаш. Ахьмада а Аннай а шоай бераш дукха хиннадац, Борис, Ладимир яхаш цӀераш а йолаш ши воӀ вар цар. Йоазонхочунца дукхаза вӀашагӀкхетараш хиннадале а, цунца къамаьл доагӀаш хиннавале а, из волча цӀагӀа чуваха хиннавале а, бакъда даи цунца ваьха Ладимири цхьана болаш алхха цкъа мара баргабовнзар сона, уж дийна болча заман чухь. Тахан, хала хете а, уж шаккха воацаш ва. Вай республика хьахинна дикка ха яьнначул тӀехьагӀа дар из. ГӀалгӀай йоазонхой Союза кулгалде керда председатель харжа везаш эттаяр моттиг. «Фабрика» оалача базар тӀа чуваьлча, эггара хьалха хьалбодача шерача мугӀарах ӀовоагӀар со, хьогама баа цхьаццабола сом ийца. Со кӀеззига цецвоаккхаш, эгӀахьара хьалгучаваьлар Боканаькъан Ахьмади цун воӀ Ладимири. Йоазонхо соца сецачул тӀехьагӀа, хьалмагӀа а ваьнна, тха къамаьл чакхдаларга хьежа эттар зӀамига саг. Цу хана вайзар сона, сибата миштав ховш, йоазонхочун зӀамагӀвола воӀ. Ахьмада аьлар сога, кхаж тоссаш хуле, Хамхой Ваха правлене председателалла харжара тӀехьа тассалахь, аьнна. Цо харцахьардар аргдоацилга ховча аз, воккхагӀволча новкъоста яххар хьадир. Из цо алара бахьан малагӀа дар хӀанз а хац сона. Ладимир а Хамхой Ваха а дукхача шерашка бокъонаш лораеча органашка болх баь нах бар, цу тӀагӀолла вовзаш хиларах а хила тарлора из, белггала Висангире Вахийна тӀехьа кхаж тасса аьнна цо алар. Мичча беса дале а, Ваха хьахержар, цу балха тӀа дикка къахьегаш хилар наьсархо.

ХӀанз арахьа вайча цу сахьат вовзар сона Ладимир. Къона волаш, милице гӀирс бувхаш вайнавар сона из саг, бакъда хӀанз мугӀарерча наьхадар санна барзкъа дувхаш гора из дукхагӀйолча хана. Мишта тилла, фу маӀан долаш цӀи яр Ладимир, хьалхашка «в» яха алап доацаш. Нагахьа сана Владимир, эрсий меттала аьлча, «владеющий миром» яхилга дале, Ладимир яхар, маӀанга диллача, цох вӀалла тара йоацаш цӀи я. «Лад и мир», вешта аьлча, барти машари яхача дешаех хьахинна яр гӀалгӀай зӀамигача сага цӀи. Ший воӀ дукха везарий къаман йоазонхочунна? Цу хаттара жоп луш, ала деза, Ахьмада ши воӀ вар. ВоккхагӀвола Борис Нальчике вахар, дуккхача шерашка экономиста болх беш а хинна, пенсе вар. ХӀанз а вах из цига. ДукхагӀа даьна уллув хиннар Ладимир вар, цун Ӏуйре, сайре миштай ховш, цох дог лазаш, тӀаккха мишта везаргвац даьна цу тайпара воӀ? Бакъда наха юкъе ший воӀацара безам хьахайташ дола хӀама даьгара гургдацар. Къаман Ӏадаташ дика довзаш а эсала хӀама ца дезаш а саг вар Ахьмад. Из хов вайна цо даьча доккхийча а зӀамигача а йоазонех. Бакъда воӀа лочкъадацар шийна да боча, хьамсара волга, цудухьа гучахьа а къайлагӀа а цун сий де, из лархӀа хьожар из. ХӀанз дукхагӀа теркам тӀабохийтаргба вай къаьстта Ладимира вхарах а балхах а дувцара.

