Микаил ше воаца дикка ха я. Укх деношка дага хIана вийхав сона из? Сона дага мел доагIача хана, журналистий мугIарашка волаш, вахарца дувзаденна бакъдар дувцаш, каст-каста района а республикан а кепайоазонга гIолла ший йоазош арадоахаш, хьавена саг вар из. Нахаца безаме, Iи хоза а кIаьда а йолаш саг вар Микаил. Из къамаьл де волавелча, гонахьа мел дола са чудоалла а чу ца доалла а хIама цунга ладувгIа эттача санна хеталора. Ше оалаш дола дош сабаре, уйла йий, хьаькъал долаш оалар цо, хетаргахьа, цу оамало дикка гIо-новкъостал дора цунна наьха хьашташ довзаш вола журналист хила.

Микаил ваь хиннав 1936 шера маьтсела бетта 10-ча дийнахьа Наьсар-Керте, Зангенаькъан Хасолтаи Зазой Элмарзий РабиIатеи дезале. Микаила да Хасолта дийша, вай Сибре дигале шоай юртарча юхьанцарча ишколе болх беш хиннав. Уж верригаш пхи воша хиннав: Ахьмад, Мухьмад, Хасолта, ХьакIаьш, Мехьти. Хасолта ше вай арадахале кхелха хиннав, совшерг эккхар бахьан долаш. Таханарбараш санна хиннабац цу ханара лораш а, царна карабенна гIирс а, цудухьа нах бовш хиннаб вай заман чухьа дукха чоалхане ца хетача лазарех. Цу пхе вешех, Сибренах чакх а ваьнна, цIавенар алхха цхьа Мехьти мара хиннавац. Алма-Ате баьхаб Микаилар дезал, цига ваьгIав из ишколе деша а. Вай цIадоагIача хана, 20 совгIа шу даьнна, кхийна нийсвенна зIамига саг хиннав из. ДIахо деша ловш волча цун таро хул Нохч-ГIалгIай паччахьалкхен хьехархой института историко-филологически факультете деша отта а из чакхъяккха а.

Йоазонца чам болаш волча цо каст-каста кепа еттар «Сердало» газета оагIонаш тIа ший корреспонденцешта, статьяшта, фельетонашта. Наьсарен районе цу газета цIерагIа пункт хьа а яь, корреспондент волаш, къахьегар цо. Беча балхага хьежжа, 1963-ча шера СССР журналистий Союзе дIаэц Хасолта Микаил, хIанз из вар профессиональни болхло, цу гIулакхаца дикка кулг шаьрденна саг.

ДIахо дукхагIйола ха Наьсарен района «Ленина никъ» яхача газета редакце къахьегаш йоаккх цо. Уж шераш дагалувцаш, Микаила яздаьд: «...со дуккхача шерашка цу газета керте лаьттар, газета болхло санна цун кухне хьахинна а вар со,,,»

70-гIа шераш чакхдаларгахьа лестача хана, Наьсарен районе дезача деношка хулача цхьанкхетарашка хьакимашта юкъе го йиш яр Хасолта Микаил. Газетий редактораш района кулгал деча наха юкъе лоархIаш бар, цудухьа тушола бетта, маьтсела е лайчилла бетта хулаш хинна деза цIайш, цар дакъа лоацаш дIахьора. ДагадоагIа, цу тайпара моттиг хилча, Микаил даим шийца фотоаппарат йолаш хулар, сурташ дахар духьа. Цун воIа Руслана дагалувцачох, редактора «ФЭД», «Зенит» яха фотоаппараташ лелаеш хиннай, газета лаьрхIа сурташ доахаш. «Из цIавеча, аз гIо дора цунна сурташ хьадаха», — дагалувц Руслана. ХIанз мо атта дацар сурт даккха а газета оагIонаш тIа кепа тоха из кийчде а.

Плёнках сердал кхетар кхера везар, зIамигача бешкилга чу а елла, цу тIа хьатIа фу доал, фу хьахул хьажа везар, цул тIехьагIа сурт доккха деча гIирсаца каьхата тIа дIатIадаккха дезар, молхашца чIоагIде дезар. Массехк шера фотокружоке ихача сона дика хов, мел хала дар цхьа моллагIдола сурт даккха. Дуккха хIамаш а эшар цу гIулакха.

