Дукха балхаш деннад вайна Дала укх дунен тӀа. Тайп-тайпара йола говзалаш Ӏомае, цар кӀоаргал йовза кхетам хилар - Даьлагара вӀалла а хами махи баь варгвоаца доккха беркат да! Ишколе ухача хана, шоашта дукхагӀа безача балхах лаьце язде, аьнна, сочинени елча; ма чӀоагӀа гӀадйодар со… Массахана са дега боча болаш, болх бар хьехархочунбар! Алал, укх дунен тӀа дукхагӀа мел долча лоархӀамеча хӀамай никъ беллар, цу наькъаш тӀа къахьегаргбола говзанчаш Ӏомабераш хьехархой беций!? Массахана оалаш да-кх, эггара хьалхара хьехархо дешара чам чуболлийташ хилча, из чам дег чура дӀа ца боалаш; дешаш чакхвоал саг, аьле. Ишколе болх беш мел йоаккхача хана, хиннача дешархой дегашка, хьамсара йолаш яхача хьехархочох, Бекбузаранаькъан Султана Зояйх язде лов сона тахан. Йоккхача Ачалкхерча № 22 йолча ишколе цо берашта эрсий мотти, литературеи хьеха 40 шу да. Ишколерча балхах ший вахара керттера дакъа лоархӀаш, вайна юкъе оалача беса, ший мел бола низ цу балха тӀа Ӏобуллаш хьаенай из саг. Цунга хьежжа, ишколан къахьегамхоша лоархӀаш я тахан. Мехка кулгалхочо а, грамота луш, белгалъяьй из дика къахьегарах. Завуч, хьехархо хиларал совгӀа, берий хьамсара доттагӀа йолаш, хьайоагӀа из ше болх беча юкъа. Зояс даьча къамаьла юкъера дешаш да ераш: « МоллагӀа волча сага санна, ишколе деша ягӀача хана хержар аз а вахаре айса дӀахьоргбола болх. ЧӀоагӀа ловра даьна, нанна; къаьстта сох хьехархо хилар. Шолжа-ГӀалий тӀарча педагогически институте дешаш сиха дӀадахар пхи шу. Тахан уйла е эттача, эггара дега бочагӀа йола ха хет сона айса цу институте дӀайихьар. Дийша яьннача шера эттар со ишколе балха. Ма хоза ха яр из са дега! Ма дарра аьлча, бера хана денз, се хьийга болх караберзабаь, майрра цу наькъ тӀа яьнна, гӀа боахаш яр со. Берашцара болх чӀоагӀа фийла хила безаш ба. Ший урок езалургйолча тайпара духьалъяхьа хьажа веза хьехархо. Айса ишколе болх беча 40 шера цхьа хӀама кхетадаьд аз дика, дешархошта хьехархо хинна ца Ӏеш, дега доттагӀа хила хьажа веза хьо. Иштта хилча, шоай дог дикагӀа доаст цар хьехархочунна, шоашта хала дар, къувлар хьадувц. Ший болх боаггӀача боараме лоархӀаш, лелабеш волча сага хов, хьехархочун гӀулакх аттачарех доацилга. Хьай мел бола низ Ӏобилла беза хьа, Ӏайха дувцар царна дезалургдолаш, дешарцара чам чӀоагӀлургболаш. Ишттача нигатаца къахьегаш хьабоагӀараша дика кхетадергда аз дувцар. Ма хам баь варгвоацаш да, цхьан хана Ӏайха хьийхачарех хинна говзанчаш бӀаргагор! Хийла нийслу, нийсача наькъ тӀа баьнна шоаш дӀаболабаларах цар хьона баркал оалаш, хьа урок шоашта мел езар дувцаш. МоллагӀча хьехархочун дог хьоасташ, къамаьл да из! Ше хьийхача дешархоех дика лораш, юристаш, говза архитектораш, инженераш , иштта кхыбола лакха начӀал дола болхлой хилар лов хӀара хьехархочунна».

