Цу хана Ӏомабаь хӀирий мотт хьоахабора цо каст-каста. Цунгара хезад сона «камар бацу», «табоабчи», «мидама» яха дешаш. Уж цо цу хана баьча балхаца дувзаденна хиннад. Иштта цо балхаш даь хиннад Аьлтий-Юрта юрда волаш, 30-ча шерашка из хиннав Сурхо тӀарча колхоза председатель. Цунна ташал деш сурташ да. Царех цхьадараш корадаьд Мужечарча С. Орджоникидзе цӀерагӀча музеера, цхьадараш Наьсарерча Малсаганаькъан Т. цӀерагӀча музее да. Хетаргахьа, 1918 шера наджгоанцхой бетта 6-ча дийнахьа Буро тӀарча Симонова цӀен подвала чу хий чухийца, боабеш лаьттача гӀалгӀай партизанашта гӀо де вахарех цаӀ хиннав из, цунна тешал ду моттигаш я. Пенсе болхаш цу подвала чу баьгӀарех цхьачарна тешал яздир цо, уж партизанаш хиннаб, аьнна.

Дукха хаза дийзад са, цо леладаьрех, вахаре нийсъеннача моттигех дола дувцараш. Царех цаӀ дар иштта. Эбарг ва аьнна хеза (Яндаре хиннад мотт сона из), чухьажа а лоацалой зуламхо лаца а болхаш хиннаб милиционераш, ер хьалха а волаш. Ераш болхача фусамера кхалсаг йоаллаш хиннай, коанаӀарга араяьнна, хьажкӀаш егаш. Хьалха каст-каста нийслора, мух болча дийнахьа, юрташка цу тайпара хӀама. ӀотӀабоагӀа ераш бӀаргабайна кхалсаг, яха цӀагӀа чуийккхай. ХӀанз бокъонца цу цӀагӀа эбарг ва меттад акхарна, хӀаьта кхалсаг цунга хоам бе яхай меттад. Бакъда вож сихха юхаена, тхьовра мо ший хьажкӀаш еба дӀаэттай. Коа-карта хьежача кхы хӀама а ца корадаь, хьажкӀаш ебаш, царех гув баь йоаллача кхалсага тӀабаьхкаб милиционераш. Кхалсаг, хетаргахьа, боккха накха болаш хинна хила еза, цунна юкъера хьалъарадаьнна, кӀеззига хьагуш хиннад тепчах доалла тай (инза). Сих ца луш, милиционерий тхьамада аьннад:

- Кхалсаг, сога хьайх кулгаш а ца тохийташ, из дӀара тепча сога хьаял.

Из цо оаллаше а, цхьа во мухь теха, шийна хьалхашка латтача йийгача, фуалъяьхача хьажкӀий гув тӀа Ӏоежай фусам-нана. Из цӀогӀа хеза, гонахьарча коашкара лоалахой хьагулбеннаб цу сахьате, го баьб Ӏокхийтта уллача кхалсага. Бакъда нах дӀа-юха къаьстача, сигала яьлар е лаьтта яьлар ца ховш, яйна дӀаяьнна хиннай тепча. Цу гонахьа лаьтта нах лийца Ӏочубоалабаь хиннабар цу бус. Бакъда, дукха ха ялале, дӀахийцабар уж, царна бехк бе ер ма дий аьнна бахьан цахиларах.

Вай, Сибре а даха, юха цӀадаьхкачул тӀехьагӀа а, милице болх баь хилар дагадохийташ, цхьа хӀама дисадар цун вахаре. Из бар, лакхера ногӀар хьал а ийдеш, лакхо, дукха шера боацаш бола тӀоарска тӀормиг. Милице болх беш волаш, каьхаташ чулеладеш хинначох тара бар из. Амма хӀанз цо цу чу леладора модж йоаша мукх, из ирдеш йола оаса, къаолам, ручка, блокнот, мӀараш йоаха кӀод, кхыйола цӀенонна эша хӀамаш. ЦӀена лела Ӏема воккха саг вар из, вахара халонаш дукха яйнаяле а. 86 шера ваьхар из, кхелхар 1976 шера бӀаьстан хана. Ше валале цхьа-ши шу хьалха, таьзета хьабаьхкача наха Ӏоховша кхоале йир цо ше, цкъаза маркхалах йизза йола ведар кхостайора цо, цу чура цхьа тӀадам Ӏо ца бохийташ. ДӀатӀахьежача текха веце а, дегӀаца низ болаш вар къаьнара милиционер.

