Сийленг догӀа мегаргдар цунна
Наьсаре физкультура, спорт хьакхелла саг
Сай ши шу даьлча денз, Наьсарен дега метте кхувш венав со, укхаза мел дола дика а во а гуш. 60-гӀа шераш чакхдаларгахьа лестача хана, дукха нах гулбеш, царна боккха салоӀам беш, кхо моттиг яр керттерча юрта, цул тӀехьагӀа гӀалан доазон тӀа. Царех яр Ӏалаьмате йоккха, гонахьарча республикашкара нах тӀаухаш хинна, ког Ӏоловза моттиг йоацаш отташ хинна базар. ШоллагӀа моттиг яр Наьсарерча культуран цӀен кинозал, цига миссел берий цӀоз го йиш яцар цхьанна моттиге, къаьстта дика кинофильмаш гойтача хана. Юххера, кхоалагӀа нах гулбеш хинна моттиг яр, фотболах ловзаш йола стадион. Цу тӀеххьарчо цхьаттарра теркам тӀаозар берий а, юкъера ха йолча наьха а, боккхийча наьха а. Газеташ е кхыйола кӀалйила хӀама яхьаш боагӀар уж футболага хьажа. Стадиона тӀа Ӏоховша гӀандаш а догӀа делхе дӀакӀалъовтта кхоале а яцар, цудухьа культуран цӀеннеи футбола майдани юкъе яьча карта ларда тӀа Ӏохувшар царех дукхагӀбараш, хӀаьта бераш стадиона йистошка баь тӀа дагӀаш хулар, Ӏоха моттиг цатеар уралатта везаш вар, ши сахьат гаргга ха йоаккхаш. Футболисташта дӀачубаха, барзкъа хувца моттиг яцар. Хьабаьхка хьаьший шоай автобуса чу кийчлуш хулар, моттигера футболисташ стадиона цхьан йисте барзкъа хувца овттар. Цу гӀулакха царна паргӀато луш цхьа хӀама дар, цу хана футболага хьажа кхалнах ахацар, духхьал маӀанах мара.
Цу ловзарца берий мел боккха безам бар дувцаш, цхьа масал доаладергда аз шоана. Наьсарера ТӀой-Юрта водача новкъа, перекрёсткан дӀоахал мел да, тамашийна хоза комарий гаьнаш ягӀар. Аьхки кхаьче дӀаовттар, гӀа низткъа мара бӀарга ца дайташ, сов дукха лета комараш. Уж тайп-тайпара бесаш долаш яр: Ӏаьржа, цӀе, кӀай, сийрда цӀе. Ерригаш модз санна мерза а хулар. Бераш цигара комараш яа а, цӀагӀарчарна уж чуя а ухар цу моттиге. ДукхагӀча хана гӀаш а ухар, хӀанз мо машенаш лелалацар цу новкъа цу хана. КӀиранди дар из. Шолжа-ГӀалий тӀара футболисташ бар цу дийнахьа Наьсарерча кагийча нахаца ловза бахка безаш хиннараш. Из тхона (берашта) хьалххе а хайнадар, гӀалий тӀа хьалтеха йоахкача афишех. Хоза а язйора уж, вӀалла футбол ца езачунна а дега тоам бергболча тайпара. Цу хана тхона хацар уж язъер малав. Доккха хилча хайра тхона Наьсарерча керттерча художника Ӏабенаькъан Медига ТӀахӀира уж язъеш хиннилга. Столицера футболисташ боагӀача дийнахьа, тхона юкъерча бераша лаьрхӀадар комараш яа даха. Ӏуйрийна арадаьнна тхо дикка никъ бе безаш хилар, ТӀой-Юртарча перекрёстке дӀакхачалехь. Иззал ха йоае езар тха юхадоагӀаш а. ДӀалаьрхӀача комараш яа тхона дусаш хиннар ах сахьат мара дацар. Комараш йита цӀадахка а безам бацар тха, футболага ца хьоажаш Ӏе а лацар. Вешта аьлча, шиъ хургдолаш дацар тхона, царех цаӀ харжа дезаш дар этта гӀулакх. ДӀа-юха дагадаьлча, бераша