Зояйга ладувгӀаш дукхача хӀамай уйла йора аз… Ишколашкара дешар а, хьалха хиннача беса доацаш, кхыча тайпара да тахан. Ма дарра аьлча, тахан хьехархочун тӀалаттар доккха дукъ да! БӀарччача дийнахьа ишколе бича, кхы а цӀагӀа чукхахьа безаш болх ба хьехархочун бар. ХӀанзара экзаменаш а мичай хьалха хиннарашта тара. Беррига низ ишкола дӀабала безаш ба тахан хьехархой. Цунга хьежжа, паргӀата бола ха цу нахага кӀезига хул. Ше леладер дезача сага къамаьл а ший тайпара хул. Мел хала дале а, ший професси езаро деррига атта ду. Зояй ший дезал а дийша ба. Цунна уллув балха ва цхьа воӀ. Хьай болх хувца безам болаш ха хиннайий хьога аьлча, елаенна дийцар Зояс: «Болх харжар чӀоагӀа уйла яь, даьца, наьнаца дагаваьнна де дезаш хӀама да; хӀана аьлча вахаре Ӏайха дӀахьоргбола никъ ба Ӏа хоржар. Сога хаьттача, гонахьарча наха пайда эца йиш йолаш, массарашта накъадаргдолаш дола гӀулакх харжар лоархӀаме да! ЦӀаккха а сай балхах догьэккхаш, из хувца безам болаш, ди денадац сога. Хьехархо хила атта да яхар бакъдоацилга вайна массанена хов! Мишта аргда из болх атта ба, хӀара минота фийла волаш, хьай урока хьачуденача хӀара бера дег чу фу доалл ха гӀерташ, массарашта терко дӀакхачийта хьожаш, хьо къахьега дезаш хилча хӀара денна. Сона сай болх массахана хьамсара хиннаб, кхыбола никъ хержа балар аз аьнна вӀалла дагадехадац… Ше хьатӀаийца дукъ дизза дӀахьош хила веза, къона тӀехье сийрдача новкъа йоаккхаш латтар! Тахан бераш дале а, кхоана, Дала аьннадале, къаман вахаре цхьацца моттигаш хьалаьца дӀаоттаргбола мехкахой ба тхона хьалхашка багӀараш. Дуккхача хӀаман тӀехьа хьехархочунца дагавоалаш хул дешархо… Хозача дешаца цун дог тедеш, Ӏа къамаьл дича а, хана йӀоахалца дицлац из, кхийна баьнна ишколера дӀабахача а, хийла дагаухаш хул. Бера хана денз аз сай кер чу кхедаь гӀулакх да из, хьехархо хилар. Ма хоза хет тахан, цхьан хана Ӏайха хьийхараш хозача дешаца йистхилча, хьехархоша шоашца дӀакхихьа денош царна дицденнадоацилга зийча».

Ма беркате хӀама да-кх, юххьанца ше хержа никъ дукха безаш, лоархӀаш саг дӀачакхвалар! Къаьстта хьехархочун балхаца геттара лоархӀаме да из. Ма дарра аьлча, цхьа боккха дезал санна вӀаший барт, безам болаш къахьега дезаш нах ба ишколербараш. Иштта ца хилча, ма хетта дӀагӀоргдац аьнна хет сона цар гӀулакх.

Цо хьийхача берий ноаной дукха ихаб Зоя йолча, лаьрххӀа баркал ала, дег чура ловца баккха. Каст-кастта из йолча боагӀараш, шоашца хьийга къа диццадаьраш дукха ба, цун хиннача дешархошта юкъе. Тахан-м, Зояс дувцачох, уж тайп-тайпарча моттигашка балха бола говзанчаш ба. Цар хоадабаьбац шоай хьехархочунцара бувзам, цунца диа мерза денош боча дег чу леладеш ба. Фу хургда цул хозагӀа?! Дала эша ма болба иштта бола дешархой, хӀара хьехархочунна! Йоккхача олимпиадашка хьалхара моттигаш йоахаш цӀаихаб Зояс хьийха дешархой. Дешара оагӀув меттел кхы дӀахо мел дараш а лакха хилийта гӀерташ къахьег цо.

«Дешара тӀехьа низ беш санна, вайнаьха хоза Ӏадаташ, эздий гӀулакхаш, оамалаш , эхь, сий лорадеш хиларо мара юхь сийрдайоаккхаргйоацилга, къаман визза саг хулийтаргвоацилга хьалхадаха деза кхувш латтарашта. Вай дукха да лакха начӀал дола бераш. Царца лаьрххӀа къахьега деза, цхьан оагӀорахьа хьехархо эттта, вокх оагӀорахьа ноаной этта. Вахара никъ бовза болалуча хана, царна гӀо ца дича, шоай кер чу сомадаьннар, теркал ца деш, дита тарлу цар, хӀаьта бера чӀоагӀа лоархӀаме да ший дегӀацара начӀал хьаллацар, цох доаккхал дар… Ханнахьа новкъостал даро, тӀехьа тӀайоагӀача хана, вай къаман накъабаргбола лакха говзанчаш бе тарлу царех», - дийцар Зояс.

Иштта безаш, ший никъ дӀабахьа аьттуви низи хилба цун! ТӀехьенах дог лазаш бола хьехархой ма эшалба вай къаманна!