Гирихан цун тайпан воша вар. Дахкилгнаькъан Шукрес яздаьчох, «Гаьге ши воӀ хиннав: СараӀали МутаӀали — царех хьабаьннаб СапарӀалнаькъани МутаӀалнаькъани». Са наькъа новкъост цӀагӀара саг санна тӀаийцар журналиста, тхога шиннега Ӏоховшар дийхар. Аз цу хана дукха теркалданзар Гирихана со дӀавовзийташ аьнна дешаш:

- Ер ва-кх из.

Дуккха ха дӀаяхачул тӀехьагӀа, цу дешай маӀан кхетаде гӀерташ уйла яьй аз. Бакъда тахан а уж дашха низ кхачац. ДӀахо са лоацца къамаьл хилар Тимурланаца. Из диалог дукхагӀа хетаяь яр са дешара: аз хержача факультета а, хӀанз со вагӀача курса а. Юххера, къамаьл чакхдоалаш, цо хаьттар:

- Ӏа стихаш язъю аьнна хезад сона. Кастта кхалнаьха цӀай да, хьайга цу темах язъяь хӀама яле, хьая мегаргья хьона.

Дукха ха ялале, массехк стихотворени вӀашагӀтехар аз, «Кхалнахах йола стихаш» аьнна корта а болаш. ЙиълагӀча оагӀон тӀа цхьа оасилг дӀалаьца, араяьлар уж дезача цӀейна хетаяьча газета номер тӀа. Цу хана кхалнаьха цӀай геттара деза лоархӀар, хӀанз санна доацаш. Цу моттиго са дог дикка ураоттадир, байташ язъяр кхы тӀа а сона дезадалийтар. Кхыча дешашца аьлча, хӀанз сай поэта говзалах тешаваьвар со газета болхлочо а гӀорваьннача гӀалгӀай йоазонхочун воӀа а. Кхы из волча се юхаваха дагадагӀац сона. Редакце цул тӀехьагӀа цо дукха болх бир мотташ вац со, хӀана аьлча, дукха ца говш, цунга хинна «гӀанд» цун корреспондент хиннача ВоахӀапа Бекага кхаьчар. ДӀахо дӀайодача хана, цох хилар культуран отдела кулгалхо. ХӀаьта а Тимурланаца тхо вӀашагӀдетталуш моттигаш кхы а хилар, массагӀа хул вахача-лелача. 80-гӀа шераш юкъекхоачаш, со Нохч-ГӀалгӀай книжни издательстве балха нийсвелар. Цхьан дийнахьа со волча ера Шолжа-ГӀалий тӀарча хьехархой институте дешаш йола гаргара йоӀ. Дахар-денар дийцачул тӀехьагӀа, цо хаьттар:

-МутаӀаланаькъан Тимурлан вовзий хьона?

-Вовз, — аьлар аз.- ХӀана яхар Ӏа?

-Тхона истори хьехаш ва из. Экзамен ӀотӀа ца оттаеш, кхестаю со цо. Цох кхета вӀаштӀехьадаргдарий хьа?

-Хьа а Ӏомаяь, дӀаяла мегаций из? — хаьттар аз сай аргӀагӀа.

-Ӏомайича а, дӀайийцача а, хаттараш телаш, чакхъялийтац цо. Ӏа оаларе, ӀотӀаоттае мегар из.

Юхь ца еш дӀаяхийтача, дикка вас яргйолаш яр йоӀ. Цудухьа аз аьлар, цунна болча тоама:

-Аргда аз, гӀоргва со мукъа волча хана институте.

Иштта аьннадале а, сона ховра Хьажбикара Тимурлана ше волча бена цу тайпара никъ могабергбоацилга. ХӀаьта а вахар со. АргӀанарча заняте а хинна, уйча гӀолла хьалвоагӀача Тимурлана тӀа а ваха, ди дика дийцар аз. Вайзар со хьехархочоа. Айса дена гӀулакх дӀадийцача, лоацца аьлар цо:

-Оттаергья экзамен а, лерттӀа Ӏомайийя хьатӀайола ала.