лаьрхӀар, кхы хьем ца беш, ма хулла сихагӀа цӀадаха, футболага хьажа кхувргдоаш. Иштта, хала дале а, йита йийзар тха тамашийна мерза комараш. Хетаргахьа, футболацара безам чӀоагӀагӀа бар тха, комарашца хиннача уйлаел. ЦӀа а даьхка, оахош кӀезига-дукха енача комарех цхьа дакъа боккхагӀбарашта а денна, стадион йолча кхача гӀерташ сухал бир оаха. Ловзарах хинна дикахетар-м дийца а варгвацар, цу дийнахьа наьсархой ийшабале а. Каст-каста вай футболисташ хьаллоацаш цӀогӀа тохар цу гӀулакха раьза боацача боккхагӀчар, вай футболисташ бехке беш хилацар цар ю гӀар, судхо бехке веш хулар дукхагӀа йолча хана. МоллагӀа цхьа воккха саг вагӀаш хулар: «Судхочох сапа хьаде, шоклекхаргах порошок хьае», - яхаш, дӀакхайкаш. Иштта хьахайтар харцахьа суд еш хилар, шоаш цу гӀулакха раьза боацилга. Дулх дохкарца цӀихеза нах бар Наьсаре цу хана. Боккхий, ха яха нах бар уж. Даим кӀарсхала гаьнашта кӀалха дулх дохкаш, латташ бола уж а кхыметтел, шоай базар йите, футболага хьажа боагӀаш хулар. Хийла байнаб сона цу заман чухь хасап деш хинна Пхьарчанаькъан Ӏадлоап, Шахмарзанаькъан Тухан футболага хьежаш багӀаш. Бедоаллаш газет долаш, боагӀар массаза а, уралатта дукха шоашта могаргдоацандаь, из кӀалдилла Ӏоховшар духьа. Берел хьаьрагӀа а хулар, вайцигарча команда оагӀув хьаллоацача, га доаккхача хана.
ХӀана дар из иштта? Хетаргахьа, цун керттера бахьан дар наьсарера кагирхой бургацах дика ловзаш хилар. Ала деза, из интернациональни команда яр аьнна. Масала, цунна юкъе вар наӀараш лораеш вола эрсе, наьсарерча цӀермашина станце, локомотива тӀа болх беш вар из. Балха деношка из каст-каста го йиш яр, цӀермашина корах аравиже, мухь кхухьа вагонаш хьал-Ӏо кхувлаш лелаш. Команданна юкъе вар хӀире Бибо, хӀаьта а дукхагӀбараш гӀалгӀай кагий нах бар: Дахкилганаькъан Борис, Ӏаьленаькъан Салман, Ховтанаькъан Заьлмаха, КӀуренаькъан Ӏалаудин, Вешкаранаькъан ГӀапур, Бузуртанаькъан Султан, наггахьа аравоалар кхыбараш хувцаш воагӀаву Янданаькъан Султан. Наьсархой тоабанна юкъе эггара чӀоагӀагӀа шийна теркам тӀаозаш а дикагӀа ловзаш а хиннар вар Дахкилганаькъан Борис. Деррига ловзар, беррига новкъостий цунна гонахьа кхесташ хулар, цудухьа дукхагӀа бургацаш чуетташ хиннар а из вар. Цхьа ловзар дӀадахийтацар цо ше дакъа ца лоацаш, из воацаш хилча цу ловзарца дукха чам хетаргболаш бацар цун мехкахой. Боирс дегӀа лакха вацар. Сога хаьттача, иштта хила а веза футболист. Лакхача наха кадай хила, сиха бовда магац, дукхагӀа йолча хана, хӀаьта лохабараш, «тӀах», аьнна хул, миччахьа гӀолла чакхлелх, цар аьттув дикагӀа хул, бургац ловзае, моллагӀа чоалхане хӀама гойта вӀаштӀехьадоал. Иштта лоха хиннав дуненна вовзаш хинна Бразилера футболист Горринча, цар меттала оалхазар яхилга да из. Оалхазар додаш мо, водар Борис а, шоашца ловзарий наӀарашкахьа.
