Цо бихьар вай къаман юкъе сий долаш а лоархӀаш а хинна нах. Царех вар мехка къаьда хинна Мартазанаькъан Ӏадрахьман, Озанаькъан Салмана воӀ Ӏадрахьим, цхьан юкъа цу лазаро лаьцавар дукха ха йоацаш вайцара къаьста историк, йоазанхо Коазой Нурдин, берригаш бийца а варгвац. Юххьанца денз, къахетам беш доацача лазарца къовсам лоаттабара оарцагӀбаьлар вай мехкара лораш. Нах цӀагӀа совцабир, школаш дӀакъайлар. Керттера цун белгало дегӀацара йӀовхал айялар я яхандаь, дукхагӀбараш градусника тӀа багӀар, дийнахьа кхозза е диазза из юсташ. Унах лорабала гӀертилга дар из.

Сона дагадоагӀа, биъ бетта дийнахьа кхозза айса йӀовхал юсташ хинна. Кхозза дӀаязйора аз истола тӀа лаьрххӀа цу гӀулакха Ӏодиллача каьхата тӀа. ЙӀовхал цу биъ бетта 37 градусал лакхагӀа цкъаь-цкъа хьалъяланзар. Цо тешал дора со из лазар кхетанза хилара. Школе балха волча маска Ӏояккхацар, бахилаш лелайора, спирт доалла салфеткаш даим тӀорме чу доахкар. Сапаца кулгаш дилар-м дувца а дезац. ХӀаьта а наха юкъе лелача сагах, миччахьа кхийте а хьакхет цу тайпара у. Базар тӀа, кодаме, йодача-йоагӀача, балха ца вахача валац, автобуса тӀа, «газела тӀа» ха везаш а хул. Хьакхет-кх из тӀаккха, мичахьара кхийттад ца ховш. Хьо лоралойя а, гонахьарбараш лоралуц. Маска лелаяц, кхачан продукташ хила безача боараме д! акъовлац, кхыметтел тика чу йохка хьош йола маькхх лораяц. Из дукха цӀена йоацача машена чу уллаш гу, нах Ӏохувшача гӀандаш тӀа Ӏоехк. Дохкаш дола дулх а дукха тешаме хилац, лазар кхийттача устагӀан е бежана из дале, наха зулам доал цох. Цу тайпара, вай мела дуташ дола хӀамаш дукха да.

ХӀаьта а лораша, низ-хьинар ца кходеш, цкъаза шоай унахцӀено кӀалъюташ, лорадир вай цу цамгарах, из хьакхийттар верзаве гӀерташ, шоай хур дир. Буро чурча больнице хьайийллаяр цу лазара дарба деш йола отделени. Дийнахьа-бус тем боацаш, салоӀа денош дицдаь, къахьегаш бар цигара лораш. Массехк отделени яр цун дарбанчен тхов кӀалха: пульманологе, кардиологе, рионемаце, инфекционни (ковида дарба деш). Хьалха кхайкора больница хинначара гаьна йоацаш, нийсагӀа аьлча, Буро чура районни больница хиннача моттиге хьалъяь я кердаяр. ЦӀеча кирпишках еттача цун чухьа, мел эшача хӀаманца Ӏалашъяь ченаш (палаташ) я. Бакъда цӀаьхха денача ковида цхьацца халонаш а тӀаера цига болхх беш хиннача лорашта а дарбаш деш хиннача унахошта а. Масала, кислород ерригача палаташка яцар, цудухьа каст-каста хозар лакхерча этажаш тӀа хьувзадеча бурон тата; массанахьа, хӀара маьнгена юхе кислород хургйолаш бола болх бар дӀахьош хиннар. Из бахьан долаш палаташ, этажаш хувца езаш хулар унахой. ХӀаьта а юкъарча гӀулакха из деш хилар теркалдича, дукха эгӀазбахар доацаш, раьза хулар уж, хӀана аьлча царна Ӏоткъам хургбоацача тайпара, коляска чу ховшабийя бугар уж дӀа-юха, кара уллаш кислородах бизза гӀайба а болаш. Бокъонца из сурт бӀарга ца дайнача сага, кхетаде хала хургда из. Аз ши бутт баьккхаб больнице хулаш мел дола хӀама зувш, зӀамигадар а доккхадар а. Цудухьа цу лазарца къовсам вайцига мишта лоаттабора дика хов сона, цун бӀарчча сурт кхолла а йиш йолаш.