ДӀá цхьа ха яьлча, хаьттар аз стденткайга, цу экзаменах фу хилар, аьнна. Ӏома я яь, дӀаелар аз, аьлар йоӀа. Вешта аьлча, нийсхо езаш, мекъача студенташца барт бергбоацаш саг вар историк.

Сона чӀоагӀа хоза хеташ цхьа оамал яр цун а, цун веший а, йижарий а. Шоай да чӀоагӀа лоархӀаш, цун сий деш бар уж. Цхьан дийнахьа телевидене гӀалгӀай редакцера телефон техар сога:

-МутаӀаланаькъан Хьажбикарах Эккажкъонгий-Юртарча № 3 йолча школе йоаккхаш телепередача я. Цига гуллуш дукха нах ба, Янданаькъан Лидайца цхьана Ӏа из дӀайихьача бакъахьа хетар тхона. Укхазара (Шолжа-ГӀалий тӀара) нах ийца, хьалйодаш машен а хургья.

Со раьза хилар цу деша. Шоай да венна дукха ха яле а (1964), цох бола дагалоацам боча хеташ, из чӀоагӀа лоархӀаш бар дезал. ДукхагӀа царна дагадеха хӀама дар, даь юбилей белгалъяккхар. Дукха нах гулбелар школан коа. ДӀа-юха лела телевизионни станци чуйола йоккха автобус дӀа а оттаяь, передача дӀаязйир йоазонхо ваьча, кхийнача юрта. Тахан мо дагадоагӀа, цига Байсаранаькъан Идрис, Озанаькъан Салман, Чахкинаькъан СаӀид, Хьажбикара шаккха воӀ Тимурлани Султани, ши йоӀ Любаи Хьаваи, найцарий Малсаганаькъан Ахьмад, Йовлой Казбек хинна. Сайрангахьа лестача хана мара, даланзар тхо из передача дӀаязъяь. Мух болаш ди дар из, цудухьа хала дар ара микрофонашца болх бе. Цигара дӀа-юха къастале, массвар раьза а волаш, вӀашагӀделладар, Наьсарен районе йоазонхой аллея хьаергья аьнна, хӀара йоазонхочун цӀерагӀа цхьацца га дӀа а йогӀаш...

Шолжа-ГӀалий тӀа тхо чукхоачача хана, баьдъеннаяр. Тимурлана аьлар, цӀермашиннаькъахой ресторана банкетни зале оттадаь шу да, цига вайга хьежаш ба, цхьа саг дӀа ца къасташ, шевар цига дӀаваха веза. ХӀаьта а цхьаццабола кхалнах цӀабахар. Бакъда дукхагӀа мел бола нах, Шовхала Хьажбикара сийна оттадаь шу даа Ӏийра. Дикка бийса яхаяр, ресторанера ара а даьнна, С. Орджоникидзе проспекта тӀагӀолла гӀалийгахьа гӀаш тхо доладелча. ДукхагӀбараш города юкъе бахар. Кастта, цхьацца-шишша дӀакъасташ, вӀашагӀкхийтта хиннараш дӀа-юха бехар.

Цхьаькха цхьа моттиг дагаух сона Тимурланаца ювзаенна. Дуккхача шерашка мах телаш, наьха квартирашка а ваьха, сай квартира а хинна ваха хайнавар со В. И. Ленина цӀерагӀча проспекта тӀа хиннача 74/100 оалаш хиннача цӀагӀа. Из цӀа дика довзар, цунна кӀалха «Богатырь» яха тика йоаллаш хиларца. Сайрангахьа леста ха яр из. Гуйре яр мотташ ва со, хӀана аьлча Тимурлан костюм ювхаш вар. Геттара йӀайхача хана, коч ювхайора цо. Со вахача подъезда юхе кхийтар из сох. Фуд-малад хаьттача, аз се укхаза вахилга дӀа а хайта, сай хур даь, се волча фусаме чувар дийхар. Чува тиганзар, бакъда аз тамаш еш дола хӀама карахдаьлар цунна, соца къамаьл даь дӀаводаш, тӀехьахьежаш латтача сона гургболаш, лаккха кулг айдаь, бий бир цо. Цо сона дагавохийтар Байсаранакъан Идриса «Заретта» яхача дувцар тӀара эрсий эпсар. Зареттас ший да-нана фашисташа дийналга дийцача, качъуллача автоматах кулг а техе, лаккха бий айбу цо а. Эпсара даьр кхетаде хала дацар, амма Тимурлана айбаьча бийна малагӀа маӀан дар цунна шийна мара дашха могаргдацар.

