Куштов Ахьмад ваь хиннав 1936-ча шера 2-ча июле Буро тӀа. Кхувш воагӀача хана, лора болх бе вӀалла дага а хиннавацар зӀамига саг. Бера хана хулаш ма хиллара, цхьацца лакхара уйлаш хиннай цун. Инженер-изобретатель хила лаьрхӀа лелаш волча цунца, цхьан дийнахьа цу хьакъехьа лаьрххӀа къамаьл ду дас. Вешта аьлча, цо дӀахайтар воӀа ший лоӀам миштаб. Ахьмадах лор хиларга сатувсаш вар из. Лорий дешар дийша веце а, кулг дарбане долаш, цхьацца говзал йолаш хиннав Соси ше а. Ӏайна хӀама цунга хьахецийта, кулг хьакхийта ухаш нах хиннаб. Дол дилла ховча дукха боацача нахах хиннай Ахьмада нана Хадишат а. 1959 шера берригача мехка боаржабаь, шерра дӀахьош хиннаб профориентацеца бувзабенна болх. Шийна езаш йола балха говзал харжа йиш йолаш хиннав хӀара. Цу хьакъехьа воӀ дагавоал наьнаца, хӀаьта тӀеххьарчо дагабохийт даь лоӀам. Иштта вода вай мехкахо лорий дешар деша. Юххьанца, 1956 шера, Алма-Ате; цул тӀехьагӀа, 1957 шера, Буро тӀа дешаш хул из. ДӀахо Наьсарерча поликлинике а Буро чурча больнице а къахьег. Дийнахьа цхьа бӀаь совгӀа унахо тӀаэцаш хиннав лора. ХӀаравар, лазар доккха е зӀамига дале а, цун дух тӀа воаккхар цо. Цу тайпарча хӀамо а дикка гӀойле йора цамогаш болча наха. Шоаш чӀоагӀа теркалбар, шоай йоакхо яр кхычарга дӀадувцар цар, больницера арабаьлча. Цу гӀулакхо кхы а дукхагӀа хулийтар говза кулг долча лора тӀакхача ловш бола унахой. Цул совгӀа, Ахьмада дийнахьа 2-3 сахьата болх бе безар поликлинике. Из Наьсаре яр. Цигара ваьлча, гӀаш Буро чу водар, сахиллалца болх беш хулар цигарча больнице. Массе а тайпара лазараш долаш хиннаб цу ханара унахой. Цхьа юкъ яр Наьсарен а МагӀалбика а шин районе цаӀ мара хирург воацаш. Цу гӀулакхах лоархӀаваь ца Ӏеш, Ахьмада бархӀ бетта керттерча лора а цун шин заместитела а декхараш кхоачашдир.

Ленинграде онкологех йола ординатура яьккхача, Шолжа-ГӀалий тӀарча № 2 йолча больнице онколога болх бу цо, хӀаьта 1985 шера цу тайпарча отделенене кулгалде хьожаву из № 9 йолча гӀалий тӀарча больнице. Цунца цхьана цох хул Нохч-ГӀалгӀай АССР унахцӀенон министерствон керттера онколог а. Вай къаьстта республика хьаячул тӀехьагӀа, республикански больницан керттера онколог, онкологически диспансера лор, мединститута хьехархо хул цох.

Дукхача наха накъаваьнна, царна дарбаш даь саг ва Сосе Ахьмад. Цудухьа веза наха дукха а. Хетаргахьа, цунца да вахара керттера маӀан.

Ахьмад ваьв 1936 шера 2-ча июле Буро тӀа. Кхувш воагӀача хана, лора болх бе вӀалла дага а хиннавацар Куштов. Бера хана хулаш ма хиллара, цхьацца лакхара уйлаш яр цун. Инженер-изобретатель хила лаьрхӀа лелаш волча цунца, цхьан дийнахьа цу хьакъехьа лаьрххӀа къамаьл ду дас. Вешта аьлча, цо дӀахайтар воӀа ший лоӀам миштаб. Ахьмадах лор хиларга сатувсаш вар из. Лорий дешар дийша веце а, кулг дарбане долаш, цхьацца говзал йолаш хиннав Соси ше а. Ӏайна хӀама цунга хьахецийта, кулг хьакхийта ухаш нах хиннаб. Дол дилла ховча дукха боацача нахах хиннай Ахьмада нана Хадишат а.

