Массехк дош аргда вай, сийдола гӀалгӀай воӀ кӀезига вовзача наха цун вахар дикагӀа довзийташ. КӀанташа ТӀой ваь хиннав 1827 шера Онгашта. Доккхий дешараш дийша хиннавеце а, цӀагӀа Ӏилмаш Ӏомадеш, дешар-йоазув ховш, саг хиннав из. Книжко яхачох, 1845 шера Тирка тӀарча массазарча милице дошло волаш, балха эттав ТӀой. Кхы а ши шу даьлча, цунна денна хиннад биълагӀа лоархӀам болча Св. Георге тӀема ордена белгалвалара хьарак... ХӀаьта 1860 шерга кхоачаш, гӀалгӀашта юкъе эггара хьалха визза вола Георгиевски жӀарга кавалер хул ТӀойх. Иштта кхыдола паччахьалкхен деза совгӀаташ денна хиннад цунна. Царна юкъе я «Майралах» аьнна йоазув даь дошо майдилг (1852).

1864-ча шера денз ТӀой-Юрта баха хайшача нахах хьалхарчарех хиннаб денал долча гӀалгӀай виӀий дезал. Вахара чӀоагӀа эшаш дола хий ГӀалми а долаш, кӀалха гӀолла Ӏододаш, лакха дадаш хьаьна, беркате лаьтташ а долаш, моттиг хиннай уж баха хайшар. Цигара лаьтташ беркате хиннилга вай заман чухьа гуш хиннад, цига тамашийна хьажкӀий хьувкъам кхебарах, елар Коазой Гоаспой Бахьаудина Социалистически Къахьегама Турпал яха цӀи.

ХӀанзарча юртарча администрацен духьала бахаш хиннаб ТӀой дезал. Цун цхьа йоӀ мара хиннаяц. Цун сесаг, мар венначул тӀехьагӀа, из ков дехка а дехка, ший даьй болча дӀаяхай. ХӀанз Ӏарчакханаькъан бах цу моттиге, хӀана аьлча из царга ехка хиннай. Ӏарчакханаькъан-м хьалха а баьхаб ТӀойна юхе, хӀана аьлча цун даь-йиша маьре хиннай цу тайпан сагага.

Яхь йолаш саг хиннав, яхаш, боккхача наха вувцаш хезав сона ТӀой, бера хана денз. Яхь, оалаш ма хиллара, дикача дагара я. Цхьа шира дувцар дагаух сона укхаза. МагӀарча Буро тӀа пирстопа талмач волаш, къахьегаш хиннав Мочкъий-Юрт йилла Байсхара Мочкъа. Шоайла чӀоагӀа яхь йолаш хиннав, йоах, уж ши къонах. Ше-ше дикагӀа хила гӀерташ, хиннаб уж деналца, майралца, хозача гӀулакхашца, эзделца. Цхьан дийнахьа Мочкъанна хезад, КӀанташа ТӀой халача лазарах метта ва, аьнна. Из бакъдий ха ловш а, цунга хьажа дагахьа а; ваха хиннав Байсхара Мочкъа. Из ше волча воагӀилга хайча, меттара гӀетта, къонахчун гӀирс тӀабийха, нийсса урахайнав ТӀой. Мочкъа цецваьннав, из иштта бӀаргавайча. Бакъдац-кх наха дийцар, аьнна, цӀавахав из. Бакъда из Мочкъий-Юрта хьалчукхачале, ТӀой веннав, аьнна, саг венав цунна тӀехьа.

Иштта яхь йолаш, эсала хӀама шоашкара ца гойта гӀерташ, хиннаб хьалхара къонахий. ТӀой веннав 1861 шера, дӀавеллав ТӀой-Юрта. Ткъаь дийтта шу мара даланза хиннав из, леча хана.

Книжка арадаккха кийчдеш, шийна новкъостал даьча наха баркал оал Халата Руслана. Царех я республикан паччахьалкхен председатела заместитель хинна Амренаькъан М. С., паччахьалкхен архива кулгалхо Кхоартой М.М., Дагалоацама а Сийлен а мемориала кулгалхо Малсаганаькъан Х.

Дувцаш долча книжканна 116 оагӀув я, бакъда 500 мара даьннадац из ара. ТӀехьа тӀайоагӀача хана, юха а кепа еттаргья, арадоахаргда аьнна хет сона книжка. ЦӀаькха арадоаккхача хана, типографе далийта технически гӀалаташ (цхьа йоазув вокх йоазон тӀа дӀатӀадалар) цу тӀа ца хилча бакъахьа хетаргдар.

Из книжка дешаш волча сага кхы а дукха, пайдане хӀамаш короргда цу тӀара, вай къаман истореца дувзаденна.