1976-ча шера денз, районерча газетаца бувзам болаш, цун оагIонаш тIа сай байташта кепа етташ, хьавоагIар со. Цу хана газета редактор малав, фу саг ва яха дешаш сона дукха лоархIаме дацар.

ХIанзарчоа аз кхоачам бора, сай байташта редакце болхлоша кепа етташ хиларах. Бакъда ха тIакхоач, редакторца къамаьл де дезаш, из волча чуваха везаш. Цхьа гIат долча лохача цIагIа яр районерча газета редакци, Свободы оалача урам тIа, хIанзара Осканаькъан С. цIерагIара улица я из. Чура чувоалаш, яр цун кабинет, хьалхашкарча цIагIа секретарша а ягIаш. Университет яьккха ваьнна, Сурхо тIарча № 2 йолча ишколе цхьан шера болх баьбар аз.

ХьатIакхаьчадар 1981 шу. Йоазош деш се хиларах, школера хьа а ваьнна, газета редакце Iочува безам бар са. ТIавахар со Хасолта Микаила, дийхар балха дIаэцилга.

Ак, ца оалаш, сона тоам хургболча тайпара къамаьл дир цо. Нагахьа санна парте райкома хьалхарча секретара Маькенаькъан Асхьаба пурам лойя, аз хьаэцаргва хьо аьлар редактора. Пурам деннадар сона райкома секретара, бакъда со болх бе Шолжа-ГIалий тIа «Сердало» газета редакце дIавахар. Дуккха ха яьнначул тIехьагIа, 90-гIа шераш юкъекхаьчача хана, районерча газета 58 шу дузача хана, ше цига болх беш веце а, Микаила яздаьдар укх тайпара дешаш: «...Юххера, сай йоазув чакхдоалаш, ала безам бар лакхара мах бе йиш йолча новкъостий къоаламех лаьца. Ишттачарех ба аргдар аз Бузуртанаькъан Къ., Смпенаькъан А., Саганаькъан С., Гасаранаькъан Б., Iарчакханаькъан С., Моцолганаькъан Р., кхыбараш».

Дувцаш долча газета керттера редактор волаш, шийтта шу ха яьккхар цо. Ше а яздора цо каст-каста, къаьстта а дагадоагIа дезача деношта хетадаь цун йоазош, районни газето къовсам лоаттабора вай вахарца товш доацача хIамашца: къоалаш дарца, къаракъ меларца, болх ца беш леларца, царех тарра кхычарца. Цкъаза из къовсам Темаркъий фельетонашка гIолла лоаттабора. Дика журналисташ бар цунца балха хиннараш а газета сий айдеш цу шерашка къахьийгараш а. Масала, царех бар профессиональни журналисташ Къоастой Муса, Саганаькъан Iалихан, Москвера М. Горьке цIерагIа литературни институт яьккха йоазанхо а журналист а Албохчанаькъан Муса, поэт МутаIаланаькъан Мухьмад, Муцолганаькъан Рая, корректор Галай Лида, кхыбараш. Цар массане хьинарах хьахулаш дар газет. Тахан вай республикански газеташ «Сердало», «ГIалгIайче» шишша эзар тираж йолаш мара дац, цу хана арадийннача районни газета йиъ эзар, йиъ ах эзар хиннай тираж. Цо хьагойт вайна, мел сий долаш хиннад районера газет а цунца къахьегаш бола нах а.

Зангенаькъан Микаила болх дуккха халагIа бар, хIанзарча редактораша бечул, хIана аьлча лоаладаьча даша тIа йоазув IотIадоахаш, кулгаш Iаьржача басаро дузаш, хала вIашагIдолла дезар хургдола газет, истола тIа уллача аьшка гома чу. ХIанз мо къаьга хилацар IотIадоаха сурташ, цунга хьежжа халагIа хулар типографе болхлой, корректора, газет арахецача журналиста а из дешача редактора а болх. Типографи-м пен мара юкъе боацаш яр, хилар сенна пайдана да, цо дукха низ дIабехаш хилча, болх хала хилча. ХIаьта а газет ший ханнахьа ара а дувлар, районе бахача наха деша а дешар.