Укх тӀехьарча 10-20 шера кхийнарашкара дӀа мел ийккхарашта, дика вовзаш вар наьсархой тоабан дикагӀвола футболист. Лоацца дагалоацаргда вай цун вахара наькъаш. Борис ваь хиннав 1938 шера Долакха-Юрта баьхача Дахкилганаькъан ТӀасеи Гайсананаькъан Зихьратеи дезале. Дикка боккха дезал хиннаб царбар, кхо воша – ИбрахӀим, Йоакъап, Борис; кхо йиша – Хадижат, Гошархан, Золдусхан. Вай мохк бохабеча хана, ялх шу даьнна кӀаьнк хиннав Борис. Юххьанца Казахстана Кокчетавски областе нийсбеннаб уж. Цига вахав из ишколе деша а. Бакъда ишкол чакх-м Узбекистане яьккхай цо. Ташкентски областерча Той Тепа яхача гӀалий тӀа баха дӀабаха хиннаб цар дезал. Ишкол яьккха воаллаше а, эскаре амал де вода вай мехкахо, из кхоач Туркменистанерча Кушка яхача моттиге. Эскаре вахале а, ший нийсархошта юкъе геттара дика ловзарца вовзаш вар гӀалгӀай зӀамига саг. ХӀаьта эскаре ши шу доаккхача юкъа, дикка хьакхаштавоал из бургацах ловзарца. Цигара цӀавеча дукха дика футболисташ хьалкхебе ловш вола Борис гӀалий тӀарча металлургически заводера боккхагӀчар а зӀамагӀчар а ши тоаба Ӏомаеш, ше а царна юкъе ловзаш хул. Цу хана ше кхебу футболисташ мел чӀоагӀа лоархӀаш, сий деш бар дагадехача, цецвоалар наьсархо. Укхо кийчъяь командаш миштай хьажа вӀашагӀъелла хиннай спортсменех латта комисси. Лайзар Бориса тоаба Юкъерча-Черчикски кхален командаца. Ийшабале а укхун футболисташ, хӀаьта а лакхара мах бир баьча балха, хоаставир хьехамча. Ди тӀехьа дикагӀа ловзаш, лагӀан тӀехьа лагӀа доаккхаш, толама тӀехьа толам баха болабелар уж. Заводе, районе, республике бовза, яхьашка дакъа лаца баьлар. Бе-бе хулар доаха толамаш, хӀаьта а дукхагӀдола цар ловзараш котбувлаш чакхдоалар.
Шоай мехка цӀабахка мукъа белча, ТӀасеи Зихьратеи дезал даьй баьхача лаьтта кхоач. Долакха-Юрта дӀадоладу цар шоай керда вахар. Цул тӀехьагӀа воккхагӀвола ИбрахӀим ваха дӀавода ГӀарбика-Юрта, хӀаьта Йоакъапи Бориси Наьсаре баха совц. 1960 шера саг йоалаю зӀамагӀчо. Из яр цунна Узбекистане яйза татрий къамах йола Гафара йоӀ Роза. ХьоалчагӀа Долакха-Юрта хилар. Из Ташкентерча университета химико-биологически факультет яьккха яр. Цудухьа болх лаха хала дацар цунна, меттаоттаеш латтача республике. Ишколашка тоъаш бацар массе а тайпа хьехархой. Цхьан дийнахьа, се цу хана ишколе ухаш варий дикка дагадагӀац сона, зӀамига вар со, керда хьаяь завод йолчахьа фуд хьажа дахар тхо. Цу хана «Беркат» яха тика йолча цӀагӀа столови яр. ЭгӀахьа доаллача цӀагӀа нах бахар, шозза вӀаштара даь дар из. Ювцача шин гӀишлон юкъе, волейболах ловзаш майда яр, дӀатеха цхарал а боаллаш. Тхо дӀакхаьчача, гобаьккха латташ нах болаш, ловзаш яр ши тоаба. Царна юкъе эггара хьалха байра сона Бориси цун фусам-нана Розаи. Тахан мо дагадоагӀа сона, Ӏаьржа водолазка а ювхаш, къона, куц-сибат долаш саг яр Бориса цӀен-нана. Шаккхе а волейболах дика ловзарца белгала бар уж кхычарна юкъе. Цу хана сона вӀалла дага а дацар, из кхалсаг тхоашта