Цу хана «Чона тӀий» оалаш белгалъеш яр гӀалгӀай Буро тӀа бахаш хинна моттиг. Мухтар а вахар цига ший дезалца. ТӀумхой Мухтареи Ӏарчакханаькъан Хасиханеи цхьана вахар Ӏодилла кхы дукха ха а яцар. Цу хана кхо бер дар цар.

Уж а зӀамига дар. Ялх шу даьнна кӀаьнк Мурад, диъ шу даьнна Радимхан, ши шу даьнна Заретхан. Дукха хьаьший чулатташ а наха юкъе лелаш а воккха хьаким лоархӀаш вар Мухтар. ХӀирашха а гуржашха а, кхыдолча къамех а доттагӀий хиннаб цун, дезала яхачох. Хоза ший балхах хоттавенна дӀаводача Мухтара, сигалара тӀоа сегача санна, хезар вай къам мехкахдоаккх яха хоам. Цу хана башха нах тешаш хиннабац, из иштта хургда, аьлча. Мухтарага а оалаш хиннад гонахьарча доттагӀаша; из бакъдац, аьле. Таро йолаш, Бурон юккъе йоккха квартира йолаш, вахаш вар из. МархӀадоахкаш кагий бераш а долаш, ший фусам-наьнаца Хасиханаца, Сибре вуг ТӀумхой Мухтар. Бакъда, Ӏокхаьчачул тӀехьагӀа, юха ше хиннача балха дӀатӀавохийт из. Из Акмолинск оалача шахьаре нийслу.

Типографе кулгалхо волаш, цига а ший болх дӀаболабу цо. Дукха бе безаш хилац, хӀана аьлча наькъа лайна хало цхьаннахьа гӀолла тӀа ма йоалий. Из леча хана, йиъ йиӀиг, цхьа кӀаьнк хиннад цар. Цига Ӏобахачул тӀехьагӀа кхы а ши дезалхо малхавоал: Залика, Мадина. Мурад цаӀ мара воаца воша а воӀ а хул цу дезале. Тхьовра денз хӀама ца эшаш хьалкхебеш хиннача дезалах; шоай оамал а йолаш, лерттӀа нах хиларга сатувсилга дар. Цу тайпара, Казахстанерча ишколе вода ТӀумхой Мухтара воӀ Мурад. Цунца цу хана деша вагӀаш хул, хӀанз Наьсаре вахаш вола Къоастой Ӏийса, шоайла доттагӀий болаш дукха ха йоаккх цар, Дала уж, Ӏоажал а яйта, къоастабилцца.

Цига ишкол а яьккха, уж шаккхе а юридически дешар деша ловш хул, бакъда цу хана Кавказе ваьнна хиннача Мурада наьна-вошас Ӏарчакханаькъан Беслана цӀавех ший йиший воӀ, дӀахо лакхара дешар укхаза дешаргдолаш. Цо яхар ца дича валац йиший воӀ. Ӏарчакханаькъан Беслан дика таро йолаш, наха юкъе лоархӀаш, лелалуш вар. Тикаш яр цунга, ший нах балха дӀаоттабаь, Ӏаьдала балха зе хургдоацаш тӀахьожам лоаттабеш, хьавоагӀаш вар вай юха мехкадаьлча денз. Цудухьа, ер цаӀ мара воацилга кхетадеш, ший бӀарга кӀалха хилийтар дар цунна дийзар а. Хала ханаш ма ярий уж. Иштта Кавказе воал Мурад. ДӀахо Нохч-ГӀалгӀай хьехархой институте деша отт из. Вахаш цу хана ший наьна-воша Беслан волча хул зӀамига саг.

ТӀумхой Мурад ваьвар 1937 шера бекарга бетта пхийттлагӀча дийнахьа. БӀарг тӀаотташ куц-сибат долаш, велавалар ший тайпара долаш, цу хана таро йолча наха куц даккха тохаш хинна дошо царгаш теха, лакхача дегӀара, хозача оамалах саг вар из. Цун хозал сурта тӀа а хоалуш я. Сона из иштта дика дагавар а цаховш нийсденнадац. Нанас яьча шин йишас даь шучий дар тхо. Шолжа-ГӀалий тӀара лакхара дешар дийша а ваьнна, 1960-ча шерашка ТӀой-Юртарча ишколе хьехаш хул ТӀумхой Мухтара Мурад, исторе а къахьегама а урокаш луш вар из цу хана. Дикка ха яьнначул тӀехьагӀа, цун нана а беррига нанас баьраш а цӀабоагӀа Даькъасте. Уж баха ховш Наьсаре, шоай тӀумхошта юкъе. ТӀаккха Мурад а хьавоагӀа ТӀой-Юртара Наьсарерча бархӀ шера дешача ишколе. Цига дӀахохьу цо ший хьехархочун болх. Хьехархошта юкъе белгалвоалаш, берашца безаме волаш, ше везийта ховш саг вар из. Цунна дукха балхаш тӀакхихьадар Ӏаьдало а, бакъда ший наькъ тӀара вала ловш вацар из. Хьехархо волаш къахьегаш хиннача юкъа, цо цхьаццадолча ший йоазошта кепа тохар цу хана Наьсаре арадувлаш хиннача «Ленина никъ» яхача газета оагӀонаш тӀа. Дукха безар цунна из болх. Истори довзаш ше хиларах тарра, ше ишколера ха зехьа йоаеш санна хеташ, шийна ховр газета оагӀонаш тӀа дита лаьрхӀар цо, цӀаккха а довргдоацаш. Пхийтта шера ишколе болх баьчул тӀехьагӀа, Мурада лаьрхӀар ший дас Мухтара лелабаь никъ хьаэца. ЗӀамига волча хана денз, дас безабалийта болх бар из.