Палаташка дукха нах бацар, даггара вале а ши саг мара. Цхьайолчар чу цхьацца унахо мара воацаш а моттигаш яр. Реанимацен лаьрхӀача цӀагӀа а вацар, халагӀа ба аьнна белгалбаьхача унахоех цаӀ е шиъ мара. Даим царга хьожаш, бӀарг вӀашта ца буллаш яр санитарка, медйиша, лор. Цу отделенене керте латтар, ший ханага диллача дукха воккха воаца зӀамига саг Йовлой Жамалда. Унахоша бийса мишта яьккхай, царна эшар фуд, укх чу вита везар малав, кхыча отделенешка чувига везар малагӀа ва, малгӀа маха тоха беза, молха яла еза хӀаранена — шедар зувш, довзаш хулар отделене кулгалхо. Из чувеча, лазарах шоаш паргӀатабаьлча санна хулар унахой. Хетаргахьа, ший сабарца, гӀулакхаца везаволийтар цо. Из чӀоагӀа йистхулаш хеза саг цу больницера коравойя тамаш яр, цамогаш болча наха а лорашта а юкъера. Цу отделене болх беш волча сага оамал иштта хила а еза, аьнна хеталу. КӀеззига тоаваларгахьа вийрза унахо чувугар кхыча (инфекционни) отделене. Цига ковида духьалара дарба сихагӀа дӀадодар. Бакъда цхьа хӀама да ала дезаш, беррига унахой цхьатарра хилац, цаӀаш халагӀа, вожаш аттагӀа болаш нийслу. Масала, цхьачарна шин кӀира дарба дича кхоачам хулар, вокхарна — бетта, кхоалагӀчарна — шин бетта, бар больнице биъ бетта мара метта ца боагӀараш а. Цхьабараш лелаш бар, вожаш дегӀа маьженаш хьоалуш, шоай хьинарца дӀабохалуш бацар, цхьабараш когаш дода бер санна юха а лела Ӏомабала безаш хулар. Капельницаш, детташ дола маьхий, мелаш йола тайп-тайпара молхаш, кислородаца садахар — царех диза дӀаухар унахой а царга хьожаш болча наьха а денош. Цхьабараш берзар, бакъда шоай Ӏоажал укхаза тӀаэцараш а нийслора. Цу лазарах хьаваргвац аьнна хийтта саг цкъаза вийрзе дӀаводар, из нийслора эггара хьалха Даьлеи шоллагӀча аргӀагӀа лораши бахьан долаш. Дийнахьа-бийсан бӀарг вӀашка ца бохийташ, дегӀацарча йӀовхалга, цӀий лакхдаларга е лохдаларга хьожаш хулар медйижарий, иштта кардиограмма йоаккхар, лаборанткаша анализ е дагахьа цӀий доахар пӀелга чура а пхаьн чура а. Цо хьахьокхар унахочунгара хьал малагӀа да: верзаш ва е халагӀа ва. Меттара хьал ца гӀовтталуш а хулар цхьабола унахой, цар пехкаш эргаяьннайий, тоалуш йий хьажа сурт даккха воагӀар зӀамига саг Беканаькъан Адам. ЛаьрххӀа палаташка чуяхьа йиш йолаш яр телестуде хьалха хиннача къаьнача камерех тара йола цун аппарат. Больнице йоаккхача хана, кхозза а диазза а даха дезаш хулар цу тайпара сурташ. Цкъаза унахой белалуш а ха йоагӀар, Адам палате чувена, цунца къамаьл деча хана. Сайна хеза цу тайпарча къамаьла цхьа масал доаладергда аз. Адам, чу а вена, ший аппарат Ӏооттаеш воаллар. Халла мара ураха ца могаш волча унахочо дийхар:

— Со урахале, из кор хьаделлал, фо чудоагӀаргдолаш, садукъ са.

Адам дӀахо а ший аппарата гонахьа хьувзар.

— Кор хьаделла ях аз, — аьлар унахочо.

— Сенна деза хьона из кор, кислородни маска ма йоаллий хьона? — хьавийрзар из унахочунгахьа.