Боканаькъан Ахьмада Ладимир ваь хиннав 1957 шера декабрь бетта 23 дийнахьа Алма-Ата. Вай Сибрера цӀадаьхкачул тӀехьагӀа Ахьмад цхьан юкъа Шолжа-ГӀалий тӀа вах, хӀаьта 1959-ча шера из балха хьожаву Наьсаре яхача юрта, халкъа театра режиссёралла. Город хила гаьна яр из цу хана, кхаь шера наьсархошта юкъе вах, ший 4-5 шу даллалца, цун воӀ Ладимир а. Цудухьа цунна эггара хьалха байзача ший мехкахоех хиннаб ала йиш наьсархой. Бакъда 60-гӀа шераш долалуш, йоазонхо ший дезалца юха а республикан столице нийслу, цигара ара а валац Нохч-ГӀалгӀай Республика бокъонца йоха йолаелча мара. Цу юкъа дукха хувцамаш хул йоазонхочун дезале. Сона дагадоагӀачох

Ахьмад ваьхар Шолжа-ГӀалан Ленински районе Университета хьалхарча корпусаи И. Заболотне типографенеи юкъе уллача моттиге, Интернациональни урамагӀа № 14 йолча цӀагӀа 4-ча квартире. Пхезза вӀаштӀардаьча цӀеношка яр цар фусам. Укхазара гаргагӀа йола школа яр № 20 лелаеш хиннар, цига деша дӀаволавенна Ладимир, 10 класс яьккха валлалца, цун тховна кӀалха Ӏилмаш карадерзадеш а вахар довзаш а хул. Хетаргахьа, во дешаш хиннавац кӀаьнк, хӀана аьлча Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен университете экзамен дӀа а еле, толамца дешаш чакхйоаккх цо экономически факультет. Цига дешаш дӀадихьар цо 1975 — 1979 шераш. Ховш ма хиллара, Москва а цхьан дийнахьа яьяц, дийша ваьлча цу сахьате доккхача дарже кхоачаш хилац зӀамига саг. Иштта хилар Ладимира вахаре а. Юххьанца экономист волаш къахьег цо гӀалий тӀарча карьерай урхалле. Цул тӀехьагӀа, Даьхенна декхар дӀадала советски эскара мугӀарашка вода. Сона хеташ, цо эскаре амал ду ха чехка, хоза дӀаяхай, хӀана аьлча из Сочи яхача курорт лоархӀача городе хиннав дувцаш дола ши шу доаккхаш. ЦӀавеча наьха бокъонаш лоараяра гӀулакх караэц цо, милицеца лоархӀаш йолча спецкомендатуре балха оттарца. Заводской районе къахьегаш вола эпсар дарже лакхлуш хьавоагӀа, кастта капитан хул цох. Нохчашкахьа тӀом болабалале, цигара арабаьле, МагӀалбика районе баха дӀаболх Ахьмада беррига дезал. Йоазонхо ваь моттиг а кхийна юрт а цига хиннай. ХӀаьта а дукха ха ялале, Центркамаз яхача моттиге керда фусам яле, Наьсаре баха совц уж. Ладимир ГӀалгӀай республикан налогови полице балха вода. Из дӀаяьккхе, хьаю паччахьалкхен наркоконтроль оалаш йола организаци. Вай мехка гӀолла из болх дӀахьоча наьха урхаллен кулгалхочун заместитель хул зӀамигача сагах. Цу тайпара болх бе хьех из Сочи яхача, ше эскаре гӀулакх деш хиннача, гӀалий тӀа а. Из нийсделар цун вахаре 2009-ча шера. Цу хана Ахьмад воаца кхо шу даьннадар. Полковникага кхаччалца лакхденнадар Ладимира чин. 2012-ча шера да ваьхача Наьсаре юха цӀавоагӀа из. ДӀахо а цу балха тӀа хул из, паччахьалкхен наркоконтроль дӀаяккхалца.