КӀеззига цун вахара наькъах дийцача бакъахьа хургда аьнна хет сона укхаза. Яз-м даьд цох историкаша, журналисташа, йоазонхоша. Масала, царех да исторически Ӏилмай кандидата Зараханаькъан Зейнапа («Сердало», № 29 (9404), 11 март, 2004 шу), Аскеров Мухьмада («Ингушетия», № 93-96, 27 июнь, 2019 шу), Мершканаькъан Султана («СелаӀад», № 20, 2020 шу), иштта кхычар даь йоазош. ХӀаьта а цхьайола моттигаш юха дагалоацаргья вай.

Хьажбикара Тимурлан ваь хиннав 1946 шера Киргизерча Ворошиловски района Ворошиловка яхача юрта. Школа вай Сибрера цӀадаьхкача мара яьккхац цо (1964). Цун да республикан столице Шолжа-ГӀалий тӀа ваха соц, хӀаьта болх беш из хиннав йоазонхой Союза литературни консультант волаш. Цудухьа Тимурлана школера дешар а республикан столице хул. ДӀахо цо деш Москверча университете, юххьанца химик хила ловш, цул тӀехьагӀа исторически факультете. Цигара хьахьожавайт цо Нохч-ГӀалгӀай паччахьалкхен хьехархой институте, дешар цига чакхдоаккх. Цо даь балхаш дукха да: газета корреспондент, культуран отдела кулгалхо; хьехархой Шолжа-ГӀалий тӀарча института хьехархо, факультета декан, Ӏилман балхах вола проректор; ГӀалгӀай республикан университета ректор, Ӏилма-тохкама института директор, дешара министр, архивашца дувзаденнача гӀулакха хьаким. Из вар исторически Ӏилмай кандидат, профессор.

Дешара министр волча хана, духхьал ший болх баь ца Ӏеш, кхыча министерствашта гӀо дора цо. 90-ча шерашка хьаяь хинна ГӀалгӀай Республикан чурча гӀулакхий министерство, дӀачуяха моттиг йоацаш, Наьсаре вагончикиаш оттаяь ягӀар. ХӀаьта цун болх лерттӀа дӀабахара чӀоаггӀа Ӏаткъаш дар из. Лоалахарча республикашкара фусамех беха лелаш дукха нах бар, каст-каста нах боабеш, паччахьалкхен рузкъан кулгаш тӀакхувдадеш, машенаш лечкъаеш моттигаш нийслора. Бокъонаш лораеча болхлошта гӀо дар духьа, чурча гӀулакхий министраца Овшанаькъан Башираца дага а ваьле, МВД доалахьа хургйолаш дӀалу цо еха латта Наьсарера № 1 йола юкъера школа. 1993 шера 7 июле шин министра кулгаш яздаьча амар тӀа аьннадар, 1995 шера 1 январе кхачалехь, берашта 700 моттиг йола керда школа хьалъе декхар тӀаэц чурча гӀулакхий министерствос. Из бахьан долаш, дикка эргабаьлар зуламашта сунт тохара болх. Белгалъяьча хана яьеце а, хӀаьта а берашта ергья яьха керда школа а хьалйир вай паччахьалкхено.

Москве къонача йоазонхой ХӀХ-гӀа Ерригсоюзни дагабалар хьатӀакхоачаш (цхьачар къонача йоазонхой съезд оал цох), цун балха юкъе дакъа лаца со вахийта лаьрхӀар республикерча хьакимаша. Цхьа ди мара дисадацар, цо ший болх дӀаболабе, геттара сиха самолёта билет а ийца, наькъа аравала везаш дар са гӀулакх. Билет эца вӀаштӀехьадаьлар. Аэропорте со хьавеча, сона вовзаш вола ши саг кхийтар сох. ЦаӀ вар Овшанаькъан Ювсапа Султан-Хьамид, вай къаман турпалхочун Руслана да. Со Москве водилга хайча, цхьа декхар тӀадиллар цо сона. Кара зӀамига бер долаш, столице йодаш яр цун виӀий Адама сесаг. Парте обкома кхоалагӀа секретарь хиннача Янданаькъан Ахьмада Зинай йоӀ яр из.