Велавелар унахо:

— Хьаделла Ӏа кор. Маскаш йоахккаше а, бовш цӀакхухьаш латт ераш-м.

Адама шийна а сакъердам баьннабар мотташ ва со ше аьнначох.

Медйижараша беш бола болх, мах баь варгвоацаш, бар. Ден-бус болх бича, хувцалора уж. Унахошка дика хьожаш, царна товр де гӀерташ, хулар Янданаькъан Марет, ПхьогӀой Раиса, Ӏарчакханаькъан Танзила, Дударанаькъан Зоя, ЦӀечой Хьава, Доврбиканаькъан Мата, кхыбараш. Цу тайпарча больнице унахошта гӀо де маӀача наьха низ а эшаш хул. Медйижарий низ дӀа ца кхоачаш а, моттигаш хул. Цудухьа геттара гӀадвугаш хӀама дар унче болх беш медвежарий хилар. Вешта аьлча, вайцига медицински факультете деша багӀаш бола, лораш хила дага бола кагий нах бар больнице къахьегаш. Саг хьалъайве, хьаьллаца, унахочоа шийна дулургдоаца хӀама де новкъостал дора цар. Бийсан юкъе, сатоссаш Ӏа царех саг чувехарах, даим сомал еш, юхь тӀара белабале хулар кагий нах. Къаьстта са белгалваккха безам ба Дзейтанаькъан Илез, Овшанаькъан ИбрахӀим, Циздой Мухьмад, ЧӀимхьилганаькъан Мухьмад, кхыбараш. Царех бизза, унахошта дукха безаш, лораш хургба аьнна хет сона, хӀана аьлча, сел зӀамига болашше а, дегӀаца эздийча сагах далла мел деза гӀулакх доаллаш уж хиларах.

ХӀаьта а керттера моттиг больнице хьалаьца латтараш, эггара хьалха лазара духьалъувттараш, лораш бар. Уж укхаза кӀезига а бацар. ХӀара бус керда лор хулар, цамогаш болча нахага хьожаш. Овшанаькъан (Зовранаькъан) Лейла дика терапевт санна йовзаш я районе а республике а. Цун фусам-да а вар дика лор. Батыр карарча хана воацаш ва. Лейла чуеча эггара хьалха унахочоа товргдола дош ала хьожар, юстар сатураци, нагахьа санна из 90-нел лакхагӀа яле, хоаставора могаш воацар. Сахиллалца ший балха тӀа хиле, дӀайодар из а, цун новкъостий-лораш а: Ӏарчакханаькъан (Имагожанаькъан) Марет, Къоастой Алик, Йовлой Люба, кхыбараш. Цхьайолча хана вӀалла дагадоацаш йола моттиг нийслора, цӀаьхха дог лазадаьле е пхандарашка лазар этте. ТӀаккха оарцагӀйоагӀар кардиолог Яндакъонгий Хьамзата Зарема. Ковид яха лазар вайцига доладелча хана денз, могаш боацача нахаца къахьегаш, царна гӀойле хургйолча оагӀонга хьожаш, хьаенаяр из. Цо даь хьехар, хьожаяь молха даим пайдане а, лазар дужадеш а хулар. Цул совгӀа адамий мотт ховш, унахочоа товргдар фуд, вас ергьяр фуд ховш саг яр Зарема. Иштта оамал йолча сагах оалаш хиннад, «кура-сонта йоацаш, со аьнна йоацаш», ший болх бовзаш а хьабе ховш а саг я.

ХӀаьта инфекционни (ковидни) отделенена керте латтар Ганенаькъан Хамбора Амина. Къона яле а, шийна караенна балха моттиг хьаькъалца, говзалца лелае ховш, саг яр из. Цох кӀеззига дукхагӀа дувца безам бар са. Хамбора Амина кхувш енай Алхасте, цигарча юкъерча школе 11 класс яьккхачул тӀехьагӀа, 2005 шера из деша эттай ГӀалгӀай паччахьалкхен университета медицински факультете, хӀаьта 2012 шера из чакх а яьккхай, дарбан гӀулакх карадерзадеш. ТӀакхха Нальчике а, цул тӀехьагӀа Москверча РУДН (Россера халкъашта юкъерча доттагӀала университет) а ординатура яьккхай. Иштта М. Вишневске тӀема госпитале говзал Ӏомаеш а хиннай изз. Цу хана денз пульманолог, гӀалгӀай меттала аьлча, пехкашта дарбаш деш йола лор йолаш хьайоагӀа. Ковид долча хана, из дӀадоладеннача хана денз, цу унахошца къахьегаш хиннай, лор а отделене керттера лор а йолаш.