Милице подполковник хинна Боголанаькъан Хьамида Мухьмад

Бера хана денз сона вовзаш вар Наьсарен кхален милице начальника политичсеки даькъах хинна заместитель Боголанаькъан Хьамида Мухьмад. Из 1937 шера ваь вар. Вай мохк бохабаьча хана, Казахстане да-нана доацаш хьалха виса хиннав из. ХӀаьта нийсача новкъара ца воалаш, ишколе итт класс яьккха, цул тӀехьагӀа 1958 шера Алма-Атерча юридически институте деша отт из заочно, Карагандерча кӀор боахача шахте болх а беш. 1959-ча шера саг а йоаляь, Йовлой МурцаӀала Маремаца керда вахар доладу цо. 1963 шера Шолжа-ГӀалий тӀа боагӀа цун дезал. Нохч-ГӀалгӀай АССР Лакхехьарча Совета оргкомитете балха дӀаэц вай мехкахо. ХӀаьта 1969 шера, милице капитан Боголанаькъан Мухьмад Наьсарен РОВД начальника заместитела балха хьожаву, аз лакхе аьнна ма хиллара. 1970 шера деша вода Москвера аспирантура, 1973 шера юридически Ӏилмай кандидат хулаш, чакхйоаккх цо из. Цу шера ший дезалца Ульяновске дӀавода, цига хьаелл цо ВЮЗИ (Ерригсоюзни юридически заочни институт) филиал. 1988 шерга кхаччалца цига болх бу цо. ТӀаккха цӀавоагӀа Шолжа-ГӀалий тӀа. 1991 шера денз, дай баьхача Дошлакъий-Юрта вах из. Балхаш ду почтай гӀулакха тӀа волаш, пенсионни ганза кулгалхочун хьалхара заместитель волаш, хоржамий комитета председатела заместитель волаш. ТӀеххьара цо болх бир Халкъа Гуллама юридечески отдела кулгалхо волаш. Цигара пенсе вахар Хьамида Мухьмад, 2006 шера лайчилла бетта 23-ча дийнахьа къаьстар из вайцара. Из вар милице подполковник, ГӀалгӀай Республикан гӀорваьнна юрист, къахьегама ветеран. Цо хьалкхедаьдар ши воӀи йоӀи: Тамара, Герман, Тимур. Уж карарча хана тайп-тайпарча моттигашка къахьегаш ба.

Миилице полковник хинна Котанаькъан Хьусена Заьудин

Къаьстта дика вовзар сона милице полковник Котанаькъан Хьусена Заьудин. 1975 шера дар из. ХӀетта 10 класс яьккха а ваьнна, Шолжа-ГӀалий тӀарча университете деша отта вахар со, гӀалгӀай мотти литературеи кӀоаргагӀа Ӏомадар духьа. Къаьстта цу Ӏилмашта безам тӀабодаш, уж Ӏомаде дикагӀа карагӀдоалаш вар со, зӀамига волча хана денз. Тхоца цхьана деша отташ хиннараш дукха нах бар, моттигаш 25 мара яцар, каьхаташ дӀачуденнараш 100 саг вар. КӀаьнкаш дукха бацар, царна юкъе а къаьстта белгала вар лакхарча дегӀара, виткъа, тхол кӀеззига воккхагӀа хила мегаш вола зӀамига саг. Из вар Бурон магӀарча Ӏаьржа АтагӀе оалача моттигера Котанаькъан Заьудин. Виъ саг вар тхо университета общежитерча цхьан фусаме вахаш: со, Заьудин, Наьсар-Кертера Чахкенаькъан Осман, Зангенаькъан Руслан. ТӀеххьарвар Наьсарерча милице начальника подполковника Зангенаькъан Саварбика воӀ вар. Цу хана тхона цхьаннена дага дацар тхоашца вужаш-гӀотташ, деша ухаш, цхьан шун тӀа хӀама дуаш лелача зӀамигача сагах иштта воккха эпсар хургва аьнна. Ишкол яьккхачул тӀехьагӀа, цо къахьийгадар Буро тӀарча «Казбек» яхача мебель хьаеча фирме. Цул тӀехьагӀа нийсвеннавар из студентий мугӀарашка. Заьудин филологически факультета къаман отделене «Б» группе вар, оаха профсоюзни кхетаче йолаш профоргалла хержар новкъост. Иштта, из дарж леладеш, чакхваьлар из, цига даьккхача пхе шера. Денал долаш, камаьрша, тешаме новкъост вар из. Хийла цунца тайп-тайпарча моттигашка нийсдала дийзар тха: Наурски районерча юртбоахамашка комсаш чуэцаш долаш, Шолжа-ГӀалий тӀа дешара ха йоаккхаш, общежите цхьана дахаш. Университет яьккха ваьлча, тхоца деша яьгӀа Зурабанаькъан Лиза йигар цо, цо баь къонгаш, мехкарий ба Заьудина.

КӀеззига хьехархочун болх баьчул тӀехьагӀа, эскаре амал де вода. Цигара цӀавеча, балха отт ГӀибухерча ХӀирийчен МВД инструктор волаш, дӀахо цох хул юкъарча моттигашта тӀахьожам лоаттабу воккхагӀвола инспектор, ГӀалгӀай Республика хьаяьчул тӀехьагӀа, цхьацца даржаш кхоач цунга. Юххера цох хул МВД юкъара кхерамзле лораеча начальника заместитель. Цу хана из чакхъяьккха вар Россе МВД академи. 2004 шера аьтинга бетта 21-ча дийнахьа Наьсаренна зуламхой тӀалетача бус хаьдар цун вахар. Ка ца агаш, ший балха моттиг лораеш, лаьттавар из моастагӀашта духьала. Амма из вовзаш хиннача наха а цун новкъосташта а цӀаккха вицлургвац, денал дола зӀамига саг санна, дагахьа виса Хьусена Заьудин.