Цул тӀехьагӀа пенсе а вода. Бакъда пенсионер ший куцага, дегӀага, кепага диллача, тахан кхийна зӀамига саг санна къона хетар. Хетаргахьа, цудухьа дӀаийцавар из Магасерча мэре хатар долаш моттигаш нийсъелча, уж дӀаерзаеча отдела кулгалхочун гӀулакха тӀа. Ше валлалца йолча хана, цига къахьегаш а хилар. Цига из волаш, Магаса администраце халкъа йоазонхочунна хетадаь вӀашагӀкхетар да, цига хьо веча бакъахьа хетар тхона, аьнна, телефон техар сога. Гаьна воацаш се вахандаь, со раьза хилар цига ваха. ДӀакхаьчача, мэра ЦӀечой Беслана кабинете чувигар со, цу кӀал бар кхыбола хьаьший а: халкъа гулламера Овшнаькъан Жансурат, профсоюзий болхло Мамилгнаькъан Закре, йоазонхо Горчханнаькъан Бадрудин, гӀалан кулгалхо ше, администраце бе-беча отделашка къахьегаш бола кагий нах, мехкарий. Цу сахьате вайзар сона Боканаькъан Ладимир а. Иштта цу вӀашагӀкхетаре яр цун фусам-нана Ужахьнаькъан Расухана Ляля, цар йоӀ Лида. Гулбеннараша дийцар халкъа йоазонхочох дола шоай дагалоацамаш, хӀаьта аз дийцар «Беке къонгаш» яхача романах Беканаькъан Мустафас оттаяьча «ЦӀий кхайк» яхача спектакланна айса «Лаьтта-Нана» яхача илле дешаш мишта яздир, Ахьмада уж дешаш, раьза хинна, мишта тӀаийцар. Эггара тӀехьа Ладимир сона вайна а цунца къамаьл хинна а моттиг яр из. Цул тӀехьагӀа, кхы вӀашагӀкхетилга хиланзар тха. Гулбеннача наха хьалхашка ше къамаьл деш, цо аьлар, ше гӀалгӀай хьалхарча халкъа йоазонхочун Боканаькъан Ахьмада цӀерагӀа Центр вӀашагӀъеллай, из Кавказерча йоазонхой вахар а кхоллам а тохкаш хургья. Из болх бе дӀайолаялар санна хӀама дар, цо тхона ший даь вахарах, кхолламах дувцар. Цун дувцара юкъе яр эггара хьалха тхона хозаш йола моттигаш а. Укх тайпара, цхьан оагӀон тӀа дӀахийша, йоазонхочун никъ бовзийташ дола йоазув уллар хӀаранена хьалха, цо яздаьча тайпара доаладу аз из, хӀама эрга ца доаккхаш, цу юкъера гӀалаташ ца лехаш: «Меттаоттаяьча Нохч-ГӀалгӀай АССР йоазонхошта юкъе, Боканаькъан А. 1962 шера эггара хьалха дӀаийца хиннав СССР йоазонхой Союзе. Цо язъяьй гӀалгӀай метталара эггара хьалхара роман «Беке къонгаш» (1967), повесть «Дарц» (1957).

Боканаькъан А. Нохч-ГӀалгӀай йоазонхоех эггара хьалха еннай сийдола халкъа йоазонхо яха цӀи (1977). МагӀалбика эггара хьалхара сийдола вахархо вар из. Наьсарен-гӀалан сийдола вахархо вар. Цкъа хержа Ӏийнавацар СССР, РСФСР, Нохч-ГӀалгӀай йоазонхой съездий делегаталла. 1991 шера СССР йоазонхой Союзо Боканаькъан Ахьмад юкъевихьа хиннав къамий литературашта йолча массазарча комиссена (г. Москва). Сийдола профессор, сийдола бурувдеттархо, СССР герзашцарча низий отличник вар из. 2004 шера Россе йоазонхой Союза правлене Боканаькъан ХӀ. А. еннай Сийлен грамота. Боканаькъан А. эггара хьалха гӀоттадаь хиннад МагӀалбикá «ГӀала-турпал» яха цӀи лулга, хӀаьта цун «ЦӀийенна сайре» яхача романо гӀо даьд «ТӀема сийлен гӀала» яха цӀи цунна ялийтара (2007). «Сийлен белгало» яха орден (1976) — СССР паччахьалкхен совгӀат — яларца белгалваьккхавар. Иштта цунна деннадар ГӀалгӀай республикан паччахьалкхен совгӀат — «Карахдаьннарех» яха орден (1999). ХӀаьта ший № 266 йолча 27. 03. 2006-ча шера кулг яздаьча Указаца Российски Федераце президента В. В. Путина «ДоттагӀала» орден еннаяр, культурани исскуствони даькъе дуккхача шерашка къахьегарах. 2001 шера «ЦӀийенна сайре» яха роман Российски Федераце Паччахьалкхен преми яла оттаяь хиннай. Цун йоазош тохкаш йолча рецензешта кепа йийттай мехка керттерча журналаш тӀа а газеташ тӀа а, царех да: «Правда», «Известеш», «Роман-газет», «Литературни газет», «Литературни Росси», «Труд», «Казахстана бакъдар»; иштта регионий кепайоазон тӀа: «Дон», «Сибирь», «Къилбаседа Кавказ», «Кареле бакъдар», «Шолжа-ГӀалий тӀара болхло», «Сердало», «ГӀалгӀайче, кх. дӀ.