— Ковид дола унахой дукха чакхбаьннабий хьа кулгах? — хетт аз Хамбора Аминайга.

— Кхо бӀаь гаргга саг хила тарлу, — йоах цо.

Дуккхабараш бийрза, лазарах цӀенбенна цӀаихабале а, нах леш а моттигаш нийсъеннай цун вахаре. Ӏоажала болх хувца йиш йолаш кхеллавац саг. Дезал боллаше а, (из Эккажкъонгий-Юрта Саккхалнаькъанга маьре я), кхувш боагӀаш зӀамига Хьаваи Алимаи боллаше, из хала болх ца буташ; магац, кӀаьдъеннай ца оалаш, чакхъяьлар Хамбора Амина. Цу тайпарча кхалнахах оал «къонах санна саг я из».

Аз лакхе ма аллара, лазар тӀехьашкадаьннад, цудухьа ковидни отделени а дӀакъайлай ювцача больнице.

— ХӀанз вӀалла унахо вий шо долча ковид долаш? — хетт аз лорага.

— ЦаӀ вац, — йоах цо. Цудухьа ший хьалхарча балха тӀа юха тӀаяхай из. Буро чурча районни больнице пульманологе отделене лор я Хамбора Амина карарча хана.

Ховш ма хиллара, кхы а ши хӀама да из лазар долча наха чӀоагӀа эшаш: дика даари цӀено лоаттаеш хилари. Цу гӀулакхашца дувзаденна а, даккха гӀалат доацаш, болх бир укхаза. Дуача хӀаманга диллача, из даим эргадоаккхаш, наха чам хургбар фуд хьожаш кийчдора. Бежана, устагӀан, котама дулх нийслора цунца, кийчдора макхарах, манках, перловках даь худараш, плов, соус, супаш, борщ, салаташ, ТӀамала компот, чай, кисель хулар. ХӀама дика, чам болаш кийчдийя хулар, цудухьа унахоша раьза болаш дуар шоашта хьалур. Цул совгӀа, вай къаман оамал ма йий, больнице хьалучох тийша ца вуташ, унахочоа цӀагӀара даар лоаттадеш. Уж хӀамаш теркалдича, унахочун кхачанца дувзаденна хьашташ дизза кхоачашхулар.

ЦӀенонга диллача а, дикадар мара корадагӀацар ала. Санитаркаш яр даиман цу гӀулакхага хьожаш. Ӏуйрийна, делкъийна, сарахьа — кхозза улгаш дулар, кораш дӀадийлла фо чукхетийтар; киси, гӀайба лоаччар, кӀеззига а цар тӀа Ӏатта хиннаяле, цу сахьате хувцар. Лувча, кулг-юхь дила, чу-ара ваха моттиг яр хӀара палате. Къаьстта тоам беш дар цхьаькха хӀама, сатийнача, гӀар-тата доацача моттиге больница уллаш хилар, корах дӀаарахьежача Шамала гувнаш а бӀаргагуш. ТӀехьабаьхка нах больнице чубитацар, бакъда цар дена хӀама унахочох массаза дӀатохар вахтераша. Палата, унахочун тайпан цӀи тӀа а язъяь, царга дӀадала мара дезацар шоай тӀормеш.

ТӀеххьара вийрза цӀавахале КТ яккха еза. Цу тӀа ше вугача хана, Сурта тӀаьх тӀехвоаккхаш санна хет цамогаш волчоа, хӀана аьлча из кӀеззига а во хуле, цӀаваха таро хургьяц, дӀахо а дарба деш алла веза. Бакъда из дика хуле, пехкаш цӀена хуле, майрра Ӏадика ювца мегаргья лорашца, цар даьча гӀулакхах баркал аьнна. ТӀаккха саг цӀавахийтара духьала хургьяц республикан керттера инфекционист СаьпарӀаланаькъан Зейнап.

Дала кхы вай мехка ма доаладолда из лазар, нагахьа санна доаладой а, вайбараш санна лораш ма эшаболба унахошта.