Айса дунен чухь яьккхача хана, кхы а дукха милице болхлой бовза бийзаб са. Царех вар бера хана тхо эггара чӀоагӀагӀа кхераш хинна капитан Хьулахой Махьмад. Цун воӀ Султан тхоца цхьан классе дешаш хилар, Наьсарера №1 йола ишкол яьккха валлалца. Университете тхоца дешаш вар Пхьилекъонгий-Юртарча милице капитана Налганаькъан Хьасана воӀ Руслан. ТӀехьагӀо из ше а хилар Наьсарен РОВД дуккхача шерашка къахьегаш. Республикан МВД министра заместитель вар Бузуртанаькъан Хьусена Мухтар. «Набахтенаш кӀезигагӀа хургьяц» яхаш яр аз цунгара ийца хинна интервью. Цунна кепа техар 1996 шера лайчилла бетта 14-ча дийнахьа арадаьннача «Наьсарен оаз» яхача газета оагӀонаш тӀа. Айса цунга даьча хаттарех цаӀ укх йоазонца дагадоха лов: «Вай республике зуламхой чубехкаш набахте йий?» -хаьттар аз цунга. «Цу тайпара нах чубехкаш моттигаш вайцига яц. Карарча хана республикан яц зуламхой цхьан юкъа чубехкаш йола изолятор. Цудухьа лийца нах Пятигорске дӀакхувл оаха. Бакъда тха балхаца ювзаенна я зулам тохкаш юххьанцара болх баь баллалца нах чубехкаш йола изолятораш. Уж йиъ я. Царех кхоъ районашка я. цаӀ – министерстве. Цар чу лийца нах 10 денал дукхагӀа чубоахкабац», - аьлар Хьусена Мухтара.

Советий Ӏаьдал даьлча ГӀалгӀай мехка хинна хьалхара милице начальник, полковник ГӀулой Дудара Элмарза

Къаьстта а дицлуц сона айса даь цхьа йоазув. ГӀалгӀай Республикан МВД цхьа шу дуза ха яр из. Милице болхлочох дикагӀа йоазув дара дӀакхайкаяь яхь яр. «Ааьрзе бӀы» аьнна цӀи а йолаш, очерк язйир аз Наьсарен РОВД болхлочох, Яндаре участкови хиннача капитанах Ведажанаькъан Темарланах. Лоацца цхьа дакъа доаладергда аз, цу гаьнарча 1994 шера тушола бетта 24 дийнахьа лакхе хьоахадаьча газета оагӀонаш тӀа кепа теха хиннача очерка юкъера:

«Лаьтта гӀолла теӀа лел, дуне, вахар гӀайгӀане хетийташ дола сира дохк. Сагота хеталу са новкъоста юхь. Цхьан юкъа со вицвеле, ше лехкача машена корах кӀирвенна дӀахьеж из. ХӀанз мо водаш-воагӀаш хилча мара, вахара уйла е ха хилац Темарланага. Из минот нийсъелча, дагадох дӀадаха денош, милице даьккха дӀаьха, хала пхийтта шу...

Ший халонаш тӀакхухьаш, оамал, син лоӀам болат мо тувсаш, йодар зама. Хьакимаша зийра дог майра зӀамагӀа. Хоаставир. ЛаьрхӀар. Тийшар. Эпсар а веш, даржашка кхийлар. Юххьанца Дошлакъий-Юрта, Аьлтий-Юрта, Буро чу, цул тӀехьагӀа Яндаре.

Чуотт Темарлан цхьан коа. ШоллагӀча. Арахьара тӀабаьхка, мехка бе-беча миӀингашка зуламаш даь байдда леларех саг вий тохк. Паспорташ хоатт. Вода совхозе а. Техника кхувл, яхаш, латкъаш хул укхаза. Лорае езача вокх 11 моттиге фуд хьож. Ведда лела юртара ши саг хила тарлу моттигаш зув. ЛадувгӀ юрта герзах дувцачунга. Топаш йола 23 саг моццагӀе дӀаязваьв...

Боад къовлабенна дикка ха яле а, Буро кӀалхарча цхьан коа тӀа ювлаш, саготдеш хьувзаш хул йоккха саг. Темарлана нана Разбан я из. ЦӀавагӀац кӀаьнк. Дукха гов. Даьга хьежаш хул Зарета а. Духьалъяха... МархӀаэккха... Цун наькх тӀа къегача «МВД тӀехдика гӀулакх дарах» яхача седкъилгах кулг тоха безам болаш. Милиционер ва цун папа».