Каст-каста нийслора Наьсаре гӀолла чакхйоала цӀермашин а цу чура нах а бовхаш йола моттигаш, наьха фусамаш, тикаш кхухьаш, нах боабеш, доахан лечкъадеш, кхыметтел эбаргаш болаш ханаш яр уж. Сона дагадоагӀаш, цу заман чухьа цхьа цӀай дӀадодацар наха шоайла довнаш ца деш, герзаш ца детташ, боа ца беш. Таханара вай мехкахой, машинаш дукха хьаяьржай ца аьлча, дуккха сабарегӀа а кхеташегӀа ба. Цунга хьежжа, хала дар милице мугӀарашка къахьегача наха, даим кхерам тӀалаттар царна. Из ха я Хьусена Шамсудин, ший мехка къахьега вола а венна, майралца, зуламхой тохкаш бола болх дика харца, дӀаэттар. МоллагӀа цо тохкаш дола гӀулакх нийсхо йолаш, боагӀачоа бехк а беш, доагӀачоа гешт а деш чакхдоалар.

1975 шера 10 класс яьккха а ваьнна, аьхки Шолжа-ГӀалий тӀа университете деша отта вахар со. Экзаменаш дӀа а енна, чакх а ваьнна, деша дӀаволавелча; сона а соца дешаш болча кагийча наха а хезар, цу аьхки гӀалгӀа Могушканаькъан Хьусена Шамсудин Нохч-ГӀалгӀай МВД министра заместителалла хьожаваьв аьнна. Из хоам бенар эггара хьалха, общежите тхоца цхьан цӀагӀа ваьха милице подполковника Зангенаькъан Саварбика воӀ Руслан вар мотташ ва со, дикка дагадагӀац. Цул совгӀа, цу хана тхона хацар, тхоашца цхьан группе дешаш, цхьан фусаме вужаш-гӀотташ волча Котанаькъан Заьудинах милице полковник хургволга. Из дикка тӀехьагӀа хилар. ХӀанзарчоа оаха доаккхал дора Шолжа-ГӀалий тӀарча Орджоникидзе Сергой цӀерагӀча урам тӀарча доккхача цӀагӀа, милице министра заместитель а волаш, къахьегаш гӀалгӀа хиларах. Цу юххе гӀолла тӀехвала везаш моттиг нийсъелча, эггара хьалха дагавохар мехкахо. Цу даржага а лакхаленга а кхачале, дукха къахьега, кулг цӀена долаш хьава, кхерамеча моттигех чакхвувла вийзавар цун. Из дика зувш хул цун вахарца, балхаца дувзаденна мугӀараш Ӏодийшача. Еш вай царех йола цхьацца моттигаш.

Хьусена Шамсудин ваь хиннав 1938 шера оагӀой бетта 15 дийнахьа Наьсар-Керте. Вешта аьлча, укх деношка нийсса 85 шу дуз, из вича хана денз. Цун хозагӀа хила деза шераш дӀадахад, мехкахбаьхача нахаца волаш. Цар дезал баьхаб Казахстана Целиноградски областа Атбасаре, цига яьккхай цо юкъера ишкол а. Итт класс цо яьккхай 1956 шера, ший 18 шу даьннача хана. Вай мохк меттаоттабаьчул тӀехьагӀа, 1958 шера из деша вода Бакурча юкъерча лаьрххӀа йолча СССР МВД милице ишколе, 1960 шера тӀехдика дешаш из чакх а йоаккх. Цу шера ший мехка цӀа а вайя, Наьсарерча РОВД зуламхой гӀулакхаш тохка воккхагӀвола оперуполномоченни волаш къахьега дӀаволалу из. Цига цхьан шера болх баьчул тӀехьагӀа, деша отт Москверча РСФСР МВД лакхарча ишколе. Из яьккха ваьлча, 1964-1965 шерашка цо къахьег, Грозненски РОВД зуламхошца къовсам лоаттабеш волча оперуполномоченне гӀулакха тӀа волаш. ДӀахо цигарча отдела начальника заместитель волаш пхи шу доаккх цо, тӀаккха МагӀалбикерча ГОВД кулгалхо хул. Из ха дагалувцаш цхьацца йоазош даьд Россе йоазанхой Союза доакъашхочо, МагӀалбике судхо волаш къахьийгача Хамхой Хьусена Хьажмурда. Цо яздаь «Замеи нахи» яха книжка дешаш, со тӀанийсвелар МагӀалбиках йолча дувцарий цикланна. Цунна юкъе дар «Нана йоацаш сагота хет» яха йоазув. Цу тӀа хьоахаваьв цо «МагӀалбика керттера милиционер». Иштта яздаьд Хьажмурда:

«...Из зӀамига истори дӀадоладелар милице городерча отдела начальника Могушканаькъан Шамсудина телефон тохаргара. Цо баьча хоамо йоахар, лаьца воаллаш, ха токхаш волча цхьан сага сесага Скворцова И. С. цахаддаш бокъонаш телхаю, во къамаьл дувц комендатура болхлошка, корта бохабу малар мел, селхан моттигерча тика чу латар-тохар а карагӀдаьннад. Участкове массехказа даьча къамаьлах пайда баьннабац, цудухьа административни бехктокхаме оза еза из, йовсарал леладарах Ӏаьдало дӀадеххача тайпара бехк а беш. Цох дола Скворцовайна бехк бу протокол тахан 17.00. даьлча суде дӀакхоачадергда...»