1946 шера хиннад из. Дас цхьа хьехар ду кӀаьнка. Цо яхачох, вӀаштта кхаь шера бӀаьстан юхье бӀехала цӀока, бисмал а даьккха, кулгашка хьокхае езаш вар из. Цу тайпара хӀама дича, лорал доаллаш дола кулг аьттув болаш хул оалар. БӀехалах а дарба доал оаландаь, дас яхар дир воӀа. Да а нана а дукха дахаш хилац. Дукха ваханзар Соси а. Ахьмада ӀӀ шу даьннача хана, бархӀ бетта метта а илла, кхелхар къоано. Дукха хӀама хьаала а Ӏомаде а ловра цунна ший воӀа, царех дуккхадараш цо шийца дӀа а хьу, цар къайле йовзийта ца кхоавеш.

1959 шера берригача мехка боаржабаь, шерра дӀахьош хиннаб профориентацеца бувзабенна болх. Шийна езаш йола балха говзал харжа йиш йолаш хиннав хӀара. Цу хьакъехьа воӀ дагавоал наьнаца, хӀаьта тӀеххьарчо дагабохийт даь лоӀам. Иштта вода вай мехкахо лорий дешар деша. Юххьанца, 1956 шера, Алма-Ате; цул тӀехьагӀа, Ӏ957 шера, Орджоникидзе дешаш хул из. Хила ма еззара, цӀенача дегара яхь яр цун шийца деша багӀача кагирхошца. Цудухьа дика а атта а дешар. Укхаза ала доагӀа, дикача хӀаманна тӀехьа лелаю яхь дика тӀехьале йолаш хул, аьнна. Дийша ваьлча, зӀамига саг эггара хьалха Наьсаре кхаьчар. Дика лораш кӀезига хиннаб цу хана вайцига. Бакъдар аьлча, уж дукхагӀа хилийтара сагота волаш саг а хиннавац. Буро чурча больницен коа ваха моттиг лу къонача специалиста, цига вахаш цхьа ха йоаккх цо, цу хана дийна хиннача ший наьнаца. Юххьанца цох хул хирург. Бакъда дӀахо дӀайодача хана, нейрохирург хила дага вар из цу заман чухь. Цхьан хана изобретатель хила безам хиларца, дувзадора цо нейрохирург хила гӀертилга а. Из а ма дий кӀоаргга хьаькъал эшаш, чоалханеча моттигашца дувзаденна гӀулакх.

Дийнахьа цхьа бӀаь совгӀа унахо тӀаэцаш хиннав лора. ХӀаравар, лазар доккха е зӀамига дале а, цун дух тӀа воаккхар цо. Цу тайпарча хӀамо а дикка гӀойле йора цамагар летача наха. Шоаш чӀоагӀа теркалбар, шоай йоакхо яр кхычарга дӀадувцар цар, больницера арабаьлча. Цу гӀулакхо кхы а дукхагӀа хулийтар говза кулг долча лора тӀакхача ловш бола унахой. Цул совгӀа, Ахьмада дийнахьа 2-3 сахьата болх бе безар поликлинике. Из Наьсаре яр. Цигара ваьлча, гӀаш Буро чу водар, сахиллалца болх беш хулар цигарча больнице. Массе а тайпара лазараш долаш хиннаб цу ханара унахой. Балха тӀа сиха лакхлора ше караийца гӀулакх дика довзаш вола зӀамига саг. Кхаь шера дарба деш вола лор-хирург хул цох, тӀаккха керттерча лора заместитель а керттера лор а волаш балхаш дир цига. Цхьа юкъ яр Наьсарен а МагӀалбика а шин районе цаӀ мара лор воацаш. Цу гӀулакхах лоархӀаваь ца Ӏеш, Ахьмада бархӀ бетта керттерча лора а цун шин заместитела а декхараш кхоачашдир цу хана. Из мел атта доацаш гӀулакх хиннад кхетаде хала дац аьнна хет сона. ХӀаьта а хало ла могар цунна, хӀана аьлча къона вар, низ бар, халонаш дукха зувча хилацар. Нохч-ГӀалгӀай республикан унахцӀенон министра массехказа тӀавийхар Куштов Наьсарерча больницан керттера лорал де хьожаве мукъа бехаш, амма, цун юхь а яь, из гӀулакх шийна тӀаэцанзар Ахьмада. Больницан керте латташ вола саг дукхагӀа боахама гӀулакхаш леладеш хила везар, хӀаьта цун наха дарбаш де ловра.