— Сай даь ларах ваха безам болаш со вола дукха ха яр,-аьлар цо цхьан дийнахьа ший наьнага Хасиханага, — хьо духьала еце, «Ленина никъ» яхача Наьсарен газете корреспонденталла дӀаэцаш ва со.

Из цу хана саг йоалаяь, Мухьмад, Рустам, Мувса яхаш кхо кӀаьнки Марем, Зарема яхаш ши йиӀиги — пхи бер долаш вар. Кокурхой Лида яр цун фусам-нана. ЧӀоагӀа тоам болаш, дикача наьха саг яр из, йизза гӀалгӀай нус йолаш чакх а яьлар, бакъда дукха яха ираз хиланзар. Шовзткъа итт шу даьнна яр из леча хана. Казахстанера венна цӀавера цун воккхагӀвола воӀ Мухьмад. Цул тӀехьагӀа, цхьан шера мара из а яханзар. «Эггара воккхагӀвола, бочагӀвола воӀ валар ланзар цо», - оалар тӀехьагӀо гаргарча наха. Сона дагадоагӀачох, из воккхагӀвола кӀаьнк Мухьмад Буро тӀа ишколе дӀачувеннавар даь-нанас Хасихана, дикагӀа кхеташ хургва ер, аьнна. ЧӀоагӀа ловра цунна воккха хьаким цох хилийта, ший даь-да санна. ХӀара кӀира цига хьал а яхе, из воалавеш, цӀайоагӀар из салоӀача деношка. Цунна из кӀаьнк гиваьлла, тахан санна духьала латт са бӀаргашта. Иштта хала хьалкхебаь виӀий дезал бар уж. Из ше даим, къонах санна саг я оалаш, хьаенарех яр. Тхьоврча хана ХьажцӀа яха вӀаштӀехьадаьлар цун. КъорӀа дийша а яр из. Саг велча, даим гонахьарча наха дӀайийхе, енна кхалсаг лувчайора цо, цунна КъорӀа дешар. ЦӀена саг яр из, хӀана аьлча хьаяьнна моттиг а яр цун цӀихезача цӀагӀара. ТӀой-Юртарча Ӏарчакханаькъан Ӏисий йоӀ яр вай ювцар. Ший заман чухьа наха лоархӀаш, динах воаллаш саг вар Ӏиса, иштта йоаккхар цунах цӀи а, хӀанз санна Ӏийса ца оалаш.

Цу тайпара дӀадодаш дар Мурада вахар а. «Ленина никъ» яхача Наьсарен газете из болх беш хул вайна дика вовзача журналистаца Зангенаькъан Микаилаца. Из цу хана газета редактор вар, хӀаьта Мурад корреспондент вар. Ший балха чӀоагӀа раьза волаш, дукхача статьяшта кепа тохаш хьавоагӀача Мурада цхьан аьхки, отпуск а ийца, ший йиша Радимхан йолча Караганде ваха дагадох. Ший Ӏоажало цига вигар из.

Дагадоацаш, цу гаьнарча мехка валар нийсденна, цӀавера из укхаза дӀаволла. БӀаьха хилар цун кхоллама никъ, бакъда лоаца хилар вахар. Ший дезал боккха хилар, цар иразе вахар го дегӀа хиннадацар цунна. ХӀаьта а тахан ТӀумхой Мурада дезал хоза дӀатарбенна, шо-шоай фусамашка бахаш ба. Дикача балхаш тӀа ба, нийсача наькъ тӀара ца боалаш, наха юкъе болаш, дика-во дӀадерзадеча дакъа лоацаш хьабоагӀа. Из я-кх вай юхеюташ йола тӀехьале. Уж дика бецаре тахан ер дувцар а хургдацар, уж иштта хиларо яздайтад сога ер мугӀараш.