ишколе хими хьехаш хург ма йий аьнна. Ха дӀаяхарца, хими Ӏомае езача жӀака тӀа кхаьчар тхо, ишколе деша дагӀача хана. Классе чуена Гафара Роза цу сахьате яйзар сона, духьалдера из волейболах ловзаш яьлла сурт. ЧӀоагӀа сабаре, бер мел чӀоагӀа классе харцахьа леларах, цунна тӀачайха йист ца хулаш, хьаькъалца моллагӀа хӀама дӀадерзадеш, саг яр химе хьехархо. Химех дика кхетацар со, бакъда урок ца Ӏомаеш со венавар аьнна, цӀаккха са сий лохдеш, лувш, ишколера эккхавеш, цо сайца къамаьл даь дагадагӀац сона. Дика дешарашца а во дешарашца а цхьатарра метта эздел леладе ховш яр из. Елаенна мара йист а хилацар дешархошка. Тамашийна беркате саг яр из. Харцахьа лелараш а кӀезига хулар цун урока тӀа, хӀана аьлча ишколе мел дагӀача берашта, къаьстта а кӀаьнкашта, ховра из Наьсаре дикагӀволча футболиста фусам-нана йолга, цудухьа кхыча хьехархой дечул чӀоагӀагӀа сий дора цун. Цул совгӀа, ший болх дика ховш а яр химик. Ишколе йоккха лаборатори яр, лаьрххӀа къахьегаш лаборант а волаш. Цу чура цхьацца хими урока тӀа хила еза реактиваш хьачукхухьаш, бе-бе опыташ гойташ, тайп-тайпара ши хӀама вӀашагӀтехача керда хӀама хьа мишта хул, малагӀа реакци лу довзийташ, къахьегар цо. Хими хьехара лаьрххӀа кийчъяь класс а яр ишколе, хьехархо Ӏеш йола моттиг дикка айенна а йолаш. Менделеева таблица-м, ший хулачох, массанега Ӏомаяйта хьожар из.
ХӀаьтта хьаяьяр Наьсарера Ӏоахарганаькъан ГӀ. цӀерагӀа «Электроинструмент» оала завод. Цун болхлошта хьалдаьча шозза вӀаштара даьча цӀеношка баха фусам лу Бориса дезала. Фрезеровщика говзал а Ӏомайийя, цига болх бе дӀаволалу из, техникум яьккхачул тӀехьагӀа. Дика кайоалар цун къахьегамах, цудухьа каст-каста белгалвоахар дикагӀвола болхло санна. Цу хана цо вӀашагӀйолл завода волейбольни команда, Наьсарен кхалера футболах ловзарий тоаба. ХӀаьта Борис уж шаккха ловзар дика довзаш, Ӏомаве ца везаш, кийча говза спортсмен вар. Команданна чубоагӀаш хиннача кагийча наха, цун говзал йовзаш, шоай тоабан тхьамадалла хорж из, кхыча дешашца аьлча, наьсархой капитан хилар зӀамигача сагах. Къахьегама деношка станока тӀа латташ, салоӀача деношка спорт дегӀайоалаеш, наха юкъе из йоаржаеш, хьавоагӀар из. Цу хана завода хӀара цехе физкультурах вола инструктор вар, къахьегама юкъе физкультура йора, болхлой секцешта юкъеувзар. Балха тӀа а лакхвелар Борис. Цох хилар цеха мастер, рационализатор. Керда хӀама балха юкъедоаладе а дагадоха а ховш вар из. Духхьал балха юкъедоаладаь ца Ӏеш, футболах ловзара а кердадараш юкъекхувлар цо. ДагайоагӀа цун вахарера укх тайпара моттиг. Бориса бӀаьха кӀуж бар, ловзача хана бӀаргаш тӀа ӀотӀа а уллаш, хӀама бӀаргадайтацар цо. Цул тӀехьагӀа, стадиона тӀа кертах Ӏаьржа сетка а белле мара аравалацар из ловза, тӀаккха аьттув а дикагӀа боалар ловза а бургац чутоха а. Ерригача республике а цӀихеза тоаба яр Борис керте лаьттар. Наггахьа мара эшацар из, мел чӀоагӀа футболисташ шоашта духьала латте а.