Духхьал журналиста жанрашца къахьийга Iацар Хасолта Микаил, цкъаза цо дора йоазанхой жанраш кIийленга яда йоазош а. Цу тайпара цун цхьа йоазув дийшад аз, из я «Сурхо тIара гумманист» яха повесть.

Сийлахь-воккхача эрсий поэта Михаил Юрьевича Лермонтова «Шалта» яхача байтагара дIайолаяьй цо из:

«Болата са шалта, еза хьо сона,
Са новкъост сийрда, ша санна шийла.
Гуржечо, уйла еш, яьй хьо пхьена,
Черсечо тIема иръяьй хьо хийла.

Хьо наькъахо я, меттаза новкъост,
Масал луш сец хьо лоамарой хьаьшка:
Со а хувцалургвац, хьахинна йост,
Хургва хьо санна, волаш мо аьшка».

Цаховш нийсденна хIама дац из байт укхаза оттаяр. Повеста турпал Овшанаькъан ЗаIамий Махьмад гу вайна книжка мужалта тIа латташ, йоккха шалта а уллаш. Из герз цун даьшкара хьадоагIаш да, эггара хьалха из леладаьр массалагIа да хиннав ховш саг вац тахан. Махьмада дас ЗаIамас, салтий а эпсарий а бIаргех хьулаеш, Сибре йихьа хиннай из шалта, цигара юха цIа а енай.

Дукха ха йоацаш, айса даьча цхьан йоазон тIа, аз дийцадар Микаила повестах а цун турпалах ЗаIамий Махьмадах а, цудухьа шозлагIа цох ца дувца лаьрхIад аз. Амма белгалдоаккхаргда вай, из повесть 40 оагIонах латташ а сурташца хозъяь а хилар.

2002 шера араяьннача цун дукхал эзарнега дIакхоачаш я.

Белгалдаккха деза, Микаила дакъа ца лоацаш, наггахьа газет хиннадац вай республике. Масала, Наьсарен районни газете болх баьчул тIехьагIа, цо дакъа лаьцад Шолжа районера газет хьадеча балха юкъе, цул тIехьагIа МагIалбик-ГIалан газет хьадеш а къахьийгад цо, «Сердало», «ГIалгIайче» яхача газетий редакцешка болх беш хиннав. Цунъяр мо йоккха балха поалхам йола саг лаха хала хургдар аьнна хет сона вай республике.

Кепайоазув, цхьадолча даькъе, цун дезала гIулакх а хинна дIаэтта хиннад. Масала, цун фусам-нана Къоастой Ювсапа Мадина а ший фусам-даьна уллув газете къахьегаш хиннай, корректор йолаш. Цул тIехьагIа цо къахьийгар Малсаганаькъан Тухана цIерагIча музее а Наьсарерча мемориале а.

ВоккхагIвола воI Мухьмад йIаьххача хана къахьегаш хилар дас болх баьча «Ленина никъ» яхача газета корреспондент волаш, цул тIехьагIа МагIалбикерча «Заманхо» яхача кагирхой газета керттера редактор, «ГIалгIайче» яхача газета редактора заместитель хилар цох. Хала хете а, Мухьмад тахан воацаш ва. Из кхелхар дIадахача 2022-ча шера.

Микаила шоллагIвола воI Руслан а дика вовзаш ва вай республике, из ва Базорканаькъан И. цIерагIча драматически театра актёр, ГIалгIай Республикан гIорваьнна артист. Цо ловзаяьй бе-беча турпалий йовхьаш, цо дакъа лаьцад Н. Гогола «Ревизор», Р. Ибрагимбекова «Ханума», Чахкенаькъан СаIида «Асхьаб Бендер», Боканаькъан Ахьмада «ЦIий кхайк» («Беке къонгаш») яхача а кхыча а спектаклашка.

ЗIамагIбола Азаи Тимури а ба, вахаре йоаггIаш йола шоай моттигаш хьалаьца, хьабоагIаш. Аза Наьсарерча № 3 йолча ишколе ингалсий мотт хьехаш я, хIаьта Тимур юрист ва.

Хасолта Микаил карарча хана воацаш ва, из кхелхав 2009-ча шера маьтсела бетта 14-ча дийнахьа. Из вар ГIалгIай Республикан культуран гIорваьнна болхло, иштта цунна еннаяр «КарагIдаьннарех» яха вай республикан керттера орден.