Иштта лелаш-хьувзаш, цунга хоам боагӀа Ленинграде онкологех йолча ординатуре вахийта таро хиларах. Шин шера хила везар цига. Ше цига яьккхача хана, из Ӏомавелар наха юкъе лелача, цӀийоацар оалача, лазарашта дарбаш де. ЦӀавоагӀаш шаьра дувца ховра лоаман мехка кхийнача зӀамигача сага гаьнарча ингалсий а немций а халкъий метташ. Уж а цига Ӏомадаьдар цо. Цо дешаш хиннача института директор вар А. И. Рыков. Ший института цхьан кафедре ассистенталла Ахьмад Ӏийча бакъахьа хийтар цунна. Бакъда Куштов цӀавера, хӀана аьлча цунна ховра гӀо эшаш, цун дарбашка сатувсаш итташ а бӀаьш а мехкахой болга, цӀагӀа ше чӀоаггӀа эшаш волга. Воддаше а министр хиннача Индербиевна тӀавахар из. Цунна бакъахьа хийтар Ахьмад Ӏарамхерча курорте, керттера лор волаш, балха вахача. Хьалха мо хӀанз а хьатӀаэцац цо кулгал де дезаш бола болх. Иштта кхоач из Шолжа-ГӀалий тӀарча № 2 йолча больницан онколога дарже. 1967 шу дар из. Цхьан юкъа болх бича, мединституте мел Ӏомадаьр юха кердадаьккхача бакъахьа хийтар цунна. Болх бешше, ше мел Ӏомадаь лорий деррига Ӏилмаш юха кердадаьхар. Хьалха санна а доацаш, кӀоаргагӀа гора биологе, генетикан кӀийленга дада Ӏилмаш. Вешта аьлча, шозлагӀа институт яккхар санна хӀама хилар цох. Цул тӀехьагӀа малекулярни биологи йовза волавелар из. ЦӀийоацачун хьахилар миштад, цун къайле гучаяккхара фу де деза — уж дешаш дар хӀанз цун теркам а хьаькъал а тӀаозаш хиннараш. Миллионаш къайленаш йолча лазара еррига кетарлонаш йовза йиш яцар. ХӀаьта а хьожаш, тохкаш, йоазош деш, къахьегар лора, хьакхаштавоалаш воагӀар дарбанчан балхаца. Унахо тӀавеча, цун лазара корта цу сахьате хьалаца ховш из волга зийра кхыча лораша. Сихеи нийсеи диагноз оттаеш вола лор санна, вовзаш хилар из дӀахо дӀайодача хана.

1982 шера Куштовс болх беш йола онкологически отделени дӀакъовл. Кхаь шера ах шера тайп-тайпарча моттигашка, бе-бе балхаш деш лела везаш хул. Дукха къахьег, дукха хьинар, низ дӀалу цо онкологически отделени юха хьаеллийта гӀерташ. ТӀеххьара а 1985 шера из отделени хьаелл Шолжа-ГӀалий тӀарча 9-ча больнице, хӀаьта вай мехкахо цунна керте а оттаву. Цунца цхьана цох ву НГӀАССР унахцӀенон министерствон керттера онколог.