Иштта Наьсарен сий доаккхаш хьавоагӀаш вола саг, парте райкоме балха Ӏочувуг, цига дукхагӀа хӀама цунна карагӀдаларга сатувсаш. Вешта аьлча, парте райкома инструктор хул цох. Наьсарерча больницен хьал во латташ долга хайча, цигара болх тоабе вохийт из, керттерча лора боахамах вола заместитель волаш. Юха а парте райкома спортивни сектора хьалха оттаву, игара Наьсарен кхален физкультурахи спортахи йола комитет лелае, спортивни хьал тоаде хьожаву. Хьалха цо баь болх ловзарг долаш санна, хеталора кердача моттиге нийсвеннача цунна. Дукха динза, де дезаш латташ хӀамаш дар, цу даькъе гӀо де ловраш кӀезига бар, кхыметтел хьакимашта юкъе а. ХӀаьта а ший болх боагӀача боарам тӀа хилийта гӀерташ, дийнахьа-бус сатем боааш, дӀакхухьар цо дӀахо дӀа мел йода ха. Дукха хӀама де карагӀ ца доале а, белггалара толамаш хьахила доладелар цу лостамагӀа, из наьсархоша дика зувш а дар. 30 шу гаргга ха яьккхар цо спорткомитета керте латташ. ЛерттӀа цӀа хьа ца луш, эшшача тайпара гӀо ца деш, дӀаяхар Нохч-ГӀалгӀай Республика йоххалца йола ха. АТП юххе цхьа къаьна, чукхийтта дала доаллаш дола цӀа делар цунна эггара хьалха. Цул тӀехьагӀа, военкомата тӀехьашка даьгӀа, «Наьсарен оаз» яхача газета редакцена духьала даьлла цӀа делар. Из а къаьна дар. Цул совгӀа, спорткомитет цу чура араяьлча бакъахьа хеташ, къахьегаш бар хьалха цу лаьттан тӀа баьха нах. Цудухьа лерттӀа дӀабодацар болх. Геттара хала дар керда спортивни гӀишлош хьалъяйта, цу гӀулакха ахча даккха. Ерригача районе цаӀ мегаргйолаш, футболах ловза йиш йолаш стадион яцар. Наьсарерча ГПТУ -14, ишколе-интернате коа яр бургацах ловза йиш йола моттигаш, бакъда «йоккхача» футболах ловза пайдана яцар уж. Цудухьа, царгашца даьккха а, хьадаккха дезаш дар лерттӀа стадион хьалъяйта пурам а цу гӀулакха эша сом-эппаз а. Шолжа-ГӀалий тӀарча парте обкома хьакимаша шийга ла ца дийгӀача, парте ЦК, мехка Лакхехьарча Совете, СССР Госкомспорте каьхаташ язде волавелар Борис. Дикка дӀаьхделар из гӀулакх, нийсса 4 шера уж лоткъамаш яздеш, дагалаттар кхоачашде гӀерташ, дукха низи унахцӀенои йоайир цо. Новкъостал дергда оалар, бакъда ер ма дий аьнна хьадеш хӀама дацар. Цу хана дуккха кхувшбоагӀараш, кагирхой зуламхой наькъ тӀа бувлар. Мукъача хана де хӀама доацаш бисача, саготделе цхьацца бокъонаш телхаю гӀулакхаш хьадора цар: е вӀашагӀлатар, е тика чу чубоалар, е хӀама лочкъайора, кхы а массагӀа дар уж. Яржаш латтар наркомани, корта бохабу малар мелар. Хьакимаш ба яхача бюрократаша корта кӀайбаьбар физкультура а спорт а дегӀакхувла езача сага. Амма Бориса оамал яр, цкъа дӀадоладаьр дӀачакхдоаккхаш. Наьсарерча культуран цӀен юххе къаьна сомий беш яр, хьеккха из дӀаяьккха, хьалъе йолайир