Из гӀулакх дикка техкача, цу кхалсага цхьадолча даькъе бехк бале а, цун воӀ могаш воацаш хиларах, лаьца ше дӀачуеллаяле а, дӀахийцай Хьусена Хьажмурда, из нана хиларах а цун берага хьажа саг цахиларах а. ХӀаьта Шамсудинах дувцаш, судхочо яздаьд, ше из дӀахецар цо кхетадергда, цунца бувца мотт корабергба шийна, яхаш. Цу дешаех кхетаде йиш я, Могушканаькъан Шамсудин наьха бокъонашта ха тӀа лаьттавале а, адамий дог чудоаллаш, къахетам бе безача къахетам бе ховргдолаш, наьха мотт кхетабеш вола саг хиннилга.

1975 шера аьхки денз 1986 шера оагӀой беттага кхаччалца, Нохч-ГӀалгӀай республикан чурча гӀулакхий министра заместитель волаш къахьийгад Хьусена Шамсудина. Цу заман чухьа дукхача нахаца гӀулакх доагӀаш, хьоашал долаш хиннав вай мехкахо. Цун цхьан суртага хьежача а ха йиш я из. Цу тӀа Шамсудинаца ба цӀихеза гӀалгӀай: Къоастой Ӏ., Ӏалбакханаькъан И., Чербажанаькъан У., Гаракхой И., кхыбараш. Цул тӀехьагӀа кхаь шера Туркменерча МВД отдела кулгалхо хиннав из. Цигара цӀавеча, 1991-1992 шерашка юха а МагӀалбика ГОВД хьаким, Наьсарен халкъа депутатий Совета председатель хиннав. Цу хана хилар хӀирашта, гӀалгӀашта юкъера тӀом. Ший къаман нах боабеш латтар ца ловш, из ца хилийта гӀерташ, гӀалгӀай мехка бӀу чу ца байта гӀерташ, къахьийгарех цаӀ вар цу деношка Хьусена Шамсудин. Цох лаьца деша йиш я «Бехк ца беш диса зулам» яхача Къоастой Махьмада Ӏийсай книжка тӀара.

Цу тайпара, тӀом соцабе, цунах доккхагӀдола зулам ца далийта гӀерташ, лийнарех ва Могушканаькъан Шамсудин. ХӀаьта Овшанаькъан Руслан ханна йолча администрацена керте оттавича, ший кабинет цунна дӀаелар Хьусена Шамсудина.

Ше пенсе ваххалца республикерча налогови полице депортамента кулгалхочун заместитель хилар вай мехкахо. ХӀаьта 2008 шера тушола бетта 2-ча дийнахьа, из хержавар 4-ча кхайкаралах болча ГӀалгӀай Республикан Халкъа Гуллама депутаталла. Цунна денна хиннад паччахьалкхен совгӀаташ: «Сийлен хьарак» яха орден, «КарагӀдаьннарех» яха ГӀалгӀай Республикан орден, йиъ медаль. «ЦаӀ йола Росси» яхача парте доакъашхо а хиннав Могушканаькъан Шамсудин.

Наха из дукха везаш хилара тешал деш, цхьаькха цхьа масал доаладе безам ба са. Цун 75 шу дузача хана, из волча хьоашалгӀа баха хиннаб республикан президент Евкуранаькъан Ювназ-Беки Халкъа Гуллама кулгалхо Татренаькъан Мухьмади. Цунца баьгӀа хьабоагӀаш, токаца лелаю самовар а еннай цар полковника совгӀата. Чай деш атта хуле а, бакъда токах-м ахча дӀатела дезаргда хьа, аьнна, белгалдаьккхад хьаьшаша.

Сий долаш а лоархӀаш а хиннав из бокъонаш лораеча наха юкъе а. 2019 шера лайчилла бетта из кхелхача, цун воӀага Шамсудина ИбрахӀимга кодам бувцаш, РФ тохкама комитета кулгалхочо, юстице инарала Бастрыкин А. И. яздаьд: «...Хьусена Шамсудина кхел айхха ювзаенна хиннай законашца а бокъонаш лораярца а, цо хьагойтад вайна ший мехка воӀ хилара а караийцача балха тешаме хилара а масал; хӀаьта цун вахар Россена гӀулакх мишта де деза, нахаца мишта хила веза хьахайташ бола хьокхам ба. Хьа даьх бола дагалоацам даим а дегашка бусаргба цун кхоачарча наьха, доттагӀий, цунца цхьана къахьийгарий, из мел вайзарий, сий даьрий, вийзарий дегашка...».

Шергара шу мел доал, керда хьалкхувча ноахалаша тохкаш, довзаш хургда аьнна хет сона Хьусена Шамсудина вахар а цо хьабена никъ а. Дуккхача даькъе царна накъадаргда, нийса никъ хьехаш хургда, цо ший къаманна а йоккхача Даьхенна а даь гӀулакх.