Массехк тайпара хулача цу лазарашта дарбаш де дезаш хул из. Цо ше а нийса лархӀацар из. Онколог къаьсттача цхьан дегӀа маьженна хулача лазара дарба деш хила везар, аьнна хетар цунна. Бакъда цхьацца бахьанаш нийслуш хиларах, хеттача тайпара вӀаштӀехьадалацар из. Ца хьоахадича нийса хургдац, иштта беча балхага а ше кийчвеш Ахьмад хьавена хилар. Интегративни медицина оалаш я, цо дӀадехачох лор дуккхача специальностех вола говзанч хул. Цу лостамагӀа лекцей бӀарчча цикл кийчъяьяр цо, лорашта хьалхашка еша дагахьа. Цу даькъе къаьстта боккха теркам тӀабохийтар цо, саг малхавоалача хана даьшкара тӀехьенга доалача хӀамашта, лерттӀа дегӀаахара царна новкъарло еш долча лазарашта. Кхыча дешашца аьлча, саг Ӏовешше цун оамалца, дегӀаца хила тарлуш дола хӀамаш довзаро гучадоах цунна хила тарлуш дола лазараш а. Цунца цхьана тоахк даьшкара тӀехьенга доала цӀийоацараш малагӀаш да а, уж сево хьоадаь, сенах хьахинна да а. ДӀахо белгалдоаккх, из лазар мишта чакхдаргда хьалххе а ха йиш хилар. Ахьмада яхачох, цкъаза духхьал дӀабарахьежача а хоалуш хул сага фу лазар да.

ЦӀийоацара диъ тайпара дарбаш ду: саг эттӀаварца, токаца дестам дошадарца, радиоактивни зӀанарашца, молхашца. Иштта дарбаш а деш, цо къовсам лоаттабаьча лазарех да пехка, шоргашта, кхалнаьха наькха, дегӀа кхыча маьженашта хулаш дола лазараш-дестамаш. Цхьаькха цхьа никъ а ба, унахочоа дикка гӀойле еш: лора тешаве веза из шийна дарба хургхиларах. Нагахьа санна унахо, шийх дог ца дуллаш, дарбанга сатувсаш хуле, цох а пайда боал. Вешта аьлча, цамогаш волча сагаца бувца беза мотт ховш хила веза лор. Метташ, доазол арахьардараш хайна ца Ӏеш, лора геттара дика хов эрсий а гӀалгӀай а дараш. Наьна мотт-м цунна санна шаьра, кӀоарга ховш цхьаькха хуле а тамаш я. Лазарий цӀераш, дегӀа маьжений цӀераш, баьций цӀераш, кхыдараш — фуд цунна цаховш?! Из мотт къаьстта дика ховш а, цун Ӏилман кӀийле йовазш а я Ахьмада фусам-нана, дуккхача шерашка из мотт университете хьехаш хинна Куштова Елизавета Султановна.

ХӀара шера дукха нах бов вай республике гӀаьле увзар бахьан долаш, пехкашта, метта, къамаргашта лазар хиле. Сенах хул из лазар? Из хьоадеш я новкъа лелача машенаша, мехкдаьтта чакхдоахача заводаша аракхувса фо бӀехду хӀамаш. Иштта цӀийоацар хила йиш я чӀоагӀа саготдеш волча сага а, хӀана аьлча вахаре деш дар сихонца де дезаш йола зама тӀаэттай вайна, цу тӀа саготонаш а тӀкхийтача лазар атта хьалтӀадоал. Куштовс яхачох, чӀоагӀа лоархӀаме да, гаьна ца доалийташ, лазар хьагучадаккхари, цу сахьате цунна духьала къовсам болабари. Цхьа масал доаладергда вай укхаза лора вахарера. ТӀой-Юрта яхаш хиннай А. М. яхаш йола кхалсаг. 1976 шера кхалнаха хулаш йола цӀийоацар хиннай цунна. Цу сахьате лазара корта хьа а лаьца эттӀаярах, цох йийрзар из. Бакъда 1986 шера цӀийоацар хилар цун наькха. Накха дӀабаккха бийзар. Цул тӀехьагӀа йийрза дӀаяхар из кхалсаг. Цу масало хьагойт, ший ханнахьа лорашка вахар мел лорахӀаме да, дарба дика чакхдалара.