-Сали, Москве Ӏокхаьчача, эаропортера дӀанакъаяккхалахь ер, бер а цхьацца тӀормеш а да укхунга, — аьлар Султан-Хьамида.

Аэропорте сох кхийтта шоллагӀвола саг вар МутаӀаланаькъан Тимурлан, из а цу рейсаца Москве воагӀаш вар. Цун бе духхьал цхьа «дипломат» оала тӀормиг мара хӀама дацар. Оаха къамаьл деш, цхьа хӀама хьаэца а йийза, из хьабелла эттар Тимурлан. Велавелар со. Шийна сагота эшача каьхаташта, коча юххе уллар коньяка шуша. Цу хана хайра сона, Ӏокхаьчача духьалвоагӀача сага фу дахьа, фу дала мегаргда. Цу хана чӀоагӀа мода яр цу гӀулакха. Аэропорте нийсвенна тхо кхоккхе а, тайп-тайпарча ханашка «Сердало» газета редакце болх баь нах дар. Тимурлана болх баьча отделе шин шера корреспондент а воккхагӀвола корреспондент а хиннавар со. Хетаргахьа, из ваьгӀа кабинет яр сога кхаьчар.

Гаргара нах лоархӀаш, йоагӀача-йодача, веннача-ваьннача водаш, оамал яр цун. Укхаза сона дагадох цун даь Хьажбикара «Нигат да са» яхача стихотворенецара мугӀараш: «Нигат да са, Даьхе, сай нах лерхӀа, кхоардам шоана ца балийта сайх». Кхыметтел зӀамигача хӀаманца а эздел, гӀулакх дувзаш саг вар профессор. Цкъа саг йоагӀача моттиге нийсвелар тхо шиъ. Цига ха яьккха, из дӀаводача хана, цо фу ду зувш, дукха гаьна воацаш латтар со. ХьоалчагӀанна хӀама дала фусам-даьна тӀа мел водар, кисара вӀашкадилла а дилланза а, хьерчадаь а хьерчадинза а ахча телаш дӀаухар. Тимурлана чурча кисара хоза, къонахаша леладу бохча хьалдаьккхар, цу чу нийсдаь илла ахчан каьхат дӀакховдадир цо, бӀарчча долаш. Цул тӀехьагӀа, ловца а баьккха, дӀавахар. Цу ханналца цӀаккха бохча леладаь вацар со, бакъда из моттиг яйча денз, цӀагӀа Ӏодилла улладеш хинна бохча сайца леладе ваьлар. Эздийча сагагара цхьацца хоза хӀама Ӏомаду гонахьарчар, Тимурланагара Ӏомаде йиш йолаш хинна цу тайпара хӀамаш дукха дар аьнна хет сона.

Эггара тӀехьа цӀихеза мехкахо сона вайра Наьсарерча Кхоартой Жабриали цӀерагӀча урам тӀа. Цигарча № 27 йолча училищен хьалтӀакхача со гаргагӀертача хана, сона хьалха сецар «Жигули» оала машен. Цу чура Ӏоваьннар, сел геттара юхе веце а, вовза хала дацар, из вар Хьажбикара Тимурлан. Ӏа дар ара лаьттар, лоа уллаш ха яр из. Цунна тӀаювхар сийрда-мора йӀаьха дублёнка, норка мора кий туллар. Машенах кулг теха, хетаргахьа, кизга цӀенде сецавар из, со хьалтӀакхачале вахар Ӏилманхо. Из дар тха тӀеххьара вӀашагӀкхетар. Цхьа ха яьлча, из кхалхарах бола хоам кхаьчар сога а. Кхелхав МутаӀаланаькъан Хьажбикара Тимурлан (Салман) 2002 шера ноябрь бетта 28-ча дийнахьа.