стадион. Моттиг Ӏошаьръяь, лаьтта хьатӀакхухьаш, дӀаболабир из хьаяра болх. ХӀанз доккха садаккха мегаргдолаш дар гуш дола гӀулакх. Стадион хьалйир. Бакъда кхы а дукха къахьега дезар цига эшаш мел дола хӀама хьакхоллаш. Хьалъе езаш яр наха Ӏоховша гӀандаш дола, тӀа тхов бола трибунаш, футболисташта лувча, салаӀа фусамаш йола гӀишло, кхыдараш. Кхы а массехк шера дӀадӀаьхделар из гӀулакх. ХӀирийи гӀалгӀайи тӀом хинначул тӀехьагӀа, цхьа юкъ яр, физкультуреи спорти вӀалла йоацаш саннна йицъенна. Цу хана «Наьсарен оаз» яхача газета лаьрхӀа интервью ийцар аз Дахкилганаькъан Борисагара. Цу къамаьла юкъе дакъа лоацаш вар керда хьаяьча спорткомплекса директор Дидиганаькъан Жабраил, районерча ондаргий спортивни ишколан кулгалхо Озанаькъан Руслан. «Наьсархошта спорт эший?» яха из йоазув кепа теха арадаьлар 1993-ча шера кӀимарса бетта 7-ча дийнахьа. Борисага хаьттар аз:
- Сай хаттараш ма хулла лоацагӀа увттаде хьожаргва со. Спорт эший тахан наьсархошта?
- Эш. Бакъда хӀанз ер ма дий аьнна деш хӀама-м дац. Культуран двореце зал яр тха. Цу чу яр ший лоӀамагӀа кӀалтохаргах латарах, дзюдох, самбох йола секцеш. Телевиденена еза аьнна, дӀаяьккхар. Цхьан бетта юкъагӀбисар болх. ХӀанз юхаеннай. ДӀадахача шера районера хьал спортивни болх булургболаш дацар. «Фу ювц Ӏа? Фу спорт ювц Ӏа, укх юкъегӀолла?» - оалар Наьсарен кулгалхоша.
ХӀаьта цу хана Жабраилга аьннар кхы а кӀомагӀа хиннад: «ДӀа а ваьле, хьай цӀагӀа Ӏохал».
Оалаш ма хиллара, бетташ, бетташ, кхера а баттӀ. КӀаьд ца луш, вай кагирхошта дегӀаахара эша хьалаш хьакхоллаш хиннаб уж хьинар дола нах. Цудухьа дуккха хӀама карагӀ а даьннад царна. Сурхо тӀа хьалйир спортклуб. Цига яр езача атлетиках, боксах, кӀалкхетаргах латарах, гимнастиках йола секцеш. Цунна керте эттар СССР спорта мастер Коазой ИбрахӀим. Наьсаре хьайийллар тхэквондох йола секци. Цо чакхъяьккхача ГӀалгӀайчен хьалхле яккхара яхьашка дакъа лоацаш хилар кӀаьнкаш а йиӀигаш а – верригаш 250 саг. Хьалхавоаларгах болча, Сурхо тӀа хиннача къовсамо чулаьцавар 478 саг, уж дукхагӀча даькъе 12 – 14 шу даьнна кагирхой бар. 500, 1000, 1500 метр сихагӀа мала вод хьежар цу яхьа доакъашхой. Яржаш латтар футбол. Нагахьа санна 1993 шера республике 7 тоаба мара хиннаеце, 1995 шера уж 14 тоаба яр. Царна юкъе яр «Мехкдаьттхо», «Мангуст», «Анарика», «Сийг» (из цӀи лелаеш шиъ яр команда, Борис лайза Наьсарера тоаба а из цӀи йолаш яр ший хана), «Малхбоале», «Аьрзи», «Трасса», «Вайнах», «Барс», «Як-95», «Даймохк», «Магас». Боккха болх бар из. Цунах дикка дакъа доаллар Наьсарерча физкультуран, спорта кулгалхочун Дахкилганаькъан Бориса.
Цкъа Борисага аьлар аз:
- Ишколашка физкультура мишта хьех хьожаргдар вай, цу гӀулакха рейд еш.