ЗӀанарий (лучевая) терапия оалаш ба дарбан цхьа никъ. Цу тайпара дарбаш эшарашта а дукха гӀо даь ва Ахьмад. Цхьадола лазараш да аттагӀа е халагӀа дарбаш дулуш. Дарба аттагӀа дулу цӀоканна, кхалнаьха наькха, шоргашта хулача лазарашта. ХалагӀа ду из цӀийна хилча, пехка хилча. Царех цхьадола лазараш радиоактивни зӀанарашца дарбаш деш да. Сага дегӀах кулг ца тохаш, эттӀа ца веш, ду из дарба. Цу тайпарча унахоех дукха нах дӀахьежабу вай мехкарча кхыча больницашка. ТӀехкашта, кхалнаха хулача лазарца, иштта кхыча цӀийоацарца белгалбаьнна нах Москве, Ростове, Махачкале, Буро тӀа хьежабеш моттигаш хиннай. ХӀаьта хӀанз, вай республике (Пхьилекъонгий-Юрта) онкологически диспансер хьаяьчул тӀехьагӀа, уж лазараш долча наьха кӀезигагӀа дӀа-юха аха безаргба аьнна хеталу. 85 унахочунна дарбаш де таро йолча цу дарбан цӀагӀа а каст-каста хулаш, цигарча болхлошта гӀo деш ва гӀорваьнна лор.

— Онколога оамалашца керттера фу хила деза аьнна хет хьона? — яха хаттар делар аз лорага. Цунна жоп а луш Ахьмада аьлар:

— Нах безар, царна тӀера хилар, царех дог лазар — уж лоархӀаме хӀамаш хет сона моллагӀча лора оамалца. Наьха сагото шийяр санна хьатӀаэцаш хила веза из. Ший дегӀаца чӀоагӀо е еза: новкъостал эшача сага гӀо дерг ма-д аз, аьнна. Ший гӀулакхаш кхоачадаларга сатувсаш волча сагах визза лор хургвац. ЦӀаккха кхоачалургдац са гӀулакхаш, са болх, яхаш, хила еза цун уйла. Хала лазар кхийтта, шийх догдиллача сагаца болх бе хала да. Цунна хов ше цу лазарах варгвоацилга. ХӀаьта а вахарга догдоахийташ хила деза цунца леладу гӀулакхаш...

ХӀара са чудоаллаш мел вола саг ше цамогаш хургвоацар де хьажа веза. ХӀаьта а, хиланза ца воалаш, цамогаш хилча лорага ваха веза, харцахьа-бакъахьа дарбаш а ца деш. Цхьавола саг хул новкъа мел водачо аьннар хьаийдеш, шийна дарба де гӀерташ, е хьежача наха тӀаухаш. Тахан, говза лораш болча хана, из хӀама леладар нийса дац. Иштта ду дарбаш къоабалдеш вац Куштов а.

Духхьал унахцӀено лораяь ца Ӏеш, вай къаман сий, даьша хьабена никъ, хоза гӀулакх лорадеш хьавоагӀа из. Цо лелабаьб къаман юкъара болх а. Из хиннав 1970-ча шерашка хьахиннача вай къаман болама доакъашхо, из бахьан долаш партера дӀаваьккха а лийнав. Цо дакъа лаьцад 80-ча, 90-ча шерашка хиннача гӀалгӀай къаман, Лоаман къамий конфедераце съездий балха юкъе. Цхьаькха цхьа хӀама а да хьоахадинза даргдоацаш. Дуккхача шерашка бӀаьш болча студенташта хьеха а хьехаш, медицински факультете деша багӀача вай кагийча нахах а мехкарех а лораш хургбола хӀама хьадаьд цо. Цо хьийга къа теркал а деш, 2002 шера цунна елар «Карахдаьннарех» оала вай республикан орден, кхы а ши шу даьлча «ГӀалгӀай Республикан гӀорваьнна лор» яха цӀи лу цунна. Тахан цу совгӀаташ тӀа ӀотӀакхийттай «Россе гӀорваьнна лор» яха цӀи а. Тахан а, кӀаьд ца луш къахьегаш, ва из. Куштов ва респбликан больница онколог, онкологически диспансера лор. Медицински факультете деша багӀарашта диагноз оттаяр кердача хьисапе хьехаргдола болх беш хиннав из укх тӀеххьарча шерашка. Цу лостамагӀа къахьегача лорашта эшаргдола книжка а, из дӀа мишта хьеха деза дувца методически кулгал а яздаьд цо.

Куштов Сосе Ахьмад тайп-тайпарча моттигашка го вийзав са. Бакъда цӀаккха цунгара гӀалгӀай эздел доаккхаргдолаш хӀама зе дийзадац са. Иштта хул вай даьша яьххача тайпара вола эздий саг.