Цун йоазош газеташ тӀа а журналаш тӀа а арадийннад эрсий, казахий, украинций, немций, ингалсий, туркий, хӀирий, гӀаьбартой, балкхарой, даргинций, кхычар метташка. Цо арадаьхача книжкай дукхал дӀакхаьчай 2 миллион 800 эзарга! Бакъда хӀанз а оттадаьдац Россе гӀолла довзаргдола йоазонхочун бӀарчча сурт. Боканаькъан Ахьмада, хьалхарча халкъа йоазонхочун, йоазоний бизза бола гуллам бац, гӀалгӀай меттала хьаийцача, кӀезигагӀа яле, 10 том хургья царех! Боканаькъан Ахьмада цӀи тиллай Магасерча цхьан урамах, кхы цун цӀерах хӀама дац.

Боканаькъан Ахьмада кхолам Ӏомабеш йола Центр,

СоагӀапча, ГӀалгӀай Республика».

Цу тайпара хоам бар Ладимира шийх даьх лаьца, Магасе хиннача цу вӀашагӀкхетарга кийчбаьр.

Духхьала цхьан Ахьмада кхолламах дийца ца Ӏеш, цо яздора кхыча йоазонхой вахарах, царна каргӀдийннарех лаьца. «ГӀалгӀайче» яхача газета редакцен гӀо деш, цун штате воаца корреспондент санна къахьегаш хилар из тӀеххьарча шерашка. Аз хоза хеташ йийшар «Хьалхара халкъа театр» (1918, 2 август), «Шийл саг тӀех ца валийтá перон говзанч. Ведажанаькъан Ахьмад: кӀаьд ца лу йоазонхочун дог» (1918, 9 август), «ГӀалгӀай метта, литаратуран итт денга. Яндакъонгий Джамалдий гусарски баллада», «ТӀоаршхой ИбрахӀим. Цун байташ шоай тайпара яр, беррига кхоллама никъ санна», «Сихъенна даь маьрел» яха спектакль чакхъяьлар юртарча культуран цӀагӀа, из дизза нах гулбеш«, «Ӏарчакхнаькъан Сали — вай республикан хьехархой дошо ганз» (2019, 21 февраль) яха цун статьяш.

Дуккхача наьха дегашта бохам боаккхаш, ханал хьалха вахарцара къаьстар Ладимир. Из нийсделар 2019 шера март бетта 4-ча дийнахьа. Цох лаьца къамаьл деш, цун фусам-нанас Расухана Ляляс лоацца оал: «ЦӀена саг вар из». Уж дешаш аз кхетаду, наха тийшаболх ца беш, халахетараш ца доахаш, гӀулакхаца ваьха саг вар из яхача тайпара. Оалаш да «Дикача даь дика тӀехье кхув, вочун —во». Цу кицан хьалхара дакъа доагӀаш да аьнна хет сона Ахьмада шийна а цун воӀа Ладимира а.

Цун дезале кхийнай йиъ йоӀ. Тамара историк я, болх беш республикан кулгалхочун администраце я из. Лида а я историк, цо Наьсарерча Госпроме къахьег, Азас доазол арахьарча меттай факультет яьккхай, университета Магасерча Ӏилман библиотеке болх бу цо. Юххера, Аминас Москверча РГСУ журналистикан факультет яьккхай, карарча хана «ГӀалгӀайче» яхача НТРК корреспондент я зӀамагӀйола Ладимиреи Ляляйи йоӀ. Миччахьа вале а, моллагӀча дарже къахьеге а, ший мехка накъавоалаш, шийх тийша караенна моттиг дика лелаеш, хила веза саг. Иштта ба бийцача дезалера хьабаьнна нах.