- Мегаргда, - раьза хилар из.- Са фу де деза?
- ХӀама де дезац, тхоца хьава мара. Цига тхона цаховр, цар харцахьа дер хьааргда Ӏа? –аьлар аз.
ШоллагӀча дийнахьа, кхо саг вахар тхо, гӀалийтӀарча а кхалерча а ишколашка физкультуран урок мишта лу хьажа. Дукха хӀама дайра, хайра Бориса, дукха кхоачамбоацараш гучадаьлар. Оаха кхетадир, ишколашка физкультура хьехара боаггӀаш бола теркам тӀа ца бохийтилга, цу гӀулакха мел эша гӀирсаш, уж эца ахча царга доацилга. Цхьайола спортивни залаш, еха, дӀакъайла латтар. Цхьайолча ишколашка вӀалла я а яцар уж. Бераш ара футболах лайзе цӀадолхар. Ишколерча программо дӀадеххача тайпара физкультура хьае могаш цхьаккха ишкол нийсъяланзар тхона. Из кхоачашъеш хилча, наьк де Ӏомаде дезар бераш, Наьсарен кхале цхьа бассейн бацар цу хана. Лыжаш мишта хахка деза хьеха дезар. Уж а вайцига Ӏомадеш дацар. Цул совгӀа, тайп-тайпарча ловзарашта бе-бе бургацаш езар. ДукхагӀа йолча ишколашка цхьа-ши бургац хулар, дӀахояраш йоацаш нийслора. ЧӀоагӀа раьза вацар Борис ишколашкарча хьалашта. Районос ахча хьалац царна, цудухьа да цигара сурт во, аьнна, хетар цунна. Иштта да а дар из.
ХӀаьта а ший низ кхоачар ца деш, яхьаш чакх ца йоахаш, котбаьннарашта совгӀаташ ца луш, Ӏацар керттера физкультурник. Цох журналисташа каст-каста яздора, бакъда Борис ше а вар журналиста говзал йолаш, моллагӀа хоам хозача меттаца язбе ховш. 1993 шера лайчилла бетта дар из. Бориса язбаь цхьатарра кхоъ хоам бера газета редакце. Эрсий меттала бар кхоккхе а, бакъда говзача кулгаца язбаь бар. «Волейбол» яхача хоамо дувцар, Наьсарен кхале хиннача волейболах хьалхле яккхара хетаяьча яхьах. Цига котъяьннаяр Эккажкъонгий-Юртара юкъера ишкол. Хала хеташ, дувцар автора, 24 ишколан юкъера 7 ишколо мара цига дакъа цалацарах.ШоллагӀбола хоам бар «Гуйран кросс» яхаш. Итт ишколера бераш къовсаденнадар; 100, 1000, 3000 метр сихагӀа довдарах. Цига хьалхара моттиг яьккхаяр Пхьилекъонгий-Юртарча №2 йолча ишколан дешархоша. КхоалагӀа бола хоам «Футбол» яхаш бар. Ишколаштеи юкъера дешар дешача моттигаштеи юкъе яьржача яхье, хьалхара моттиг яьккхаяр №4 йолча Наьсарерча ишколо.
Дахкилганаькъан Бориса йоӀ-воӀ да. ВиӀий цӀи Руслан я, из ший да ваьхача коа Наьсаре вах. Наьсарера №4 йола ишкол яьккха, Гаьнарча Малхбоале эскаре амал деш хиннав из. Цул тӀехьагӀа сварщика говзал Ӏомаяь, толамца болх беш хьавоагӀа. Бориса йиӀий цӀи Зарема я. Из Орехово-Зуево яхача гӀалий тӀа яхаш я. Дезала да а нана а карарча хана доацаш да. Борис кхелхав 2009-ча шера.
ХӀанз Руслана ший дезал а кхийнаб, цуни Долакха-Юрта кхийнача Доврбиканаькъан РаӀашатеи воӀ-йоӀ да, Ислам дешаш ва Белгородерча технически университета 4-ча курсе, хӀаьта Джамиля медколледж йоаккхаш йоалл.